Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Gəncə Dövlət Universiteti



Yüklə 383,4 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/4
tarix21.04.2017
ölçüsü383,4 Kb.
#15171
  1   2   3   4

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi 

Gəncə Dövlət Universiteti 

 

 

 

CAHAN AĞAMĠROV 

 

ESKĠ AZƏRBAYCAN YAZISI 

(Ərəb əlifbalı Azərbaycan yazısı) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BAKI  2016 

 

 

 



CAHAN AĞAMĠROV 

 

ESKĠ AZƏRBAYCAN YAZISI 

 

Ali məktəblərin filologiya fakültələrinin tələbələri üçün 

Dərslik 

 

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiĢdir. 



GDU-nin Praktik Xarici Dillər Kafedrasında 01.07.2016-cı il tarixində 

16 saylı protokolunda müzakirə edilib bəyənilmiĢdir 

 

 



 

Elmi redaktoru: professor M.Yusifov 

Məsləhətçi : AMEA müxbir üzvü M.Nağısoylu 

 

 

 

 

BAKI  2016 

 

 

 



GĠRĠġ

 

 

Dünya sivilizasıyasında bəĢər tarixinin ən böyük və dəyərli nailiyyətlərindən 



biri yazı və əlifbanın kəĢf edilməsidir. Bundan sonra artıq insanlar düĢündüyü 

fikirləri və danıĢdığı sözləri yazıda ifadə etməyə nail olmuĢlar. Digər tərəfdən 

bəĢəriyyət əsrlərlə ərsəyə gətirdiyi bütün elm sahələrini, tarixini, adət-ənənələrini 

və ədəbi-bədii əsərlərini dünyanın müxtəlif ölkələrində göstərmək imkanı əldə 

etmiĢdir. Ġndi bunun nə dərəcədə əhəmiyyətli olmasını anlamaq çətin deyildir. 

Azərbaycan xalqının da yazı mədəniyyəti çox qədimlərə gedir. Deyilənlərə 

görə bizim ġumerlər vaxtında əlifbamız olmuĢdur. Lakin təəssüflər olsun ki, bu 

günə qədər tam Ģəkildə bizim əlimizə gəlib çatmamıĢdır. Əsas etibariylə 

Azərbaycan xalqının eski yazısı ərəb əlifbasıyla özünü göstərir. Bu da VII əsrdə 

Ġslam dininin yaranması və yayılması, ərəblərin istilaları nəticəsində öz dil, din, 

adət-ənənə, ədəbiyyat, elm və s. bütün Afrika, Yaxın və Orta ġərq, hətda  

Avropaya qədər yayılması ilə bağlıdır. Azərbaycan da istina deyildi. Beləliklə, biz 

də yarı xoĢ, yarı zor ərəb əlifbasını qəbul etməli olduq. Uzun illər, daha doğrusu 13 

əsr (VII-XX) bu əlifbanın təsiri altında qaldıq. 

Heç kəsə sirr deyil ki, bizim böyük Ģair və yazıçılarımız bu əlifbadan istifadə 

edərək öz əsərlərini ərəb əlifbası ilə yazmaqla bərabər, ərəb və fars dilindən də 

istifadə etmiĢlər. Bununla da dilimizə külli miqdarda ərəb-fars sözləri keçmiĢdir. 

Bunun bir tərəfi ziyanlı olsa da, digər tərəfi dilimizin zənginliyi baxımından 

faydalıdır. Orta əsrin ən böyük Ģairləri ƏbuÜla Gəncəvi, Məhsəti Gəncəvi, Xaqani 

ġirvani, Nizami Gəncəvi, Nəsimi, Füzulidən ta C. Məmmədquluzadə, Sabirə 

qədərki sənətkarlar ərəb və fars dilindən və bu əlifbadan bəhrələnmiĢlər. Ġndi əziz 

oxucular, əgər biz adları çəkilən dahilərimizi ədəbiyyatımızdan silsək, onda biz 

ədəbiyyatımızla yetim qalarıq... Sırf əlifba nöqteyi-nəzərincə məsələyə yanaĢsaq 

görərik ki, ərəb əlifbası ilə Azərbaycan əlifbası arasında xeyli uyğunsuzluqlar 



 

mövcuddur.  Ərəb əlifbasında 28 hərf olduğu halda, Azərbaycan əlifbasında 32 



hərf vardır. Fars dilində də 32 hərf mövcuddur. KeçmiĢ alimlər vəziyyətdən çıxıĢ 

yolu olaraq ərəb əlifbasında olmayan p, ç, j, ghərflərinə komponentlər tapmıĢlar ki, 

bu da lüğət tərkibində olan sözlərin itməməsinə zəmin yaratmıĢdır. 

