Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq
Yüklə 2,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Teymur Huseynov, t.f.d., müstəqil ekspert, Hannah Searing, Engender Health Sarah Mercer, FHI 360 Barbara Janowitz, FHI 360
- “RESPOND” layihəsi üzrə tədqiqatlar ardıcıllığı: Qlobal biliyə yardım Hesabat No. 11
- Sarah Mercer, FHI 360 Barbara Janowitz, FHI 360 İyul, 2013-ci il.
|
“RESPOND” layihəsi üzrə tədqiqatlar ardıcıllığı: Qlobal biliyə yardım Hesabat No. 11 Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər Margaret Eichleay, FHI 360 Teymur Huseynov, t.f.d., müstəqil ekspert, Hannah Searing, Engender Health Sarah Mercer, FHI 360 Barbara Janowitz, FHI 360 İyul, 2013-ci il. “RESPOND” layihəsi üzrə tədqiqatlar ardıcıllığı: Qlobal biliyə yardım Hesabat No. 11 Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda
və ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər Margaret Eichleay, FHI 360 Teymur Huseynov, t.f.d., müstəqil ekspert, Hannah Searing, Engender Health Sarah Mercer, FHI 360 Barbara Janowitz, FHI 360 İyul, 2013-ci il.
2013 EngenderHealth (The RESPOND Project)
“RESPOND” layihəsi c/o EngenderHealth 440 Ninth Avenue New York, NY 10001 U.S.A. Telefon: 212-561-8000 Fax: 212-561-8067 e-mail: info@respondproject.org www.respondproject.org
Bu nəşr Amerika xalqının böyük dəstəyi ilə, ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin (U.S. Agency for International Development (USAID) “Əhali və reproduktiv sağlamlıq xidmətləri” vasitəsilə və GPO-A-00-08-00007-00 əməkdaşlığının razılığı ilə mümkün olmuşdur. Hesabatın məzmununa görə cavabdehlik “RESPOND” layihəsinin üzərinə düşür və USAID, yaxud ABŞ dövlətinin qaçılmaz baxışlarını əks etdirmir.
ABŞ-da nəşr olunub. Təkrar istifadə olunan vərəqlərdə nəşr olunub.
Sitatlar: Eichleay, M., Huseynov, T., Searing, H., Mercer, S. və Janowitz, B. 2013. Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər. “RESPOND” layihəsi üzrə tədqiqatlar ardıcıllığı: Qlobal biliyə yardım.
Hesabat No. 11 Nyu York: EngenderHealth (“RESPOND” layihəsi). “RESPOND” layihəsi
Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər. iii
Minnətdarlıq ............................................................................................................................ v Qısaldılmalar ......................................................................................................................... vii Qısa xülasə ............................................................................................................................. ix Giriş ......................................................................................................................................... 1 Bəzi məqamlar ............................................................................................................ 1 Azərbaycan şəraitində ................................................................................................ 2 Məqsədlər ................................................................................................................... 5 Üsullar ..................................................................................................................................... 7 Tədqiqatın planı .......................................................................................................... 7 Nümunə və əməkdaşlar ............................................................................................... 7 Məlumatların toplanması ........................................................................................... 8 Müəyyənləşdirmələr ................................................................................................... 9 Təhlillər ....................................................................................................................... 9 İnsan tədqiqatlarında iştirak edənlərin mühafizəsi .................................................. 11 Nəticələr ................................................................................................................................ 13 1. İştirakçıların xüsusiyyətləri .................................................................................. 13 2. Ailə planlaşdırılmasının istifadəsi ....................................................................... 16 3. Səhiyyə sisteminin təsirləri .................................................................................. 19 4. Nəsil artımı və ailə planlaşdırılması üzrə biliklər ............................................... 27 5. Şəxsi inam və təsirlər ........................................................................................... 29 6. Ailə planlaşdırılması müştəriləri .......................................................................... 33 Məhdudiyyətlər ..................................................................................................................... 35 Müzakirələr və əldə olunmuş əsas nəticələr ........................................................................ 39 Məsləhətlər ............................................................................................................................ 43 Ədəbiyyat .............................................................................................................................. 45
Cədvəl 1. Müştərinin tipinə müvafiq toplanmış iştirakçıların nəzərdən keçirilməsi ........ 8 Cədvəl 2. Xidmətçilərin demoqrafik xüsusiyyətləri və təklif olunan xidmətlər ............ 14 Cədvəl 3. Müştərilərin demoqrafik xüsusiyyətləri .......................................................... 15 Cədvəl 4. Müştərilərin tipi, abortların sayı və baş vermiş doguşlara görə paylanma əmsalı................................................................................................................. 16 Cədvəl 5. Xidmət göstərənin ailə planlaşdırılması üsullarını xatırlatmasını söyləyən müştərilərin faizi ............................................................................................... 18 Cədvəl 6. Mənbənin lokalizasiyası, müştərinin tipi və üsullar nəzərə alınmaqla, ailə planlaşdırılması üsullarının mənbəyi haqda məlumatlı olan müştərilərin faizi.. ................................................................................................................... 19 Cədvəl 7. Kontraseptiv məsləhətlərə müxtəlif baryerlərin olmasını məlumat verən xidmət göstərənlərin faizi ................................................................................ 20 Cədvəl 8. Müştəri tipini nəzərə almaqla ödəniş edən müştərilərin faizi ......................... 21 Cədvəl 9. Müəssisədə lazım olan vasitələri/xidmətləri alanlar da daxil olmaqla, spesifik xidmətlərə görə ödəniş edən müştərilərin sayı və faizi ..................... 21
“RESPOND” layihəsi
Hesabat No. 11 Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və iv ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər.
