(1960, II Cild, səh. 297) ”Azərbaycanda fəhlə hərəkatı 1870-ci
illərdə və 1880-cı illərdə Rus fəhlə sinifinin mübarizəsinin bir
hissəsi olaraq başlamışdı.” Sovet kitabları Bakı və Azərbaycanın
digər şəhərlərində baş verən iqtisadi tətil və nümayişlərin uğuru
barədə yazırlar. Qədim dövrlər və orta əsrləri əhatə edən birinci
cildin 400 səhifədən az olmasına baxmayaraq, “Azərbaycan Tarixi”
əsərinin ikinci cildinin təxminən 1000 səhifəsi bu dövrü əhatə edir.
Müstəqillik qazandıqdan sonra Azərbaycan tarixçiləri
araşdırmışlar ki, 1900-cü illərdə Bakıdan olan sosialist və
bolşeviklərin 90 %-dən çoxu azərbaycanlılar deyil, ruslar, ermənilər
və digər millətlərin nümayəndələri olmuşdur. Hərəkata daha çox
azərbay-canlı cəlb etmək üçün Rusiya Sosial-Demokrat Partiyası
müsəlman fəhlələri üçün partiyanın bir bölməsini (“Hümmət”)
yaratdı. Sovet tarixçiləri Hümmətin Azərbaycandakı rolunu
şişirdirdilər. Müasir araşdırmalar göstərir ki, rus bolşevikləri
tərəfindən maliyyəlşdirilən bu təşkilat əslində azərbaycanlı fəhlələr
arasına məşhur deyilidi.
Azərbaycanda son dövrlərdə aparılan tarixi araşdırmaların
çoxu əsasən 1911-ci ildə yaradılmış, Azərbaycanın ilk siyasi