Sait səslərə gəlincə burada vəziyyət bir qədər qəlizdir. Belə ki, ərəb 

əlifbasında 6 sait səs olduğu halda, dilimizdə 9 sait səs mövcuddur. Ərəb və fars 

dillərində sait səslər iki qrupa bölünür: 



1.

 

Uzun saitlər : a, u, i 



2.

 

Qısa saitlər : ə, e, o 

Qısa saitlər də hərəkələrlə ifadə olunduğundan onlar yazıda ancaq sözlərin 

əvvəlində “ا”əlif hərfi ilə yazılır, sözlərin ortasında hərəkələr bir qayda olaraq 

yazılmır, lakin oxuda nəzərdə tutulur. Bu da müəyyən çətinlik yaradır. Digər 

tərəfdən Azərbaycan dilində olan qalan 3 sait səs ü, ö, ı yenə komponent Ģəklində 

düzəldilmə zərurətində qalmıĢdır. 

Ü yazmaq üçün sözün əvvəlində “ا” əlif hərfini yazıb, onun yanına “vav”ّ hərfini 

əlavə edib üzərinə “həmzə” ءiĢarəsini qoymaq lazımdır, sözün ortası və axırında 

əlifsiz yazılaraq bu Ģəkli alır ؤ. Eyni ilə bu hal “ö”hərfinə də Ģamil edilir ki, bu da 

oxu zamanı çətinlik törədir. “ı”hərfini ifadə etmək üçün isə təbii ki, dilimizdə bu 

hərf sözlərin əvvəlində gəlmir. Sözün orta və axırında farscadan götürülmüĢ 

formadan “i” hərfinə aid Ģəkildə yazılır: 



i axırda   

ı, i ortada  

ی 

 



 

 

 



ي 

Bu da bir çətinlik yaradır. 

Ümumiyyətlə, əlifba reforması çox çətin, ağrılı-acılı bir prosesdir. Azərbaycan 

xalqı 4 dəfə bu reformanı keçmiĢdir: 



1.

 

Ərəb əlifbası 

2.

 

Latın əlifbası 

 

3.



 

Kiril əlifbası 

4.

 

Latın əlifbası 

Əlbətdə, dilimizə daha uyğun latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasııdır. Ancaq 

onu demək lazımdır ki, ərəb və kiril əlifbası bizim ana dilimizə yabançıdır. Ərəb 

əlifbasının bəzi çətinliklərini göstərdik. Kiril əlifbası da dilimizin yazılıĢ qaydasına 

uyğun deyil. Misal olaraq: kiĢmiĢ, piĢik, keĢniĢ sözlərinin yazılıĢına nəzər salmaq 

kifayətdir. Vaxtilə hörmətli Ģairimiz Əli Nəzmi Məmmədov belə demiĢdir: 



“Dil var ikən, gəlin lisan deməyək, 

Döndərib farscaya zəban deməyək. 

Hər kəsin var dili, ağzı, sözü, 

Ağıza and içək, dəhan deməyək. 

Ərəbi göndərək öz evlərinə, 

Farsla rusa da qal bizdə mehman deməyək.” 

Zaqafqaziyada bizimlə bərabər yaĢayan gürcü və ermənilərin əlifbaları 

özlərindən baĢqa heç kəsə lazım olmasa da dilin dəyiĢikliyə uğraması baxımında 

çox vacibdir. Lakin türklər demiĢkən: “olacaq artıq olmuĢ”. Bununla bərabər 

yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi bizim 13 əsr yazılmıĢ tarix və ədəbiyyatımızın qızıl 

dövrünü unuda bilmərik. 

