Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adina diLÇİLİK İnstitutu vəfa abdullayeva-nəBİyeva

Müasir Azərbaycan dilində terminoloji leksikanın inkişafı
53 
işlənir. Memarlıq sahəsində söz yalnız “çöküntü” anlamında 
terminləşmişdir [151,s.281], [191,s.32]. Söz terminləşən zaman 
yeni vahidə çevrilir. Çünki sözün terminoloji mənası onun 
mahiyyətcə dəyişməsinə səbəb olur və buna görə o, elmi 
sahədə yeni vahid kimi qəbul oluna bilər. 
Memarlıq termini kimi “dayaz, çökək yer” mənasında 
işlənən bərə sözü Göyçayda “sahilə yaxın dayaz yer”, 
Lənkəran, Kürdəmirdə isə “bağ və ya bostanların arasından ge-
dən cığır” mənalarını ifadə edir. Bakı, Füzuli, Göyçay, İmişli, 
Quba, Ucar bölgələrində isə bu dialekt sözü “kiçik arx” 
mənasında anlaşılır [151,s.47], [191,s.32]. Ədəbi dildə “bərə” 
sözü insanları, maşınları və s. dənizin, çayın bu tayından o 
tayına keçirən qurğudur. Nümunələrdən aydın olur ki, qədim 
türk sözü olan bərə sözünün Göyçay dialektində işlək olan 
mənası memarlıq sahəsində terminləşmişdir. 
Kətil dialekt sözü İmişlidə “yeni doğmuş heyvanın ilk 
südündən bişirilən yemək”, Dərbənd, Quba, Mingəçevirdə isə 
“ev tikərkən tirlərin altına qoyulan ağac” mənasını verir. 
Memarlıq sahəsində terminləşmiş bu söz “taxta parçası” kimi 
izah olunur. Deməli, bu söz Dərbənd, Quba, Mingəçevirdə 
işlək olan mənaya yaxın anlamda memarlıq sahəsində xü-
susiləşərək termin kimi formalaşmışdır [151,s.279],[191,s.24].
Dialekt sözləri əsasında termin yaradıcılığı prosesi ədəbi 
dil normalarına tabe edilməlidir. Bir çox hallarda dialekt və 
şivə sözlərinin müxtəlif fonetik variantlarına rast gəlinir. 
Dialekt sözlərinin hər hansı elmi sahədə terminləşməsi 
prosesində sözün fonetik variantları əks olunmamalıdır, çünki 
bu hal onun vahidlik prinsipinə ziddir. Məsələn, tamasa dialekt 

---

Vəfa Abdullayeva-Nəbiyeva____________________________________
 
54 
sözünə bölgələr üzrə iki variantda rast gəlirik. Lənkəran, 
Masallı bölgələrində sözün tamaza variantı, Balakən, Qazax, 
Ordubad və Quba bölgələrində isə sözün tamasa forması 
işləkdir. Lənkəranda tamasa sözü “tavan”, Balakən, Qazax, 
Ordubadda “taxta haşiyə”, Qubada isə “boyunduruğun alt 
ağacı” mənalarında anlaşılır. Dialekt sözünün yalnız “tavan” 
mənası və tamasa forması memarlıq sahəsi üzrə xüsusi mənalı 
söz kimi terminləşmişdir [151,s.546], [191,s.35]. 
Dialekt sözləri dil tarixi prosesinin göstəriciləri sayılırlar. 
Dildə baş vermiş bir çox dəyişikliklər məhz bu sözlərdə əks 
olunub. İstər məna, istərsə də fonetik baxımdan bu sözləri 
müasir dil səviyyəsi ilə müqayisə etdikdə fərqlərin şahidi 
oluruq. Linqvistik təhlillərə əsasən, müxtəlif fonetik 
variantlarda işlək olan dialekt sözlərin yalnız bir variantı ter-
minləşir. Bəzən də dialekt sözün ifadə etdiyi bir neçə məna 
memarlıq sahəsi üzrə dəyişmədən terminləşə bilir. Məsələn, 
baca dialekt sözü Biləsuvar, Yardımlıda “pəncərə”, Culfada isə 
“taxça” mənasını ifadə edir. Söz hər iki mənada memarlıq 
termini kimi lüğətdə yer almışdır [151,s.25],[191s.18]. Bu hal 
terminin çoxmənalılığına səbəb olur ki, bu da dialekt sözləri 
əsasında formalaşan terminoloji leksikada tez-tez təsadüf 
olunan haldır. Çünki bir çox hallarda eyni dialekt sözü müxtəlif 
mənalarda işlənir. Milli dil əsasında termin yaradıcılığı 
prosesində bu proses eyni sözün müxtəlif mənalarının eyni və 
ya müxtəlif sahələrdə xüsusi məna qazanması ilə nəticələnir. 
Dildə çoxmənalılıq nöqsan hesab olunmasa da, terminoloji 
sistemdə bu dolaşıqlıq yaradır və bir çox halda terminin 
müxtəlif mənaları bəzən bir-birini inkar edir. 

---