Cədvəl 10. Ödəniş müddəti və ödəniş statusu nəzərə alınmaqla müasir üsullarla məsləhət almış müştərilərin faizi ...................................................................... 22 Cədvəl 11. Müştəri tipi nəzərə alınmaqla, yeni manat və ABŞ dollar ilə seçilmiş xidmətlərə görə orta ödəniş məbləği ............................................................... 23 Cədvəl 12. Müxtəlif testlər və proseduralar edilmiş, abort olunmuş müştərilərin faizi .... 24 Cədvəl 13. Test və proseduralara görə orta məbləğ ödəmiş abort olunmuş müştərilərin faizi ............................................................................................... 24 Cədvəl 14. Müştərilərin ailə planlaşdırılması və üsullardan istifadəyə başlamasından əvvəl rutin testlər/proseduralar məsləhət görən xidmət göstərənlərin faizi .... 25 Cədvəl 15. Mama-ginekoloq və ÜST (Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı) tərəfindən məsləhət görülmüş qadınlar üçün UDV (uşaqlıqdaxili vasitələr), yaxud kontraseptivlər istifadəsinə başlamışların həkimə gəlişlərinin orta hesabla Sayı ................................................................................................................... 26 Cədvəl 16. Müştəri tipi nəzərə alınmaqla, ailə planlaşdırılması üsullarının adını/təsvirini edə bilən müştərilərin faizi ....................................................... 27 Cədvəl 17. Hamiləlikdən qorunmaq üçün ailə planlaşdırılması üsullarını onların effektliliyinə müvafiq qaydalar çərçivəsində tətbiq edən xidmət göstərənlər və müştərilərin faizi ...................................................................... 27 Cədvəl 18. Müştəri tipi nəzərə alınmaqla, ailə planlaşdırılması üsullarının mənbəyi haqda məlumatlı olan müştərilərin faizi ........................................... 28 Cədvəl 19. Abortdan sonra UDV-lərin nə zaman yerləşdirilməsi haqda biliyə malik xidmət göstərənlərin faizi ................................................................................ 29 Cədvəl 20. Müştəri tipi nəzərə alınmaqla, nəsil artımına üzgün və inamla yanaşan müştərilərin faizi .............................................................................................. 29 Cədvəl 21. Müştəri tipi nəzərə alınmaqla, seçim kimi UDV-lərin və yaxud kondomların gələcəkdə istifadə etmələri üçün müxtəlif səbəblər söyləyən müştərilərin faizi ............................................................................................... 30 Cədvəl 22. Cavab reaksiyası verənləri nəzərə almaqla, oral kontraseptivlər, yaxud UDV-lərin istifadəsi ilə əlaqəli müxtəlif problemlərin olacağını məlumat verən xidmət göstərənlər və müştərilərin faizi ................................................ 31 Cədvəl 23. Müştəri tipi nəzərə alınmaqla, qadınların niyə müasir kontraseptiv üsullardan istifadə etmədiklərinin müxtəlif səbəblərlə əlaqəli olması razılığına gələn müştərilərin faizi .................................................................... 32 Cədvəl 24. Müştəri tipi və müzakirə olunan mövzu nəzərə alınmaqla, abortlar və ailə planlaşdırılması üsullarının önəmliliyinə görə fərqli baxışlara malik müştərilərin faizi .............................................................................................. 33