Əlifba reformaları nəticəsində Azərbaycan əhalisinin yalnız 10 faizi indi 

ərəb əlifbasını bilir, 40 faizi kiril əlifbasını bilir, qalan 50 faizi də latın qrafikalı 

Azərbaycan əlifbasına bələddir. Lakin gəncləri təĢkil edən bu 50 faiz də nə ərəb, nə 

də kiril əlifbasını oxuya bilir. Elə uçurum da burdan baĢlayır. Bizim bu dərslik 

kitabını yazmaqda məqsədimiz qismən də olsa bu çətinliyi aradan qaldırmaqdır ki, 

heç olmasa filologiya təhsili alan gələcək müəllimlər 13 əsrlik bu gözəl 

ədəbiyyatımızı tədris edərkən çətinlik çəkməsinlər. 


 

Eski Azərbaycan əlifbasından söhbət açarkən öncə onu demək lazımdır ki, 



bu söz əski – cındır, parça kəsiyi deyil, eski – qədim, köhnə, keçmiĢ deməkdir. Bu, 

türk əlifbasının yazılıĢının bizə bəxĢ etdiyi yanlıĢlıqdır. Gəlin bir neçə misalla bunu 

izah etməyə çalıĢaq:Türkiyə türkcəsində bu “e” hərfi həm “e” və həm də 

“ə”saitini ifadə edə bilir. Misallar: el- el - əl, eski – eski – əski. Dünyalarca 

tanınmıĢ müğənnimiz RəĢid Behbudovun repertuarından bir türk mahnısına baxsaq 

kifayət edər: 

Yabançı olduq Ģimdi 

Yadık bir- birimizə 

Ġstesen gel dönelim, 

Eski günlerimize. 

Göründüyü kimi müğənni doğru tələffüz etmiĢdir. Təbii ki, keçmiĢ, qədim, 

köhnə günlərimizə dönək, kim cındır, parça kəsiyi gününə qayıdar? 

Yeri gəlmiĢkən onu göstərməyi özümüzə borc bilirik ki, eski əlifba haqqında 

iki kitab yazılmıĢdır. Onlardan birincisi hələ müsavat dövründə Mirzə Abbas 

Abbaszadə tərəfindən yazılmıĢdır. Bu dərslik o zamanın ibtidai siniflər üçün 

nəzərdə tutulmuĢdur. Lakin bugun onu yenidən bərpa edib ali məktəblərdə tədris 

etmək metodiki cəhətdən uyğun deyil. Dərslik ancaq əlifbanın öyrədilməsi kursunu 

əhatə edir. Misal olaraq “a” hərfini bilmək üçün alma Ģəklindən istifadə 

olunmuĢdur. Ancaq onu da deyək ki, ilk kitab kimi qiymətlidir. 

Ali məktəb tələbələri üçün 1993-cü ildə Samət Əlizadənin yazdığı əski 

Azərbaycan yazısı dərslik kitabıdır. Buna da birmənalı yanaĢmaq olmaz. ġəxsən 

mən hər yazılan bir dərslik kitabına çox müsbət yanaĢıram. Samət müəllim 

Azərbaycan dili barədə xeyli məlumat vermiĢ, dərsliyi fəsillərə bölmüĢ, yazı 

növləri haqqında bilgi yaratmıĢ və kitabın sonunda ərəb və fars sözlərinin lüğət 

vasitəsiylə yazılıĢ qaydalarını, Azərbaycan dilində iĢlənmə prinsiplərini 

göstərməyə nail olmuĢdur. Lakin bununla bərabər nöqsanlar və çatıĢmayan 


 

cəhətlər də yox deyildir. Belə ki, dərslik kiril əlifbası ilə yazılıb ki, indiki tələbələr 



də nə ərəb əlifbasını, nə də kiril əlifbasını oxuya bilir. Bu dərsi tədris edən 

müəllimlər də sırf ixtisaçı deyillər. Fikrimizcə bunu ədəbiyyatçı deyil, ĢərqĢünas 

tədris etməlidir. Hərflərin əksəriyyəti 4 Ģəkilli kimi göstərilir. Misal olaraq:  

