AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr VI kitab

SÜLEYMAN PEYĞƏMBƏR VƏ BAYQUŞ
Hə, çox şey billəm. Bir də Süleyman peyqəmbər quşun dilin bilirmiş. Hə, bütün quşdarın hamsın yığırmış, elə bil, də müşavirə kimi, iclas eliyirmiş. Bütün quşdar hamısı gəlirmiş, bı qarauş gəlmirmiş. İndi bəyquş eşitmisanmı? Onun adın qoyup bəy quş. Hə, bütün quş hamı gəlip yığılırmış, bı, hamıdan sora gəlirmiş. Günnərin bir günü bını xırxalıyır, deyir, ey mənim quşum! Deyir, bəli. Deyir, sən niyə mənim çağrıma hebelə gəlirsən? Mən Suleyman peyqəmbərəm, özü də bütün quşun dilin bilirəm mən. Görəh sən niyə belə gəlirsən? Bının səbəbi nədi? Deyir, ya peyqəmbər, canım saa qurban olsun, mənim bir atam var, o qədir qojalıf ki, tükü tökülüf təmiz. Gözdüyürəm, quşdar gəlir, hamı keçir, onnan sora onu tərgidif gəlirəm. Deyir, onu mənim hüzuruma gətirə bilərsən? Deyir, hə, gətirərəm. O biri çağırıxda alır qanadının üsdünə qarauş bı lütü – atası lütümüş – bını gətirir Süleyman peyqəmbərin hüzuruna. Deyir, ey mənim quşum! Deyir, bəli. Deyir, söylə görax bir bı qədir qojalmısan, dünyada nələr görmüsən? Deyir, ya peyqəmbər, dünyada çox şey görmüşəm. Deyir, qanadımın quvvalı vaxdıdı, qanad çalıf bir qərinə yol getmişəm. İndi bir qərinə neçə ildisə, bilərsən də onu (mənə müraciət edir – top.). Gedif çıxmışam bir viləyətə, gün kimi ora yanıp. Baxmışam ki, oranın tikilisi hamı qızıldan, gümüşdəndi. Okqədir maa orda hörmət eliyiflər. Hansı qapıya gedif qommuşam, maa heyvan kəsif atıflar. Maa o qədir baxıflar ki, ta heç o evdən gəlməh isdəmirdim. Neçə il orda qaldım, onnan sora durdum bir də qanad çaldım, deyir, dedim gedim görüm öz viləyətimi. Deyir, gəldim ki, elə həmən daşdı, həmən viləyətdi. Deyir, burda bir də qaldım. Bir xeyləh də qalannan soora deyir, durdum bir də getdim, deyir. Bir də getdim həmən viləyətə çıxdım ki, həmən gördüyüm o qurqu-pusatlar yoxdu. Ancax kərmə qalağıdı, soora daxmalardı, torpağ altda qalan. Deyir, bı kərmənin üsdə qondum, tarap maa bir güllə atdılar, o kərmənin üsdə qondum, tarap maa bir güllə atdılar, peyqəmbər sağ olsun, ordan qaçıf canımı qutarmağı özümə bir iyitdih bildim. Dünyanın sifdəsin elə gördüm, axırın daxma, kərmə-qalaxlı gördüm. Həə bax o da həylə nağıldı.
KASIB KİŞİ İLƏ İLAN
Biri də oluf. Bir kasıf kişi varıymış. Çox kasıfın biriymiş. Deyir, bı dururmuş dərəbədərə gəzirmiş, dilənirmiş. Deyir, bir ilan bının qarşısına çıxır. İlan dillənir. Deyir, nə gəzirsən, kimsən, hara gedirsən, hardan gəlirsən? Deyir, hal-nağıl belə-belə, kasıbam, ölürəm, heş bi şeyim yoxdu. Həə, deyir, mən səni varrandıraram. İlan bına deyir. İlan bına ağzınnan bir dənə üzüh çıxardır verir, deyir ki, bı üzüyü apararsan, harda desən ki, üzüyüm, sənnən fılan şeyi isdiirəm, hazır olmalıdı. Bı götürür gedir, ama deyir gələndə, gələrsən ha, şərikıx. Bı götürür gedir, gedir bir bərri-biyaban düzdə oturur. Deyir üzüyüm, sənnən bir fılan qədir qızıl isdiirəm. Allah-taala bının başınnan tökür. Bı qızıldan yığır bir xurcuna, atır dalına, gəlir. Deyir, ə, kimdi ilanın yanına gedən? Bırdan durur keçir, gəlir. Biraz keçənnən soora deyir, bir də gedim görüm genə o ilan çıxajax qavağıma? Gedir, gedir, bı ilan genə çıxır. Deyir, gəl, gəl, olan işdi. Deyir, genə get. Gedir genə birəz tapır, nə alır, nə yığır genə xurcuna, gəlir. Gələndə, durur genə gedir. Həə gedəndə, deyir, sən öləsən, bı ilanı vırıb öldürəjəm. Əlinə bir paya alır. Ordan çalır, bırdan çalır, ilan qaçır özün salır dəliyə. Bir də gəlir, sora bir də gedir. Bir də gedir, genə deyir, gəl, gəl. Get, ilan deyir. Gedir genə bir torba götürür, gələndə düz gəlir ilanın yanına. Deyir ki, a kişi, hey! Deyir, hey. Deyir, o sifdə, oğurrux vaxdıydı, oğurruğ elədin getdin. Sora da müharbeydi. Onda da isdədin məni öldürəsən, öldürə bilmədin. Axırı, düz yola qayıdıp mənim yanıma gəlmisən.
XAİN YOLDAŞLAR
İki nəfər getmişimişdər odun yığmağa. Bir qızıl küpəsi tapıllar. Fikirləşillər ki, ə, nağayrax, burda bir yiyəh, içəh. Yoldaşın göndərir ki, getginən mağazinnən işgi al, nə bilim, ət al, yeməy al, götür gəlginən. Həə, bu gedir alıf gətirməyə. Bu da deyir, sən gəlincən mən də odunu-ocağı hazır eliyərəm. Odunu, ocağı hazır eliyir. Bu ürəyində yığır kı, bu yoldaş-zad eliyəndə ocağı dəyəjəm ki, sən qalaynan. Arağı, yeməyi alıf gətirənə dəyjəm odunu mən yığmışam, ocağı, pişkanı sən vırgınan. Bu əyilif pışkanı vuranda boynunun dalınnan mən vıraram, bu ölər. O biri arağ alan da zəhəri qatır, fikirrəşir ki, çörəyi yeyəndə mən arağı buna içirərəm, qavaxcan özüm işmərəm. Bu ölər, qızıl qalar mana. Bunun hər ikisi, deməh, yoldaşdar bir-birinə xayinnığ eliyir. İndi gəlir bu. Yoldaşı deyir, ocağı sən qala, arağ alana deyir ki, ocağı sən qala. Ocağı qalıyanda boynunun dalınnan – gırdınnan vırır odun parçasıynan, bu ölür. Həə dedi, yeməh da qaldı maa, işməh də qaldı maa. Odun yığan deyir ha. İndi özüm içəjəm, özüm yiyəjəm, bu qızıl da mənim olajax. Bu da işgini içif, bu da ölür. Elə qızıl qalır ortalıxda. Belə.