Şəkil 1. Müştəri tipi nəzərə alınmaqla, nə zamansa müxtəlif ailə planlaşdırılması üsullarından istifadə etmiş müştərilərin faizi .................................................. 16 Şəkil 2
Müştəri tipi nəzərə alınmaqla, müxtəlif ailə planlaşdırılması üsullarından istifadə etmək cəhdi olmasını söyləyən müştərilərin faizi .............................. 17 Şəkil 3. Aborta gəldiyi müddətdə ailə planlaşdırılması xidməti almış müştərilərin faizi .................................................................................................................... 17 Şəkil 4. Müştəri tipi və üsullarına müvafiq olaraq, xidmət göstərnlər tərəfindən müasir üsulların istifadəsi təklifi irəli sürülmüş müştərilərin faizi .................. 19 “RESPOND” layihəsi
Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər. v
Müəlliflər bu layihəyə yardımçı olan bir çox insanlara öz minnətdarlığını bildirib təşəkkür etmək istərdilər. Birincisi və ən başlıcası biz USAID heyyətinə, xüsusilə də, Dr. Paul Holmes, Rebecca Roth, Avropa və Avrasiya Bürosu nümayəndəsi Jewel Gausman, “Əhali və reproduktiv sağlamlıq” təşkilatından olan və “RESPOND” layihəsinin rəsmi nümayəndəsi Carolyn Curtisə öz minnətdarlığımızı bildiririk. Dr. Faiza Aliyeva və Səhiyyə Nazirliyinin dəstəyi olmadan bu layihənin mümkünlüyü real olmazdı. USAID-nin Bakıda nümayəndələri Dr. Şirin Kazimov və Dr. Chuck Lermanın öz vaxtlarını və təcrübələrini əsirgəməmələri də həmçinin təqdirə layiqdir. Bizim təşəkürrlər, həmçinin, bu tədqiqatın konsepsiyasının tərtib olunması və həyata keçirilməsində köməyi olan Dr. Mavcuda Babamuradova, Dr. Ceyhun Məmmədov, Anna Kaniauskene və Dr. Gülnarə Rzayevayadır. Tərcümə sahəsində hərtərəfli və diqqətli fəaliyyətinə görə biz Nigar Hüseynzadə və Zamira Abbasovaya təşəkkür edirik. Məlumatların toplanmasındakı səylərinə görə biz SIAR “Tədqiqat və məsləhət” məlumattoplama komandasına minnətdarıq. Klinik təcrübələrinə görə Dr. Irina Yacobson və Dr. Kelly Culwell və hesabatı diqqətlə nəzərdən keçirirdiklərinə görə Karen Katz, Dr. Rick Homan, eləcə də Samuel Fieldə çox böyük minnətdarlığımızı bildiririk.
Öz şəxsi təcrübələrini bizimlə bölüşmüş və bu layihənin reallaşmasına səbəb olmuş həkim və qadınlara öz minnətdarlığımızı ifadə etmək istərdik.
Müəlliflər bu tədqiqata USAID/Avropa və Avrasiya Bürosu vasitəsilə böyük dəstək olan Amerika xalqına minnətdardırlar. Hesabatın məzmununa görə cavabdehlik “RESPOND” layihəsinin üzərinə düşür və USAID, yaxud ABŞ dövlətinin qaçılmaz baxışlarını əks etdirmir.
Bu hesabat Michael Klitsch tərəfindən tərtib olunub və Elkin Konuk tərəfindən format olunub. Hesabatda Dr Pirverdi Mestiyev tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilmişdir.