Hərf 


əvvəldə 

Ortada 


Axırda 

ayrılıqda 

ة = be = b 

ـب

 



ـبـ

 

بـ



 

ة 

Əslində professor T. Rüstəmova və mən bu tipli hərfləri 2 Ģəkildə veririk: 



əvvəldə=ortada 

 

 



axırda=ayrılıqda 

 

ـب



 

 

 



 

 

ة 



Bu ona görədir ki, ərəb əlifbasındakı birdən çox forması olan hərflər birləĢir, 

ancaq təkĢəkilli hərflər özündən sonra gələn hərflərlə birləĢmir.  

Məsələn: غجث  - bəbir – bəbr   ;   تت  ةبتtab – təb 

Ġndi soruĢulur  sözün əvvəlində gələn “b” hərfi ilə ortada gələn eyni cür

sözün axırındakı və ayrıca yazılan arasında fərq yoxdursa, onu 4 Ģəkildə 

göstərməyə heç bir lüzum yoxdur, yaxud 9 təkĢəkilli hərf var ki, bunlardan 7-si 

özündən sonra gələn hərflərlə birləĢməz, ancaq 2 hərf istisnalıq təĢkil edir. 

Misallar:ذث      شثاشث     ّصسآ       اساد       سص      سًْ      دارا 

Göründüyü kimi:ژ   س   ص  س   ر   د   ا ّ 

Bu hərfləri 2 Ģəkilli kimi göstərmək doğru deyil. Əlbətdə, əlifba mövzusu 

keçilərkən bunların hamısı müfəssəl olaraq izah ediləcəkdir. Bütün bu göstərilənlər 

nəzər alınmaqla və müasir zəmanəmizdə ġərqin Qərbə və Qərbin də ġərqə 

inteqrasiyasını nəzərə alaraq “Eski Azərbaycan yazısı” adlı dərsliyin ərsəyə 

gəlməyinə bir ehtiyac hissi və zərurətin olduğunu dərk etdik. Bu iĢdə əməyi olan 

hər kəsə minnətdarlığmı bildirirəm.Əziz oxucular, təklif və iradlarınızı Gəncə 

Dövlət Universitetinin Xarici Dillər fakültəsinə bildirməyinizi sizdən xahiĢ edirik. 

Öncədən Sizə təĢəkkür edirik! 

Müəllif 


 

I FƏSĠL 



ƏRƏB ƏLĠFBASI HAQQINDA ÜMUMĠ MƏLUMAT.  

ƏRƏB ƏLĠFBASININ ARDICIL OLARAQ ÖYRƏNĠġ QAYDALARI. 

Dünyanın ən qədim yazı və əlifbalarından biri ərəb əlifbasıdır. Ərəb əlifbası 

zərgər dəqiqliyi tələb edən bir əlifbadır. Bu əlifba yazısı sağdan sola yazılır. 

Rəqəmlər isə soldan sağa yazılır:  

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 

0987654321 

Ərəb əlifbasında nöqtənin əhəmiyyəti böyük rol oynayır. Hərflərin yazılıĢ 

qaydaları 4 cürdür: 

1.

 

TəkĢəkilli hərflər     9 ədəd 



2.

 

ĠkiĢəkilli həflər      19 ədəd 



3.

 

ÜçĢəkilli hərflər      1 ədəd 



4.

 

DördĢəkillihəflər    3 ədəd 



Cəmi 32 hərf 

Eski Azərbaycan əlifbasında nuni-səğir deyilən bir hərf də əlavə edilmiĢdir ki, bəzi 

sözlərin sonunda yazılaraq “n” hərfini ifadə edir. Bu hərf əsas etibariyləhərfiylə 

yazılıb  nun=   

ى = n kimi tələffüz edilir. 