ÖZ YUVAM YAXŞIDI
Bir gün şir meşədən çıxır, deer, gedim çayın o üzündəki meşiyə. Görüm, nə var, nə yox! Şir çayı addıyır, gəlir bu tərəfdəki meşiyə. Meşəni başdıır gəzməyə. Gəzir, bir ceyran görür, tutuf parçalıyır. Yeer, yemədiin də saxlıyır yaanda. Bir tülkü gəlir, görür ki, şir yeməən yeyif, yarsı qalıf. Deef, ay şir, o ceyrannan ver mən də yeem dana. Deer, hə, gə, ye. Tülkü deef ki, yox qorxuram, duruf məni yəərsən. Şir deyif, neyniyəh? Tülkü deer ki, gə əl-qolu bağlıyım, sonra yeyim. Şir deer, neynəh. Tülkü gəlir munun əlin-ayağın bağlıyır, ceyranı yeyir, durur əyağa. Şir deer ki, di yaxşı, burax məni, çıxım gedim. Tülkü deer ki, heylə şey yoxdu, mən getdim. Nəysə, tülkü gedir. Şir qalır bırda. Xeyli qalır, bir də görür kü, bir canavar gəlir. Canavar görür kü, şirin əlin-əyağın bağlıyıflar, zarıyır. Deer, ay şir, bu nədi? Niyə əlin-əyağın belə bağlıdı? Deer, bir tülkü gəldi bağladı, yeməyimi yedi, getdi, gə munu aş. Canavar əvvəl qorxur, qayıtmağ isdiir. Şir deer ki, qorxma saa dəymiyəjəm. Canavar tumanın buluya-buluya açır şiri, qaçır. Şir durur əyağa, çayı keçif gəlir öz yuvasına, əvvəlki yerinə dana. Dosdarı yığışır başına, deellər, şir, nətəər oldu? Nejə yerdi, niyə qayıtdın? Şir deer ki, bir yerdə ki şirin qolun tülkü bağlıya, canavar aça, heç orda yaşamağa dəyməz. Heylə öz yuvam yaxşıdı.
ÇOBANIN HƏCC ZİYARƏTİ
Çoban gedir Məkgiyə. Deməli, çoban qoyundaymış, camaat da yığılıf zəvvar gedirmiş. Üzdən irax, itdi-zaddı qoşulur zəvvara, haydı. Gedir. Gedillər bir kəndə çıxıllar, bir kəntdə qonax qalıllar. Qonax qalanda görür ki, bir arvatdı, üş-dört də uşaxdı. Deyir, dimməyin pişir, dimməyin, pişir. Ojağın da üsdən bi boş qazan asıfdı. Deer, ay bajı, o nəydi ki, onnan o uşağa vermədin yeə? Bı uşax aj yatışdı. Deer, qardaş, hal-nağıl belə-belə, məəm heş zadım yoxdu, uşax da ajınnan qırılır, həylə onu alladıram, uşağı yatızdırıram. Deer, bajı, bı yaxınnarda heyvan var? Deyir, var. Gedir bir qonşunun, birinin damınnan bir qoyun çıxardır gətirir, kəsir. Kəsir, bu, uşağı durquzur. Pişirir, bılları doyurur, yatır. Savax ertə durur, gənə qoşulur zəvvarrara. Bı Ərəbisdanın düzü ola dayna, isdiymiş. Bılların üsdünə kölgə düşür. O deer ki, mən çox savaf eləmişəm, bı deer ki, mən çox savaf eləmişəm. Bəhsə gəlillər, deerlər ki, bir-bir gedax. Bir-bir gedillər, kölgə düşür çobanın üsdündə. Deellər, çoban, sən bizdən çox savaf eləmisən. Nəysə, bırdan gedir. İrəhmətdiy dədəm danışırdı. Deməli, itdi-zaddı o çoban orda qayıb olur. O gedənnər deyir ki, kaş noleydi, elə bınnan yolda ziyarət eliyeydiy. Qayb olur Allah-taala tərəfinnən. Qayb olannan sora Allah-taala bına bir məleykə verir, buta verir. Baxır ki, bı dünya gözəlidi. Deer:

Əzizinəm, min aya dəyər,

Xalların min aya dəyər.

Ay var, günə dəyməz,

Gün var, min aya dəyər.

Bı məleykənin də adı Minaya olub.

MALININ İXTİYARI ƏLİNDƏ OLMAYAN KİŞİ
Bir kişinin yaman varı varımış. Ama yemirmiş. Günnərin bir günü bının, ayıv olmasın, yoldaşı boylu olur. Deyir, gedirəm bazara. Ta bının da sürüsü varımış qapıda. Gedirəm bazara, ət alam saa. Gedir bazara, görür ki, bir çakqal ağzında bir belə ət alıv aparır. Deyir, arvat xəylağıdı, nə bilejeh? Vırejem o çakqalın ağzınnan salam, aparam. Orda-bırda çakqalı salvalıyır, ət düşür. Gedir ki, bir dənə uşaxdı. Uşağı götürəndə bını cin bürüyür. Deyir, bəs o padşahın qızının uşağıdı, çakqal götürüf qaçıf. Uşağı alıllar. İndi gətirillər, deyillər, mənnən nə isdiyejaxsan? Kişi deyir, heş-zad. Bir qoja arvat yanaşır kişiyə. Deyir ki, niyə demirsən öz malımın ixdyarın ver özümə? Deyir, heş-zad isdəmirəm, elə malımın ixdıyarın ver öz əlimə. Nətəər, nejə, niyə qızıl götümürsən, pul götümürsən? Deyir, qızıl isdəmirəm, elə öz malımın ixdiyarın isdiyirəm. Deyir, verdim, get, ye də, yedirt də. Qayıdır gəlir, arvat deyir, a kişi, hardeydın? Deyir, getdim bazara, çatmadım. Durur kişi, bir yaxşı əmlih gətirir. Quzunun yekə quyruxlusuna əmlih deyirıx. Gətirir kəsir, pişirir, arvat da kavav eliyir, yeyir. Arvat barmağın dişdiryir, deyir, bı, nə görənəhdi? Bı kişi qıymaz ki, bir toxlusun başın kəsə. Hər nəysə, yeyiv-içif. Arvat deyir, gərəh bı sirri mənə ayan eliyəsən ki, görüm sən niyə getdin bazara gəldin, heyvan kəsdin? Amma o cin əvvəldən demişimiş ki, bı sirri aşma. Bı sirri açsan, canavar yeyijax. Deyir ki, Vallah, məni demağa məjbur elədin, getdim öz malımın ixdiyarın aldım. Orda da deyif ki, ixdiyar nədi? Deyir ki, arvadına mehir verməmisən. Bizdərdə Niqalaydan mehir olurmuş. Ya bir mal verirmişdər, ya bir gəvə verirmişdər, ya qızıl verirmişdər. Gəlinə mehir verillər ki, ayləsinin qıza çəhdığı əziyət bizim halalımız olsun.

