Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adina diLÇİLİK İnstitutu vəfa abdullayeva-nəBİyeva

Müasir Azərbaycan dilində terminoloji leksikanın inkişafı
183 
cəhətlərin çox olmasına səbəb olmuşdur. Bu hal sözalmanın 
yazılı 
formasına 
aid 
nümunə 
hesab 
oluna 
bilər. 
A.V.Superaskaya yazılı sözalmanın altı tipi olduğunu, 
bunlardan hal-hazırda praktik transkripsiyanın daha çox tətbiq 
olunduğunu göstərir: “Praktik transkripsiya bir dilin söz və 
şəxs adlarının sonuncunun orfoqrafik mətninə daxil etmək 
üçün digər dilin normal orfoqrafiya və fonetik üsulları ilə 
verilməsidir” [128,s.36-37].
Qeyd etmək lazımdır ki, fonetik prinsiplə alınan sözlərin 
əksəriyyəti ingilis mənşəlidir. Bu da təsadüfi deyildir, çünki 
ingilis dili əlifbasının latın qrafikası əsasında tərtib olunmasına 
baxmayaraq, bu əlifbanın əsasında fonetik prinsip deyil, 
tarixilik prinsipi dayanır. Bu, o deməkdir ki, ingilis dilində səs-
hərf münasibəti fonetik mövqedən fərqlənir, yəni eyni səsi 
müxtəlif hərflər ifadə edə bildiyi kimi, eyni hərf də müxtəlif 
cür oxuna bilir. Bu səbəbdəndir ki, ingilis dilindəki sözlərin 
əksəriyyəti başqa dillərə transkripsiya olunur. Qayda üzrə 
alınma söz və terminlərin bir qismi fonetik tələb dəyişməsində 
transliterasiyaya 
təsadüf 
olunur. 
Azərbaycan 
dilinə 
transkripsiya olunan sözlər mənbə dildəki formasını itirərək 
fonetik dəyişikliyə məruz qalırlar. Həmin sözlərin mənbə 
dildəki formasını saxlaya bilməməsi onu göstərir ki, 
Azərbaycan dilinin fonetik quruluşu sabit və möhkəmdir. 
Azərbaycan dilinin fonetikası ilə ingilis dilinin fonetikası 
fərqlidir. Belə ki, Azərbaycan dilində 32 hərf 33 səs, ingilis 
dilində isə 26 hərf 44 səs var. Səslərin kəmiyyət etibarilə 
hərflərdən çox olmasına səbəb, bir hərfin müxtəlif 
vəziyyətlərdə ayrı-ayrı səslər kimi oxunmasıdır. Bəzən 

---

Vəfa Abdullayeva-Nəbiyeva____________________________________
 
184 
müxtəlif hərf və ya hərf birləşmələri eyni bir səs kimi tələffüz 
olunur. Ona görə də sözü düzgün oxumaq, hərflərlə səsləri 
qarışdırmamaq üçün fonetik transkripsiyadan istifadə olunur. 
E.Ağaverdiyevanın fikrinə görə alınma söz və terminlərdə 
fonetik cəhətdən müəyyən dəyişiklik edilməsi isə aşağıdakı 
səbəblərdən irəli gəlir: 1. Azərbaycan dilinin fonem tərkibinin 
və əlifbasının digər dillərindən fərqlənməsi; 2. Sözlərin alındığı 
dillə Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qaydalarının bir-birindən 
fərqlənməsi; 3. Alınmaların tələffüzünü Azərbaycan dilinin 
xüsusi tələffüzünə tabe etmək cəhdi; [6,s.45] 
İngilis dilinin fonetik quruluşu Azərbaycan dilinin fonetik 
quruluşundan çox fərqlənir. Azərbaycan dilində saitlər uzun və 
qısa tələffüzünə görə ayrılmırlar. İngilis dilində isə saitlər uzun 
və qısa tələffüzünə görə ayrılır və hətta uzun saitlərin qısa 
saitlərlə əvəz olunması və ya əks hal sözün mənasının 
dəyişməsinə səbəb olur. İngilis dilində Azərbaycan dilinin 
fonetikasında olmayan bir çox hərflərə və səslərə rast gəlirik. 
Hərf olaraq w, səs olaraq [Ʒ], [ƞ], [æ], [ð], [ɛ], [ɵ], [ʃ], [θ], [dƷ], 
[tʃ] kimi fonemlərə Azərbaycan dilində rast gəlinmir. Həmçinin 
Azərbaycan dilindən fərqli olaraq ingilis dilində uzun, qısa 
səslərə, monoftonq və diftonqlara rast gəlirik. Hərflər sözdəki 
yerlərindən asılı olaraq, eyni zamanda özündən əvvəl və ya 
sonra gələn hərfə nəzərən müxtəlif cür tələffüz olunurlar. Bu 
tip fonetik mənimsənilmiş, yəni transkripsiya üsulu ilə alınmış 
terminlərə misal olaraq aşağıdakı nümunələri göstərmək olar. 
Səslər samit və sait olaraq qruplaşdırılmışdır.