Hərflər, 

səslər 

əvvəldə 


ortada 

Farsca adı 

ərəbcə adı 

ə 

  ا 



  ًَا

   


Zəbər 

Fəthə 


  ا 


  َ 

zir 


Kəsrə 

  ا 



  َ 

piĢ 


Zəmmə 

 


 

Cədvəldən göründüyü kimi bu qısa saitləri ifadə etmək üçün sözlərin əvvəlində 



ərəb əlifbasının birinci hərfi  “ا” əlifdən istifadə edilir. Lakin ortada əlifsiz yazılıb 

hər hansı bir samit səsin üstünə və altına qoyulur. Əlifba bəhsini bitirənə qədər biz 

bu hərəkələri qoyacağıq. Lakin göz alıĢandan sonra bu hərəkələr yazılmayacaq, 

ancaq oxu zamanı tələffüz edilməlidir. Bax, oxucu ilə tələbənin fərasəti özünün 

göstərməlidir. Biz dərsləri hissələrə ayırıb öz bildiyimiz metodla təklif edə bilərik. 

Ancaq mənimsəmə qabiliyyətini nəzərə alaraq bu iĢi müəllim və tələbələrin öz 

öhdəsinə buraxırıq. Ərəb əlifbasını bilmək bizim borcumuzdur. 

Uzun saitlər 

Uzun saitlər a, u, i bir qayda olaraq yazıda özünün göstərir. Onları aĢağıdakı kimi 

səciyyələndirmək olar: 

o =   ا   

e  =

  ا    

ə =  

 َا  

Əlif  ا = a, e, ə, o  özündən sonra gələn hərflərlə birləĢməz. 

a =

آ    

u=  

ّا    i =       

یا

 

uzun saitlərin yazılıĢ qaydası belədir: 



Ortada, axırda, ayrıca 

əvvəldə 


 

ا 

آ 



ّ 

ّا 



axırda, ayrıca 

ortada 

əvvəldə 


 

ی 

ي 



يا 

Ġ 

 



Qeyd etmək lazımdır ki,ی = ye = i, yhərfi həm i saitini, həm d y samitini bildirir. 

Fərq yalnız  əlifdədir. 

 


10 

 

axırda, ayrıca 



əvvəldə ,ortada 

 

ی 



ي 

“Y” kimi 



 

TapĢırıq 1. Sait səslərin hərəsindən 1 sətir yazıb yadda saxlayın. 

Samit səslər 

Əslində ərəb əlifbasındakı hərflər bir-birinin oxĢarıdır. AĢağıdakı hərflərə nəzər 

salmaq kifayətdir: 

B =ة         P =پT =  تS = ث 

Yadda saxlayaq ki, 2, 3, 4 Ģəkilli hərflər özündən əvvəl və sonra gələn hərflərlə 

bitiĢik yazılır. Yuxarıda göstərilən bu samit səslərin yazılıĢ forması 2 cürdür. Ərəb 

əlifbasında böyük-kiçik hərf yoxdur. Gəlin cədvələ nəzər salaq. 

axırda, ayrıca 

əvvəldə ,ortada 



ة 

ـجــث 

ت 

ـتــت 

پ 

ـپــپ 

ث 

ـثــث 

 

Ġndi isə 5 təkĢəkilli oxĢar  hərflərdən bəhs edək: 



Bu hərflər özündən sonra gələn hərflərlə bitiĢməz. 

D =dal =د 

Z = zal =  

 ر  

R = re =  

 س  

Z = ze =  

 ص  

11 

 

J = je =  



 ژ  

Keçdiyimiz hərflərə aid misallara diqqət yetirək: 

 ،ػّص ،ػْی ،ػّا ،ػبث ،ض ث ،عبت ،ع ػ ،غ ثاغ ث ،ػاعآ ،ع طآ ،صاػآ ،اعاص ،ػ ا ،ع ص ،ت ث ،ةبت ،ت ت ،ةبث،بثبث ،بث ،ةآ

 ،تثبح ،پْت ،عبپ

صع ص ،یػع ص ،صاص ،ع صژ ا ،بجیػ ،یعآ ،ی ً ،عبی

 

 



TapĢırıq 1. VerilmiĢ sözlərdən istifadə edib hərəsindən bir sətir yazın. 