Həə, bir həfdədən sora çölə gedəndə kişini canavar yeyir. Gəlinin mehirin vermiyəndə malı yiməh olmur. Onda malın ixtiyarı adamın öz əlində olmur.

AĞILLI QOCA
Deyir, paççah vəzirnən getmişimiş səyahətə. Bir də bir bilihli qoja kişi varımış. O, ayakqabı yamıyırmış. Vəzir deyir:

– Şah, bilirsən, ona söz çatdırmağ olmaz?

Deyir:

– Nə danışırsan?

Deyir:

– Gedəh birəz danışdıraq.

Gəlir yanına.

– Salaməleyküm.

Deyir:

– Əleykümsalam.

Şah da qojadan bilihliymiş e. Deyir:

– Qoca, ikidəsən, üşdəsən?

Deyir:

– Şah sağ olsun, üşdəyəm.

Deyir:

– Qoca, yaxındasan, uzaxdasan?

Deyir:

– Şah sağ olsun, yaxındayam.

Deyir:

– Qışçün ayın-oyun yığmısammı?

Deyir:

– Yığmışam, intaası otuz ikilər qoymadı.

Gedir, vəziri göndərir. Deyir:

– Vəzir, mən ona nə dedim, o maa nə cavab verdi?

– Deyir, mən nə bilim.

Deyir:

– Ya gərəh onu biləsən, ya da boynunu vırdırajam.

Durur vəzir gəlir qocaan yanaa. Qoca da hər sözə bir qızıl alır. Şah soruşdu ki, ikidəsən, üşdəsən? Deyir, yanı iki ayağnan gəzirsən, yoxsa çəliynən gəzirsən? Dedim ki, üşdəyəm. Çəliynən gəzirəm. Uzaxdasan, yaxındasan? Gözün uzağı görə bilirmi? Dedim ki, yaxındıyam. Uzağı görə bilmirəm da. Otuz iki də dişdərdi. Yedi nə varıdı, qalmadı.

Deyir, ə, mən beş-altı qızılı bına niyə verim? Sual verəjəm, bildi, bildi. Bilmədi, alajam qızılı.

Deyir:

– Qoca, saa bir sual verəjəm. Bildin, qızıl halaldı, bilmədin, qızılı alajam. Deyir:

– Hə, nə deyirsən?

Deyir:

– Deynən görüm, bax bı sahatı bizim şahımız nağayrır?

Deyir:

– Ə, sən dəlisən, mən üsdü-başı çirhli, qarşımda önnüh, bı hak-hesabınan şah adı tuta bilərəm? Şah adını tutmağ üçün gərəh sənin çuxaa geyəm, atıı minəm, əlimdə də bir şallağ ola, əməlli-başlı. Şahın mən bı formu adın tuta bilmərəm.

Deyir:

– Hə, yaxşı.

Durur, atın minir. Vəzirin atın minir, çuxasını da salır çiyninə, şallağı da alır. Deyir:

– De görüm, nağayrır?

Deyir:

– Şah qaltax⁴⁷ qayırır. Birin qaltağa mindirir, birin yendirir. Səni yendirdi, məni mindirdi.

Çıxır gedir. Hələ paltarın da soyunur. Çuxasın, nə bilim, paltarın. Şah da baxırmış. Baxır görür kü, lüt soyundurdu, ta nəyi var, pulun da aldı. Adam göndərir ki, vəzirə bir zad aparın, paltar aparın gəlsin. Deyir:

– Vəzir, sən indi ağıllısan, o?

Deyir:

– O ağıllıdı.

