Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adina əDƏBİyyat institutu

S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
 
 
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
 
 
 
 
76 
dir. Dünya ədəbiyyatında müxtəlif romanlarda şəhər obra-
zının yaradılmasının fərqli mövqeyə malik olması gözdən 
qaçmır.  Məsələn,  O. Pamukun  İstanbul,  M. Paviçin  Bel-
qrad,  V. Nobakovun  Berlin  və  digərlərin  möhtəşəm  şə-
hərlərin obrazlarını yaratmasının şahidi oluruq. 
Əşya obrazlarında bədii məkanın yaradılması şəhər ob-
razı  ilə  məhdudlaşmır.  İlqar  Fəhminin  «Akvarium» 
40
  ro-
manında akvarium obrazı xüsusi maraq kəsb edir. Roman-
da  akvarium  həm  restoran,  həm  də  mədəniyyət  ocağı  – 
teatrdı. «Akvarium» adı əsərin özündə üç cür istifadə olu-
nur: restoran və teatr adı kimi... Akvarium baş qəhrəmanın 
yerləşdirildiyi  məhdudlaşdırıcı  mənəvi-məkan  kimi  çıxış 
edir, harada ki, lal balıqla müqayisə edilir. İ. Fəhmi qəhrə-
manının həqiqi mənada akvariumda yaşadığını sübut etmə-
yi bacarır. Teatrın rəhbəri Sahib öz əsərlərini bu teatrda ta-
maşaya qoydurur. Elə onun son əsəri də «Akvarium» adla-
nır. İ. Fəhmi qapalı dövrə qurur: «Akvarium» əsəri «Akva-
rium»  teatrında  səhnəyə  qoyulur.  «Akvarium»un  üçüncü 
səviyyəsi  (romanın  öz  adı)  əvvəlki  ikisini  çərçivəyə  salır 
(Sahibin əsərinin və teatrın adını), faktiki olaraq müəllifin 
özünü «akvarium»un tələsinə çəkir. 
Postmodern  romanlarda  arxetip  və  mifoloji  obrazlar-
dan  geniş  istifadə  olunur.  Fransız  dilində  köhnə  tip,  ilkin 
nümunə  mənalarını verən arxetiplər Yunqa görə kollektiv 
şüursuzluğun nəticəsi və davranışlarımızın səbəbidir. Keç-
miş  nəsillərin  təcrübəsinin  inikası  olan  təhtəlşüurun  məz-
mununu ümumbəşəri obrazlar təşkil edir. Miflərin və bədii 
yaradıcılığın  simvolikasının  əsasında  duran  arxetiplərin 
ədəbiyyatda işlənmə məqamı özünün zənginliyi ilə seçilir. 
                                                 
40
 Paşayev İ. Ə. Akvarium. Bakı: Qanun, 2012. 248 s. 

---