Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adina diLÇİLİK İnstitutu vəfa abdullayeva-nəBİyeva

Müasir Azərbaycan dilində terminoloji leksikanın inkişafı
33 
əlaqəsi təkcə onun mövcudluğunu deyil, eyni zamanda bu 
anlayışın sonrakı məna inkişaflarını istiqamətləndirməyə də 
kömək edir. Məna və anlayış əlaqələrinin sözlərdə əks 
olunması onların ayrı-ayrılıqda nəyisə ifadə etməsini göstərmir. 
Bu hal onları ayırmaq, fərqləndirməklə yanaşı, aralarında vahid 
oxşar cəhətin olmasını da üzə çıxarır.
Terminologiya ayrıca xüsusi sözyaratma üsul və vasitələrə 
malik deyil. Terminologiyada da ümumi ədəbi dildə sözlərin 
yaradılması üçün istifadə olunan üsul və vasitələrindən istifadə 
edilir. Belə ki, leksik-semantik üsulla yaranan terminlərin 
böyük əksəriyyəti ümumxalq sözlərinin termin səciyyəsi 
qazanması hesabına baş verib. Ümumxalq sözlərin 
terminləşməsinin digər halı isə sözlərin semantik baxımdan 
dəyişməsi hesabına baş verir. Semantik baxımdan dəyişərək 
terminləşən leksik vahidlərdən biri də dialekt sözləridir. 
İctimai-tarixi inkişaf prosesinin nəticəsi olan dialektizmlər 
ədəbi dilin inkişafında rol oynamaqla yanaşı, Azərbaycan ədəbi 
dilinin inkişaf edib formalaşmasında bir mənbədir və daim 
qalmaqdadır. M.İslamov yazır: “Dialekt və şivələr elə bir 
zəngin xəzinədir ki, termin yaradıcılığında ondan həmişə, hər 
zaman istifadə etmək mümkündür” [43,s.39]. M.Qasımov da 
dialekt sözlərindən qaynaqlanaraq termin yaratmanın tərəfdarı 
olmuşdur: “Termin yaradılarkən dilimizin dialekt və 
şivələrindən də istifadə edilməsi zəruridir. Çünki ayrı-ayrı 
sahələr üzrə terminologiyanın təkmilləşməsi və terminlərin 
dəqiqləşdirilməsi üçün dialektlərdə zəngin material var” 
[47,s.117]. Beləliklə, dilin terminoloji leksikasının inkişafında 
dialekt sözləri əsas mənbələrdən hesab olunur. B.Əhmədov 

---

Vəfa Abdullayeva-Nəbiyeva____________________________________
 
34 
yazır: “Yenidənqurma şəraitində milli dillərin hərtərəfli tədqiqi 
və inkişafı üçün böyük imkanlar yaranmışdır. İndi kökə 
qayıtmaq, dilin daxili qanun və qaydaları əsasında onun 
sözlərini geniş türkoloji areala çıxartmaq zərurəti dilçilərimizin 
qarşısında mühüm bir problem kimi durur. Qədim abidələrin, 
ədəbi və elmi mənbələrin, canlı şivələrin sözlərinin başqa türk 
dilləri, onların abidələri, şivələri ilə tutuşdurmaq, tarixi 
müqayisəli metodun bütün imkanlarından istifadə dilçiliyimizə 
böyük uğurlar gətirə bilər [23,s.71-72]. Deməli, dialekt 
sözlərindən bəhrələnərək terminoloji leksikanı inkişaf etdirmək 
dilin öz tarixini, soykökünü, milliliyini qorumaq üçün əsas 
vasitələrdən biri hesab oluna bilər. Dialekt sözlərinin 
terminləşmə prosesi keçən əsrin 30-cu illərdə Azərbaycan 
dilinin terminologiyasının müxtəlif sahələrini əhatə etmişdir. 
Bu hadisə günümüzə qədər davam edir. Bununla bağlı bir çox 
tədqiqatlar yazılmışdır. Bu dissertasiyalarda dialekt və şivələrin 
müəyyən sahələr üzrə leksik mənaları şərh edilməklə yanaşı, 
onların funksional xüsusiyyətləri, strukturları haqqında da 
məlumat verilmişdir [33, 37, 47, 68, 90]. 
Son dövrlərdə müasir dildə terminoloji leksikanın dialekt 
sözləri hesabına zənginləşməsi istiqamətində 
yazılan 
dissertasiyalar arasında K.Dənziyevanın “Azərbaycan dilində 
toy mərasimi leksikası”, H.Əsgərovun “Azərbaycan dilinin 
maddi mədəniyyət leksikası”, E.Mirzəyevin “Azərbaycan dili 
Lənkəran və Astara şivələrinin terminoloji leksikası”, H.Mir-
zəyevin “Azərbaycan dilində kargüzarlıq terminləri”, 
Ə.Həsənovanın 
“Azərbaycan 
xalq 
təsərrüfatı 
terminologiyasının 
nəzəri 
əsasları”, 
A.Cəfərovanın 

---