SƏN GET ZURNA ÇALMAĞA
Bir günnərisi biri özünü saxlıya bilmir. Deer, bizim bu uşaxlar kimi, iş yox, güj yox. Nağayrsın? Əlacı kəsilir. Deyir, ə, bınnansa, ölməh yaxşıdı. Gedip şaha söyəcəm, məni öldüsün. Boynumu vurdusun, çıxıb gedəjəm. Durur gedir şahın hüzuruna. Görür şah divandadı, hamı durup nöbüyə. Bu da durur nöbüyə. Nəyisə. Hamı gedir, bu durur qıraxda. Axırda bu təh qalır. Şah deyir?

– Ə, gəl görüm da. Nəyə gəlmisən?

Gəlir içəri.

Deyir:

– Ə, danış görüm.

Vəzir də oturup. Dimmir.

– Ə, söylə.

Dimmir. Nağayrır, dimmir. Deyir:

– Ə, de görüm, nədi? Deyir, buyur. Buyur deəndə deyir:

– Əşi, buyurum? Atan belə, buyurum, anan belə, buyurum, arvadın belə, buyurum, arvadın belə, uşağın belə.

Deyir:

– Qutardın?

Deyir:

– Hə.

Şah götürür bına bir kağız verir. Deyir ki, vəzir, bı adam ora çatan kimi xəzinədara de, bına yüz qızıl versin. Bu durur, kağızı alır. Deyir, həə, gedirəm, boynum vurulacax, bir belə söyüşdən soora. Gedir. Vəzir deyir:

– Bala, sən şaha nə demisən ki, saa bir belə ənam verir?

Deyir:

– Nə verir?

Deyir:

– Yüz qızıl.

Deyir:

– Verməlidi də.

Deyir:

– Nə demisən ona?

Deyir:

– Yox, deməsən, vermiyəjəm. Deyir, Vallah, düzün axdarsan... Ağzın bərkdi? Qalajax burda?

Deyir:

– Hə.

Deyir:

– Canınçun o şaha zurna çalmağ öyrədirəm. Onçun da onun hakqın ödüyür da şah.

Deyir:

– Vay dədə, mənim başıma nə oyun gəldi, sabah şahnan çıxajam yaylağa, deəjəh ki, vəzir, mən çallam, canın çıxsın, sən dəmin tut. Dəmin tutəmmirsən, nə vəzirsən?

Vəzir deyir ki, ə, yüzün də mən verrəm. Dəmi də maa örgət. Deyir:

– Baş üsdə. Dəmi çalmağa nə var? Pülə, barmağıı qaldır, vır.

Nəyisə. Belə örgədir. Bir gün, iki gün. Bı iki yüz qızılın alır, gedir resdaran bağlıyır. Bütün kasıfları, yeən-içənnəri hamısını çağırır, yedirdir, bıraxır. Özü də orda – resdaranda yeyir.

Yaz vaxdı gəlir. Paççah çıxır, deyir, vəzir, hazırraş, çıxırığ yaylağa. İndi vəzir zurnanı götürüf. Bu da uzun şeydi dana, çuxanı qaldırıp belə, salıb tokqasına. Nəyisə. Çox gedir. Paççah görür kü, vəzirin nəyisə, çuxası qalxıxdı. Bı qılış dəyil, qalxan dəyil. Deyir:

– A vəzir, o nədi?

Deyir:

– Şah sağ olsun, səninkinnəndi.

– Ə, mənim nəyim var?

Deyir:

– Sən öl, səninkinnəndi.

Şah üsdün vurmur. Bir də gedir, yaxınnaşanda deyir:

– A vəzir, doğurdan, o nədi? Çuxanı qaldır, baxım.

Deyir:

– Vallah, şah sağ olsun, səninkinnəndi.

Çıxır yaylağa. Düşür. Deyir:

– Ə, görüm, o mənimkinnən olan şey nədi?

Baxır, görür kü, çalan zurnadı. Deyir:

– Ə, bı nədi, nə mənimkinnən?

Deyir:

– Şah sağ olsun, yadaa düşmür? Filan lotunun birinə bir kağız vermişdin ki, yüz qızıl ver haa.

Deyir:

– Hə.

Deyir:

– Onnan soruşdum ki, sən neynəmisən?

Deyir, dedi:

– Mən ona zurna çalmağ öyrətmişəm.

Mən də ona dedim ki, mənə də dəm tutmağı örgət. Yüzün də mən verdim. Şah deyir, saa bir bu gün, bir də sabaxki günü vax verirəm. Harda olur-olsun o lotunu tap, gətir. Tapmadın, vay halına. Boynun vurdurajam. Ora lotu, bura lotu, axdarır. Axırda deyillər filan yerdə bir resdaran var, yaqın odu. Gedir, görür helə bıdı. Deyir, ə, əvıı Allah yıxsın sənin, şah səni gəzir. Deyir:

– Mən piyada gedəmmərəm.

Durur, vəzir alır tərkinə (canının qorxusunnan), götürür, gətirir.

Şah deyir:

– Bala.

Deyir:

– Hə.

Deyir:

– Sən maa nə dedin? Mən saa nə dedim?

Deyir:

– Şah sağ olsun, mən saa nə dedim, onu Allah, sən, mən billəm. Onu heş kəs bilməməlidi. Sən də maa dediyıı da vəzirə demisəm, qızılı ver da. O da verip.

Deyir:

– Bəs nətəər oldu, aldın?

Deyir:

– Gördüm, vermiyejeh, canımın dərdinnən yalan dedim də, şaha zurna çalmağ örgədirəm. Baxdım ki, vəzirin başı yaxşı dəyil. O da dedi, maa dəm örgət. Mən də indi iki yüz qızıl da onnan aldım dəm örgətməyə.

Deyir:

– İndi hardasan?

Deyir:

– İndi yeyirəm, içirəm. Özü də bütün ajdarı çağırıram resdaranda yeyir, örgənə bilərsən.

Deyir:

– Vəzir, ağlıncan sən maa vəzir ola bilərsən, bı? Bir halda ki, səni alladıfsa, sənnən maa vəzir olar?

Deyir:

– Yox.

– Onda paltarıı soyun.

Soyunur.

– Çuxaa da soyun. Hamısın. Deyir, lotu geyin.

Geyinir. Zırnanı yerdən götürür. Vəzir, – deyir, – ala, sən get zırna çalmağa. Mənim vəzirim bıdı.
KİM NƏ EDİRSƏ, ÖZÜNƏ EDİR
Bi paccah öz vəziriynən yolnan gedirmiş. Görüllər ki, üş dənə uşax duruf. Biri elə oxuyur ku, elə bilirsən göynən gedən quşdu. Vəzirə deyir ki, onu al tərkinə, onu aparacam, hər oxuyanda ona bir ləl verəcəm, dilinin altına bir ləl qoyajam. Deməli, bunu götürür gedir. Uşax deyir, nə üçün, niyə? Deyir ki, yeməh yeyəndə surfada oxuyajahsan, hər oxuyanda sənin dilinin üsdünə bir ləl qoyajax. Nəsə, bu vəzirin canına od düşür. Deyir ki, ə, mən bunun vəziriyəm, maa bi şey vermir, amma bu uşax oxuyanda ona pul verir. Nətəəri eliyim bunu bitəər eliyim? Bu da axırın gətirir ki, kim neynəsə, özünə eliyir. O uşax oxuyur, axırda da diyir ki, kim nə eləsə, özünə eliyir. Nəysə, bu bir tımov düşür, dana (urus dilində qrip deyillər, bizim dildə tımov, dana). Qrip düşür, gedir, deyir, Allah, neyniyim? Padşah yoluxar dana. Ağzına bir dəsmal qoyur. Buna ləl qoyanda vəzir deyir, gördün, o uşax büyün nağardı? Deyir, nağardı? Deyir, dedi ki, paşşahın ağzınnan iy gəlir, ona görə dəsmalı ağzıma qoydum. Bu paccah paccahlar paccahına bi kağız yazır ki, bu uşax ora çatan kimi buun boynunu vuruf, xonçuya qoyuf göndərirsan mana. Bunu göndərir. Vəzirin oğlu yolda durmuşumuş. Deyir, ə, nədi? Deyir, belə-belə. Buun əlinnən kağızı alır, qaçır. Özü aparır. Paccax da vəzirin oğluun boynun vurur, qoyur xonçuya, qaytarır. Paccah baxır ki, bəs bu oxuyan uşax elə yolda duruf. Deyir, ayə, nətəəri oldu? Deyir, əlimnən kağızı vəzirin oğlu aldı, apardı. Deyir, yaxşı deyirlər, adam neynəsə, özünə eliyər. Vəzirin arvadı gəlif uşağın qavağına deyir ki, günah mənim ərimindi, onun elədiyi mənim qavağıma çıxıf dana. Kim neynəsə, özünə elər.