“RESPOND” layihəsi
Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər. vii
ACQUIRE Access, Quality, and Use in Reproductive Health (Reproduktiv sağlamlıqdan istifadə, keyfiyyət və onun əldə olunması – RS-dən istifadə, keyfiyyət və onun əldə olunması) ANX Antenatal xidmət AP ailə planlaşdırılması AZN cari yeni Azərbaycan manatı IPPF
planllaşdırılmış valideynlik status federasiyası) RESPOND
Proqram xidmətlərinin genişləndirilməsi vasitəsilə ailə planlaşdırılmasına olan ehtiyaclara cavab reaksiyası) RS reproduktiv sağlamlıq) UDV uşaqlıqdaxili vasitə ÜMG ümumi milli
gəlir UNFPA
United Nations Fund for Population Activities (Əhalinin aktivliyi üçün Birləşmiş Millətlər Fondu) USAID
üçün ABŞ Agentliyi) ÜST Ümumdünya Səiyyə Təşkilatı
“RESPOND” layihəsi
Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər. ix
Şərqi Avropa və Avrasiyanın bəzi ökələrində abort halları nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksək olduğu halda müasir ailə planlaşdırılması (AP) üsullarının yayılması azlıq təşkil edir. Bu regionlarda abortların geniş tətbiqi və müasir üsullardan az istifadə olunmasının izahı həm səhiyyə xidməti sistemi və həm də fərdi səviyyədə olan geniş amillər zənciri ilə bağlıdır. Reproduktivlik seçimləri ilə əlaqəli az diqqət cəlb edən bir sistem səviyyəli amil səhiyyə xidmətinə görə qeyri-rəsmi ödənişlərin edilməsinin geniş yayılmasıdır. Baxmayaraq ki, qadınların bütün reproduktiv sağlamlıq (RS) seçimlərinin izahı üçün cəhdlər edilmir, qeyri- rəsmi ödənişlərin edilməsi ailə planlaşdırılması seçimlərinin inkişaf etdirilməsi məsələsndə tibbi xidməti həyata keçirənlərin effektli işinə əngəllik törədəcəyi nəzəri fikri yaranır. Bu layihənin məqsədi iki ölkədə ˗ Azərbaycan və Albaniyada bu sistemin necə işləməsinin tam mənzərəsini əldə etmək və RS xidməti təchizatında, eləcə də AP istifadəsi üçün qərarların verilməsində ödənişlərin oynadığı rolu başa düşməkdir. Bu hesabat Azərbaycana aiddir.
Məlumatlar 2012-ci ilin mart ayında Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərinnin doqquz müəssisəsindən toplanmışdır. Müsahibələr 60 mama-ginekoloq, abort istəyi olan 203 qadın, ANX qəbul edən 180 qadın və AP xidmətləri alan 16 qadınla aparılıb.
Bu müsahibələrin nəticələri göstərir ki, Bakıda kontraseptivlərin az istifadə edilməsinin əsas səbəbləri kompleks şəklində olub, potensial olaraq maliyə və qeyri-maliyə amillərindən ibarətdir.
Bakıda qadınların əksəriyyəti xidmətin abort, yaxud ANX olmasından asılı olmayaraq və bu tibbi xidmətlərdən pulsuz istifadə etmək hüquqlarının olmasına baxmayaraq RS xidmətləri üçün ödəniş aparıblar. Bir ANX gəlişi üçün ödəniş bir abort ödənişindən ucuz olub, amma uşağın doğulması üçün olan ödəniş abort ödənişindən çox olub.
Abort müştəriləri arasında ödəniş aparanlara müasir kontraseptiv üsullar ilə əlaqəli məsləhətlərin verilməsi ehtimalı daha az olub, nəinki ödəniş aparmayanlara. Bununla əlaqəli biz iki potensial səbəbi araşdırdıq: (1) Tibbi xidmət edənlər ödənişə müvafiq olaraq özlərinin məsləhət manevrini dəyişirlər; yaxud (2) müştərilər istədikləri xidmət növü üçün ödəniş aparırlar və bəziləri məsləhət istəmirlər. Heç bir fikir əldə olunmuş məlumatlarla öz təsdiqini tapmadı. Bundan əlavə, biz, tibbi xidmət edənlərin AP məsələsində aktiv şəkildə əngəl yaratmasını təsdiqləyən heç bir sübut əldə etmədik.
Nəhayət, tibbi xidməti həyata keçirənlər Ümümdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məsləhəti ilə müqayisədə kontraseptivlər istifadəçilərinin test/proseduralara daha tez-tez gəlmələrini məsləhət görürlər. Əlavə gəlişlər təkcə müştərinin daha çox vaxt itkisinə deyil, eləcə də xidmətlər üçün daha çox ödənişlər aparılmasına və müasir üsulların müştərinin sağlamlığına zərər yetirə biləcəyi fikrinin inkişafına səbəb ola bilər.
“RESPOND” layihəsi
Hesabat No. 11 Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və x ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər.