TapĢırıq 2.Sozlərdən istifadə etməklə cümlələr qurun. 

axırda, ayrıca 

əvvəldə , ortada 

 

ح 



ـحــح 

h = he 


ج 

ـجــج 

c = cim 


خ 

ـخـ ـخ 

x = xe 


چ 

ـچــچ 

ç = çe 


 

غ ج س ،ةاعْج ،ػْج ،تش ت ،ًَبس ،غت چ ،عبد ،زیعبت ،پ چ ،ًَبچ ،بجیث ،َجْج ،صاْ ج ،غج ج  ،یجبد

 

TapĢırıq 1. Sözlərin hərəsindən bir sətir yazın. 

axırda, ayrıca 

əvvəldə , ortada 

 

ط 



ـغـ ـع 

s = sin 


ػ 

ـؾــؽ 

Ģ = Ģin 


 

 

 



 

 

 



 

Bu ikiĢəkilli hərflər bir qayda olaraq diĢli çapda, diĢsiz yazıda iĢlədilir. 

ض ج ؿ ،یٌیؿ ،غ ل ث ،غیك ،فاصاص ،فاص ،صبك ع ،غ ك ،ت ك ،ت ث ،ةاغ ك ،فآ ،ؽع ص ،عاصغ ؿ ،ؾ ث ،ؾ ؿ ،اعبؿ

 


12 

 

یصع ّ ؽع ص اعبؿ



 .

یضچیا تثغ ك عاصغ ؿ

 .

ّضلّا صبك بثبث



.

 

TapĢırıq 1.Sözlərin hərəsindən bir sətir yazın. 



TapĢırıq 2.Özünüzdən 3 cümlə qurub yazın. 

axırda, ayrıca 

əvvəldə , ortada 

 

ى 



ـنــن 

n = nun 


ل 

ـلــل 

l = lam 


م 

ـمــم 

m = mim 


 

 

 



 

 ،ن ً ،نؿاع ،ي ه ،تو ؿ ،غ جل ص ،صبلل ص ،اعلا ص ،ل جل ث ،لبه ،ؽبج ل ،ت ل ،ى ػعبت ،ع صبً ،ى ض ث ،ع ضٌ ث ،ىآ ،ىبً ،بً

ل ؼٌ ه ،عبه ،صغه ،مبو ت ،ماصبث ،تهلا ؿ ،ملا ؿ ،ىبتـه ػ

 

Qeyd: yadda saxlamaq lazımdır ki, لhərfi  اəlifləbirləĢdikdə bu Ģəkli alır: 



Yazıda            ا ل                çapda    لا         olur. 

Nuni səğir = n  = ى    bu hərf biz azərbaycanlılar tərəfindən artırılmıĢdır. Ġsmin 

yiyəlik halının son hərfi bununla yazılır. Misallar:کًّْػعآ ،کًْْث ،کًّْا ،کیئؿ 

TapĢırıq 1.VerilmiĢ sözlərdən istifadə etməklə özünüzdən bir neçə söz əlavə edib 

yazın. 


ّ   “vav” hərfinin ifadə vasitələri. 

Bu hərf təkĢəkilli olsa da aĢağıdakı xüsusiyyətləri ifadə edir: 

1.

 

“V” kimi səslənir: عاْیص ،ص عاّ ،یلّ 



2.

 

“U” səsini verir:عّص ،عًْ ،ْویل 

3.

 

 Hərəkəsiz ayrıca “və” bağlayıcısı olur:



 

ؽع ص ّ يلیا ،يه ّ عبًآ  

4.

 

 Üzərimə 4 həmzə iĢarəsi qoyularsa, bu zaman “o” və “u” hərflərini əvəz 



edir: ىّص ،فّعّا ،مّػّا ،ػّص 

13 

 

Qeyd:  ّhərfi sözlərin əvvəlində o, u, ü, ö səslərini ifadə edirsə ا əliflə yazılır.



 

 ،ّا


اعّا ،ػّا ،چّا 

TapĢırıq 1.  ّVav hərfinin bütün ifadə vasitələrinə cümlələr qurub ərəb əlifbası ilə 

yazın. 


axırda, ayrıca 

əvvəldə , ortada 

 

ک

ى  



ـکــک 

k = kaf 


گ 

ـگــگ 

q, g = gaf 

 

غ گا ،غ گع ػ ،ؽلایگ ،ک ا ،ک و ک ،گً ػ ،صغ گبك ،ف صغ گ ،غ تک ص ،ک صع ا ،کبپ ،ةبت ک ،م غک ا ،نیغک



 

Qeyd 1: ک və گhərflərindən sonra qalın saitlər gələrsə, onlar qalın “k”  və “q” kimi 

tələffüz olunur. 