ALLAH VERDİYİ QİSMƏT
Bir kasıf varmış. Bir də bir varrı adam varmış. Varrı kişiynən arvadı buna nə qədər eliyillər, o qızıldan sana da verəh, apar, xərşdə, dolan. Deyir ki, yox, mən isdəmirəm. Deyillər ki, nyiə? Bu nətəər adamdı ki, qızılı isdəmir. Gətirin çörəyi salanda arasına qoyax qalınçanın⁴⁸. Aparsın, əvdə kəsəndə görsün qızıl arasındadı. Mını indi güdüllər. Görür ki, gedir yolda bir ac çıxır, bu qalınçanı verir buna. Gəlir oğlan, nağıl eliyir ki, nənə, bu nətəər adamdısa, o çörəyi, qalınçanı yoldakına verdi. Gətir bir torvıya yığax, aparax qoyax körpüdə, bu keçəndə götüsün. Mını da bırda güdür. İndi gör Allahın işinə bax ki, gör munun ürəyi nətəər düzdü, nə təər şeydi ki, körpüyə yaxınnaşanda gözün yumur deyir ki, görüm bu korrar körpüdən nətəər keçir. Qızıl torbasın qoyur, keçir. Bu qızıla yaxınnaşanda gözünü yumur e. Gədə qızılı götürür gəlir. Deyir, nənə, Vallah, bu nətəər adamdısa, qızıla yaxınnaşanda gözünü yumdu ki, görüm korrar körpüdən nətəər keçir. Bala, qızılı gərəy Allah qismət eliyə. Heç qızılı olanın çoxu qızılı yemir.

BƏXTSİZ ADAM
Deyir, iki qardaş varımış. Biri varrıymış, biri kasıvımış. Deyir, ay qardaş, atını ver, gedim mən də bir odunnan-zaddan gətirim dana, dolanım. Deyir ki, ala, apar, amma atımı salamat gətir. Bu yazığ aparır atı, oğlunnan yühlüyür. Yühlüyüf gətirəndə görür atın quyruğuna bi kol dolaşıf dana. Deyir, ə, mən oonçun kasıvam ey. Bu atın quyruğuna da ağaş bağlanırmış. Qoy ora da bağlıyım (söyləyici gülür – top.). Bir ağaş bağlıyır. Çəkəndə atın quyruğu qopur. Atı aparır qardaşının yanına. Deyir, atımın quyruğu nətəəriydi, apar, sal yerinə, gətir. Nəysə, başına dönüm. O vaxdı da polis-zad yoxumuş da. Gedillər qazının yanına. Qazıya şikaata düşüllər. Bular gedillər bir yerdə qonax qalıllar. O kasıf qardaş deyir ki, özümü atıf öldürəjəm. Taa Allah məni neynirmiş yaradıf? Burdan nətəəri sıçrıyırsa, o qonax qaldığı uşağın üsdə düşür, onu da öldürür. Bu uşax yəəsi deyir, mən də gedirəm şikaata. Gedir, bir körpü varmış. Deyir, sən öl, o körpüyə çatanda özümü öldürüjəm. Başa düş ey, deyir, özümü öldürüjəm, körpüdən atıf. Ordan, deyir, biri atasını aparırmış balınsiyə dana. Ordan nətəəri sıçrıyırsa, düşür aravanın üsdə, o da ölür. O da qoşulur bunnara, gedirlər şikaata. Bu iki daş qoyur civinə, yekə daş. Yaxşı fikir ver e. Deyir, mana iş versələr, daşnan bax belə vuruf (iki əlini başına aparır – top.), özümü öldürəjəm. Nəysə, bu məhgəmə deyir ki, apararsan bunun atını quyruğu çıxıncan saxlıyarsan, quyrux çıxanda qaytararsan. Elə bilir ki, gündə bi quyrux çıxır. Bunun da aparırsan arvadını, uşax olanda verirsən özünə. Buna da deyir ki, apararsan bu kişini qoyarsan körpünün altda, ordan sıçrıyarsan bunun üsdünə, qoy bu ölsün. Deyif ki, bəlkə mən qırağa düşdüm. Deyir, onda özün bil. Deyir, ə, çivindekiləri bəri elə. Görüm nədi gətidiyın mana? Elə bilir qızıldı, nədi. Çıxardanda görür da. Deyir, mana iş versəydin vuruf bu daşnan da səni öldürəjəydim (söyləyici gülür – top.).
KORUN NAĞILI
Kor yolnan gedirmiş. Əlində bir ağaş varmış. Gedə bilmirmiş dana. Bir kişi də arvadıynan gedirmiş. Arvat ürəyi yumuşax olur. Deyir, ə, sən Allah, bunu da götür, aparax kəntdə buraxax. Deyir, o Allahın düzgün bəndəsi olseydi, kor olmazdı. Mən onu götürə bilmərəm. Nəysə, arvatdı dana. Kişini üzdən-gözdən salır, koru götürdür. Gedir, kəndin içinə çatanda gözü görmür, başdıyır çığırmağa, ay aman, ay haray, ay dad, bu, arvadımı da əlimnən alır, eşşəyimi də. Deyir, ə, mən?

Nəysə, camahat yığılır. Deyir, hə, aparın buları salın tövlüyə, hərəsinin də qapısının ağzına bir qaroolçu qoyun. Görün nə danışırlar. Gedillər arvadın qapısına. Deyir, mən öyü yıxılmış, mən dili tökülmüş, mən elədim, kişi götürmürdü.

Gedillər kişinin qapısına. Görüllər ki, deyir, sən öl, bu arvadı öldürməh lazımdı e. Bax dedim ki, bunnan bizə xata gələjeh, dirəndi ki, götür. Mənim nə günahım var, məni qapılarda qoydu. Gedillər görüllər ki, kor bir nağıl oxuyur:

Ay məntəkə, məntəkə,

Sən öl, bir iş görmüşəm,

Əgərçi gəlsə başa.

Çağırıllar bu qaroolçunu. Ə, nə deyir? Deyir, bəs belə-belə. Koru bəs deyincə çırpıllar. Kişinin də arvadını da verillər özünə, ulağını da.
SAĞALMAZ XƏSTƏ
Bir ayilə olur. Bu ayilənin bir oğlu olur – gözdərinin ağı-qarası. Bu oğlan uşağı xəsdə olur. Bunu aparıllar kənddə ən yaxşı seçilən loğmanın yanına. Loğman uşağa baxır, deyir ki, bu uşağa elə bir şey lazımdır ki, mən onu bullara deyə bilmərəm, valdeyinnər onu eliyə bilməz. Nə qədər dəva-dərman yazır, xeyri olmur. Deyir, buna əlaş yoxdu, götürün, gedin. Ta bu da yekə oğlandı da. On altı, on yeddi yaşı olarmış. Oğlan baş alıb gedir. Deyir, ras ki, öləjəm, harda ölərəm, ölərəm. Gedir çıxır bir düzü-biyabana. Xeylax yol gedir, ajır bərk. Gedir, görür ki, bi dənə çobandı, bir sürü qoyun otarır. Həə. Çobana yaxınnaşır. Deyir ki, ay çoban qardaş, yaman ajmışam, maa süd ver, içim. Çoban deyir, ay bala, burda heş nə yoxdu də, nəyin içinə sağım bını? Get bir gör nə tapırsan, gəti. Bı da gedir, hərrənir, fırranır, bi dənə insan kəlləsi tapır, gətirir. Gör ha, insan kəlləsi. Ona hər adam əl vıra bilmir, qorxusunnan. Nəsə, gedir, gətirir, təmizdiyir bını. Gedir, bi dənə qara qoyunu tutur, oon südünü sağır bı kəlliyə, ta bı qayırdıxları çanağa. Bını bırda qoyur. Gedir ki, gedim çörəh qırıntısınnan-zaddan da tapım, gətirim, içinə doğruyum, yeyim. Qoyduğu səmtdə bi dənə gürzə ilanı gəlir, zəhərin tökür həmən südün içinə. Südün içinə tökür, bı da gözüynən baxır. Deyir, həə, elə mənimki bıra qədərmiş də. Çörəyi doğruyur bıın içinə, bını yeyir. Deyir, ölərəm, ölərəm, qalaram, qalaram. Nəysə, yeyir bını, qutaranda görür gözdərinə işıx gəlir. Bı tamam yaxşılaşır, sağalır. Ayləsinə qayıdır. Anası görür, bı, sağlam qayıdıp. Deyir, ana, get, həkimə denə ki, bəs sən deyirdin, buna çarə yoxdu. Amma mən görürsən, yaxşı oldum, qayıtdım. Gedillər Loğmanın yaana. Loğman deyir, bilirəm nəyə görə gəlmisıız. Ay qardaş, mən hardan aleydim göy gözdü insanın kəlləsini ki, içinə qara qoyunun südünü tökeydim, gürzə ilan da gəlif içinə zəhər tökəydi. Mən bını sizə deseydim də, axı siz bını eliyə bilmiyəceydiz. Onun dərmanı buydu.