Bu tədqiqatda abort müştərilərinə AP xidmətlərinin tətbiqi çox aşağı olub. Abort müştərilərinin ancaq 20%-i səhiyyə müəssisəsini kontraseptiv üsullarla (kondom, yaxud uşaqlıqdaxili vasitə) tərk ediblər, müştərilərin əksəriyyəti söyləyiblər ki, tibb işçiləri onlarla kontraseptiv vasitələr haqda söhbət aparmayıb (61% abort müştəriləri, 74% ANX müştəriləri). Tibb işçiləri məlumat verirlər ki, tibb işçisi ilə müştəri arasında daha yaxşı kommunikasiya göstəricisi olan müştərilərinin məlumatlılıq dərəcəsinin aşağı olması məsləhət verilməsi işində bir maneədir. Bu müştərilər arasında, hansılarla ki, AP tibb işçiləri ilə müzakirə olunub, mama-ginekoloqlar kontraseptivlərin istifadəsini dəstəkləyiblər; amma tibb işçiləri seçimlərin tam siyahısını təqdim etməyiblər. Abort olunan qadınların 80%-dən çoxunun uşaqların sayına görə bu üsula üstünlük verməsi seçiminə müvafiq olaraq, tibb işçiləri öz müştərilərinə AP haqda dəqiq və ətraflı məlumatlar verməlidirlər ki, onlar RS məqsədləri ilə əlaqəli tam təsəvvürə malik olsunlar. Bir çox qadınlar çox yayılmış adi üsullarla (UDV və həblər) tanış olduğu halda, qadınların əksəriyyəti təcili kontraseptiv həblərlə tanış deyillər və onları haralarda əldə etmək mümkün olduğundan xəbərsizdirlər. Bu məlumat əhali arasında əsas kontraseptiv üsul kimi cinsi əlaqədən çəkinmə üsulu istifadə edən qadınlarda təkrar abortların azalması üçün xüsusilə vacibdir.
Həm abort və həm də ANX alan qadınlar gələcəkdə müasir kontraseptiv üsullarından istifadə edəcəkləri fikrində olduqlarını göstərmişlər: onların 40%-dən çoxu UDV istifadə edilməsinə üstünlük verdiklərini göstərirlər. Bu qadınlar hələ də UDV və oral kontraseptivlərin təhlükəsizliyi və effekti ilə bağlı məqamlara görə narahatdırlar. Onların çoxu, hələ bəziləri üçün aşkar olunmamış, müasir üsulların sağlamlıq üçün neqativ nəticələrinin olacağı fikrinə görə narahatdırlar. Bəzi tibb işçiləri də müasir kontraseptiv üsulların sağlamlığa neqativ təsirlərinin olmasına inanırlar və bu da müasir üsulların tətbiqi və qəbuluna öz təsirini göstərə bilər. Bundan əlavə, bir çox tibb işçiləri UDV-in qoyulması təlimlərini keçsələr də, təcrübədə bunu etmədiklərindən, bu, həkimlərin bu proseduru həyata keçirməsində həvəssizlik nümayiş etdirməsinə səbəb ola bilər. Baxmayaraq ki, tibb işçilərinin 100%-i müştərilərinə AP üzrə məsləhət vermələri işində öz bacarıqlarına əmin olmalarını söyləyirlər, onların AP üsulları haqda bilikləri optimal səviyyədən aşağı olub: onlardan yalnız 36%-i UDV, kondomlar və həblərin tətbiqini həyata keçirə bilib və hamiləlikdən qorunmaq efektliliyini düzgün korreksiya edib. Bu əminlik və üsullarla əlaqəli qeyri-dəqiq məlumatlılığın ona əlavə olunması potensial kontraseptiv istifadəçiləri arasında cəfəngiyatın təbliğinə səbəb ola bilər.
Bu tədqiqatda əməkdaşlıq edən tibb müəssisələrinin kontraseptivlərlə təminatı araşdırılmayıb, müşahidələr göstərir ki, bu müəssisələrdə UDV və həblər nadir hallarda olur: bu da üsulların az tətbiqini qismən izah edə bilər. Əvvəlki illərdə Əhalinin aktivliyi üçün Birləşmiş Millətlər Fondu ehtiyat materialları ilə təchiz edib, amma 2011-ci ildən kontraseptivlərin ehtiyatının yaradılması üçün Azərbaycan höküməti tam cavabdehlik daşıyır. Kontraseptiv təhlükəsizliyinin inkişafı üçün istiqamətləndirilmiş səylər olmadan AP-nın tətbiqinin dəyişdirilməsi az ehtimal olunandır.
“RESPOND” layihəsi
Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər. Yüklə 2,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|