Qeyd 2:ک və گhərfləri ل  hərfi



 

   ا əliflə birləĢdikdə aĢağıdakı kimi olur: لگ ،لک ،بگ ،بک

  

یضل گ ػبگ عبک لک اع اعلا گ  



Qeyd 3: Çapdaکhərfi belə də yazıla bilir: ىeyni ilənuni səğir kimi: ،ک ؼ ث ،کصع ا

ک عْگ ،ک وک ا ،ک لْک 



TapĢırıq 1. Gəldi, getdi felləri ilə 5 cümlə qurub ərəb əlifbasıyla yazın. 

axırda, ayrıca 

əvvəldə , ortada 

 

ؾ 



ـفـ ـف 

f = fe 


ق 

ـقــق 

ğ = ğaf 


 

 ،گٌ ل ت ،ضٌ ه ،غ تك ص ،ن ل ك ،مغ ك ،ةبولث ،نكبه ،نیبه ،نیض ه ،غ ل ً ،ىبهغ ك ،ف ع ،ف ص ،لبجتْك ،لیهبك ،لبك

 ،ػبول ه ،ؾ ل ه ،م ع ّ

یؿعبك ،بجلل ا ،ن ل ه

 

TapĢırıq 1. VerilmiĢ cümlələri ərəb əlifbası ilə yazın. 

1.

 



Atam iki gündən sonra gəldi. 

14 

 

2.



 

Rafət dərsdən getdi. 

3.

 

Qar ağ rəngdədir. 



4.

 

Biz futbol oynadıq. 



5.

 

 Dəftər və qələm stolun üstündədir. 



 

H =  ha = ٍ 

Ayrıca 

axırda 


ortada 

əvvəldə 


ٍ 

َـ 


ـِـ 

ـُ 


 

 

 



 

 

Yadınıza salaq ki, biz   ح = he hərfini keçmiĢik. Ərəb və fars dillərindən bir hərfin 



bir neçə ifadə vasitəsi ola bilər. Qəribə də burasıdır ki, mövcud olan 2 cür h, 2 cür 

ğ, 2 cür t, 3 cür s, və 4 cür z hərflərinin hansının hardayazılmasının xüsusi bir 

qanunu yoxdur. Bunları acaq dilimizə keçən ərəb və fars sözlərinin yazılıĢından 

əxz edib əzbərləmək yolu ilə yadda saxlamaq olar. 

Ərəb əlifbasının ən cətin yazılıĢ hərfi də “ha”dır ki, onun da 4 forması vardır. 

Əlavə olaraq çap və yazı formaları bir - birindən fərqlənir. Bu hərfin ona görə 4 

forması var ki, bunları bir-biri ilə əvəz etmək olmaz. Çünki hər formanın öz yazılıĢ 

qaydası mövcuddur. 

 

ٍ ص ،َ ه ،ماغِ ث ،یصبُ ،ًَ ،ییِْه ،ىبه غِ ه ،عبِ ث ،ؽ ضٌ ِ ه ،ػّغِ ث ،غِ ك ،ن ُ ،غُبه ،غ ُ



 

Bəzən “H” ilə “A”-nın birləĢməsi əlyazısında bu Ģəkildə olur: بُ 

Qeyd: Bəzən sözlərin axırında yazılan ha hərfi 

ٍ

dilimizdə ə-e saitini əvəz edir. 



Misallar: ٍعبت ،ٍغ

 جٌ پ ،ًَاّغ پ ،لاِ ك ،َللا ،ٍصغ پ ،عاْیص ،ًَ 

Əslində bir qayda olaraq ərəb və fars dillərində hərəkələr sözlərin sonunda 

gəlmədiyindən “ha” hərfindən burada istisna kimi istifadə olunur. 



15 

 


Yüklə 383,4 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin