Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adina diLÇİLİK İnstitutu vəfa abdullayeva-nəBİyeva

Müasir Azərbaycan dilində terminoloji leksikanın inkişafı
169 
tərəqqisi 
ilə 
bilavasitə 
əlaqədardır. 
Bu 
baxımdan, 
terminologiyanın öyrənilməsi bu gün beynəlmiləl problemdir. 
3.2. Terminoloji leksikanın alınma terminlər hesabına 
zənginləşməsi 
 
Müasir dövrdə xalqlar arasında mədəni əlaqələrin 
genişləndirilməsi, onların ünsiyyəti və qarşılıqlı şəkildə bir-
birini dərk etməsi həmin xalqların yaxınlaşmasını şərtləndirir. 
Lakin belə yaxınlaşma heç də təsirsiz ötmür. Dünya 
əlaqələrinin qloballaşması insan fəaliyyətinin bütün sahələrinə 
təsir edir. Bu, istər maliyyə, iqtisadi, istərsə də siyasi mədəni 
sahələrdə rast gəlinən bir prosesdir. Bu proses informasiyanın 
qlobal olaraq yayılması, koorparativ əlaqələrin genişlənməsi və 
eləcə də müxtəlif mədəniyyətlərin yaxınlaşması ilə nəticələnir. 
Baş verən inkişaf və dəyişiklik dilə təsirsiz ötüşmür. Belə ki, 
müasir ədəbi dillərin inkişafı həm öz daxillərində baş verməklə 
yanaşı, həm də müxtəlif dillərlə paralel istiqamətdə gedir.  
Alınma 
terminlər 
Azərbaycan 
terminologiyası 
sistemlərində eyni səviyyədə yayılmamışlar. Bəzi alınma 
terminlər dilimizdə yalnız dar ixtisas sahəsində işlənir və bu 
ixtisas çərçivəsindən kənara çıxmır. Müasir dildə olan 
problemlərdən biri də alınma sözlərin işlək olduqları dillərdə 
məna baxımından tam eyniyyət təşkil etməməsidir. Səbəb isə 
sözün bir dildə geniş, digər dildə isə konkret mənaya malik 
olmasıdır. Alınma sözlərin yaranması dildaxili və dilxarici 
sabəblərdən asılıdır. Dilxarici səbəb kimi ilkin şərt yeni ya-
ranmış 
anlayış 
və 
məfhumla 
bağlıdır. 
Kompüter 
texnologiyasının inkişafı, xalqlararası mədəni, iqtisadi və siyasi 
əlaqələrin genişlənməsi nəticəsində xeyli sayda dilimizə alınma 

---

Vəfa Abdullayeva-Nəbiyeva____________________________________
 
170 
terminlər daxil olmuşdur, məsələn: supervayzer, radar, 
immiqrant, tranzit və s. Müxtəlif anlayış bildirən sözlərin və 
ya xüsusi əhəmiyyətə malik sözləri ifadə etmə zərurəti də dil-
xarici səbəbin nəticəsidir. Bu tip prosesin nəticəsi kimi dildə 
işlənən lokal, pilot sözlərini misal göstərə bilərik. Qloballaşma 
dildə alınma sözlərin yaranmasında əsas rol oynayır. İnternetin 
sürətli inkişafı alınma terminlərin yaranmasına və sürətlə 
yayılmasına səbəb olan əsas şərtlərdən hesab olunur.
Dildaxili səbəblərə isə söz birləşməsi şəklində olan 
anlayışı bir sözlə ifadə etmək zərurəti aiddir. Məsələn, mahir 
atıcı əvəzində snayper, avtoturistlər üçün mehmanxana 
əvəzində motel və s. sözləri işlədilir. Dildə mövcud alınma 
morfoloji strukturların
Dilimizdə aralıq dili rus dili olan xeyli sayda alınma 
terminlər var. Bu tip terminlərin bəziləri olduğu kimi, bəziləri 
isə rus dilinin normalarına uyğun olaraq dəyişmiş və bu for-
mada dilimizə daxil olmuşdur. Mənbə dildən heç bir dəyişiklik 
olmadan rus dili vasitəsi ilə dilimizə keçən alınma terminlərə 
misal olaraq: aspect (ing.)- aspect (fr.)- аспект (rus)- aspekt 
(az.)- “əşya, hadisə və anlayışlara münasibət, nöqteyi-nəzər”, 
component 
(ing)-composant 
(fr.)- 
компонент 
(rus)- 
komponent (az.)- “bir şeyin tərkib hissəsi, bir şeyi əmələ 
gətirən hissələrdən hər biri”, control (ing)- contrôle (fr.)-
контроль (rus)- kontrol (az.)- “nəzarət, yoxlama, təftiş”, period 
(ing)- période (fr.)-период (rus)-period (az.)- “müddət, vaxt” 
və s. 
Dəyişiklik edilərək rus dilindən alınan alınma terminlərin 
əksəriyyəti dilimizə fonetik baxımdan uyğunlaşmışlar:

---