Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Lənkəran Dövlət Universiteti

Kükürd – dioksid - SO₂ kəskin iyli boğucu qazdır, zəhərlidir. Adi şəraitdə rəngsizdir. Suda yaxşı həll olur (1 litr suda 20⁰C-də 40 litr SO₂ həll olur). SO₂-nin suda məhlulu, yəni suda həll olanda sulfit turşusu H₂SO₃ alınır.
SO₂ + H₂O→ H₂SO₃ sulfit turşusu (davamsızdır).
SO₂ su ilə, əsasi oksidlərlə, əsaslarla və oksigenlə qarşılıqlı təsirdə olur.
SO₂ + Na₂O→ Na₂SO₃ natrium-sulfit
SO₂ + CaO→ CaSO₃ kalsium-sulfit
SO₂ + NaOH→ NaHSO₃ natrium-hidrosulfit
SO₂ + 2NaOH→ Na₂SO₃ natrium-sulfit
^-H2O
Göründüyü kimi sulfit turşusu iki cür: həm turşu, həm də normal duz əmələ gətirən (sulfitlər və hidrosulfitlər) ikiəsaslı turşudur.Yalnız suda məhlulda mövcuddur. H₂SO₄, HNO₃ , HCl, HBr,H₃PO₄ turşuları onu duzlarından sıxışdırıb çıxarır.
Na₂SO₃ + HCl → 2 NaCl +SO₂ ↑+H₂O
H₂SO₃ havanın oksigeni ilə oksidləşərək H₂SO₄ yaxud sulfatlar əmələ gətirir və torpaqda toplanmırlar.
O₂ + 2H₂SO₃ → 2 H₂SO₄
2KMNO₄ + 5H₂SO₄ → 2 H₂SO₄ +2MnSO₄ + K₂SO₄+3H₂O
Kükürd- trioksid və ya kükürd (VI) oksid- SO₃ . Rəngsiz uçucu mayedir. Güclü hiqroskopikdir (suuducudur). Bu xassəyə görə qazların qurudulmasında istifadə olunur. Kükürd- trioksid və ya kükürd (VI) oksid sulfat turşusunun anhidridi adlanır. Turşu oksididir.
SO₃ + H₂O→ H₂SO₄
SO₃ + Na₂O→ Na₂SO₄
SO₃ + CaO→ CaSO₄
SO₃ + NaOH→ NaHSO₄
SO₃+ 2NaOH→ Na₂SO₄ + H₂O
Hidrosulfatlar asanlıqla əriyir, sonra isə pirosulfatlara (disulfatlara) çevrilir:
_t
2MeHSO₄→ Me₂ S₂O₇+ H₂O
Pirosulfatlar suda həll olduqda yenidən hidrosulfatlara çevrilir. Məsələn,
Na₂S₂O₇ + H₂O→ 2NaHSO₄
K₂S₂O₇ + H₂O→ 2KHSO₄
Sulfitlər və hidrosulfitlər pirosulfat turşusu (H₂S₂O₇) torpaq analizlərində geniş istifadə edilir. H₂SO₄ kükürd 6-oksidlə ekvimolyar miqdarda (yəni eyni mol miqdarında) reaksiyaya girərək pirosulfat turşusu alınır və o yalnız kristal halda mövcud olur.
H₂SO₄ +SO₃ → H₂S₂O₇
Pirosulfat turşusunun natrium duzundan (Na₂S₂O₇) istifadə edərək Mer-Cekson üsulu ilə torpaqda dəmir birləşmələrini ayırmaq olar.
Kükürd birləşmələrinin ikinci qrupu hidrogen-sulfid turşusu və onun duzlarıdır. Təbiətdə hidrogen –sulfidə vulkanik qazların və bəzi mineral suların tərkibində rast gəlinir. H₂S tərkibində kükürd olan üzvi birləşmələrin, heyvan və bitki qalıqlarının çürüməsi nəticəsində əmələ gəlir. Sənayedə alınmır. Laboratoriyada Kip aparatında sulfid turşusunun duzlarına H₂SO₄, HJ , HCl, HBr,H₃PO₄ turşuları ilə təsir etməklə alınır.
FeS + 2HCl→ FeCl₂ + H₂S↑
Hidrogen-sulfidin duzlarında kükürdün valentliyi II, oksidləşmə dərəcəsi isə-2-dir. H₂S- suda məhlulu sulfid turşusu adlanır. H₂S analitik təcrübələrdə çox geniş istifadə olunur. H₂S güclü reduksiyaedici olduğu üçün SO₂ , H₂SO₃ və turş mühitdə güclü oksidləşdiricilərlə qarşılıqlı təsirdə olur. Daha güclü oksidləşdiricilər hidrogen sulfidi sulfat turşusuna qədər oksidləşdirir. Rütubətli torpaqlarda bunun dəmir birləşmələri torpaq nissəcikləri üzərində nazik örtük əmələ gətirir. Onun ən adi forması piritdir (FeS₂). Sulfid turşusu həm normal duz (sulfidlər), həm də turş duz (hidrosulfidlər) əmələ gətirir.

CuCl₂ + H₂S→ CuS↓ +2HCl

CuSO₄ + H₂S→ CuS↓+H₂SO₄
Pb(NO₃)₂ + H₂S→ PbS↓+2HNO₃