Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adina diLÇİLİK İnstitutu vəfa abdullayeva-nəBİyeva

Müasir Azərbaycan dilində terminoloji leksikanın inkişafı
145 
III FƏSİL 
 
ELMİ-TEXNİKİ TƏRƏQQİ VƏ TERMİNOLOJİ 
LEKSİKA 
 
3.1. Elmi-texniki tərəqqi və terminoloji leksikanın 
zənginləşməsi prosesi 
Terminologiyanın inkişaf istiqamətləri elm və texnikanın, 
informatika, kompüter texnologiyalarının sürətli tərəqqisi ilə 
bilavasitə əlaqədardır. Eyni zamanda son illər aviasiya 
sahəsində sürətlə gedən inkişaf logistika sahəsinin yaranması 
və inkişafına səbəb oldu. Bu sahə yeni yarandığından buradakı 
termin və termin yaradıcılığı ilə bağlı bir çox nəzəri məsələlər 
öz aktuallığı ilə diqqət cəlb edir. S.Sadıqova yazır: “Logistika 
sahəsi ilə bağlı çap olunan elmi əsər və tədqiqatların 
əksəriyyəti rus, ingilis və digər əcnəbi dillərdədir. Bu 
səbəbdən rus və başqa dillərdən tərcümə edilərək bir çox 
hallarda terminlər və termin birləşmələri mənaca düzgün 
müəyyənləşmədiyinə görə lazımınca anlaşılmır” [88,s.56] 
Göstərilən səbəb mütəxəssislər tərəfindən eyni terminlərin 
müxtəlif cür anlaşılmasına gətirib çıxarır. Məsələn, flout 
termini bu baxımdan üç formada şərh olunur: 1. Sənaye müəs-
sisəsində emal prosesində olan və hələ hazır məhsul 
formasına gəlməmiş yarımfabrikatlar; 2. Qəbzin və ya digər 
ödəmə sənədinin bank sisteminə daxil olması və vəsaitləri 
alan şəxsin hesabına müvafiq məbləğin köçürülməsi 
arasındakı fasilə; 3. Şirkətin fond bazasında tədavülə 
buraxılan səhmlərin sayı; [188,s.86] 

---

Vəfa Abdullayeva-Nəbiyeva____________________________________
 
146 
Müasir dildə logistika sahəsi ilə bağlı dilə xeyli sayda 
alınma terminlər daxil olmuşdur: brutto çəki, hay-bey tipli 
anbar, heycuka, hedc, inkoterms, indossament, implosion, 
konosament, konsol stellaj, kros-dokinq, kros-treyd, vaninq, 
vendor; 
Eləcə də beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin formalaşması 
və inkişafı ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadiyyatlarının qarşılıqlı əlaqə 
və asılılıqlarının güclənməsi bu sahə ilə bağlı yeni termin və 
anlayışların dilə daxil olmasına zəmin yaratdı. Məsələn: 
likvidasiya, blotter, keptiv, konsern, kontragent, deflyator, 
dilinq, debitor, diskont, fiksinq, frirayder, lodinq, overdraft, 
benefit və s. İqtisadi termin və anlayışlara müxtəlif mənbələrdə 
fərqli, hətta müəyyən hallarda bir-birinə ziddiyyət təşkil edən 
yanaşmaların mövcud olması bu sahədə aparılan araşdırmaları 
aktuallaşdırır. 
Müstəqillik qazanmaq, qloballaşmaq, dünyaya inteqrasiya 
etmək dilə yeni terminlərin daxil olmasını daha da 
sürətləndirdi. Hər bir yeni anlayış və məfhumu ifadə etmək 
üçün yeni söz lazımdır. Bütün bunlar dilin leksik 
populyasiyasını genişləndirir. Yeni sözlərin və söz 
birləşmələrinin yaranması müasir inkişaf və tərəqqinin nəticəsi 
kimi dil daxili prosesləri stimullaşdırmaqla yanaşı söz 
yaradıcılığı, onun işləklik dərəcəsinin və semantik baxımdan 
dəyişilməsi proseslərinə də təsir edir. Avropaya inteqrasiya 
müasir Azərbaycan dilinin kommunikativ və praqmatik 
xarakterinin dəyişməsinə səbəb oldu. Kütləvi informasiya 
vasitələrinin 
çoxalması 
və 
intensivliyi, 
internet 
və 
kommunikasiya vasitələrinin əhatə dairəsinin genişlənməsi 

---