Azərbaycan respublikasi daxiLİ İŞLƏr naziRLİYİ p o L i s a k a d e m I y a s I kafedra: «İctimai elmlər»

 
olaraq 
cisimlərin uzunluğunu, enini, hündürlüyünü, onların
 
həcmlərini nəzərdə tutmaq mümkündür. 
Predmetlər bir-birinə nəzərən müxtəlif vəziyyətlərdə - yuxanda, aşağıda, solda, sağda və s. 
yerləşə bilərlər. Cisimlərin malik olduqları bu xassə və münasibətlər 
məkan 
kateqoriyasının 
məzmununu təşkil edir. 
Predmet və hadisələrin nisbi sabitliyinin, dayanaqlığının, keyfiyyət bütövlüyünün də 
ölçüsü
 
vardır. Həmin ölçü predmetin və ya prosesin mövcudluq,
 
davametmə müddətini ifadə 
edir və 
sürəklik 
adlanır. Cisim və hadisələr nəinki öz yerləşmələrinə görə, həmçinin universal 
yaranma və yox olub getmə aktlarına nəzərən də bir-biri ilə müəyyən münasibətlərdə olurlar. Bu 
axırıncılar öz
 
əksini 
"əvvəl", "sonra", "gec",
"tez" 
və s. kimi anlayışlarda tapır. Obyekt və 
proseslərin sürəkliyi və onlar arasındakı 
"gec", "tez" 
qəbildən olan münasibətlər 
zaman 
kateqoriyasının mahiyyətini təşkil edirlər
. 
Məkan və zaman varlığın ən xarici və bilavasitə bəlli olan xarakteristikaları olduqlarına 
görə, dialektik materializm onları materiyanın mövcudluğun obyektiv-real formaları kimi 
nəzərdən keçirir. 
Deməli, məkan və zaman varlığın, materiyanın mövcudluğunun obyektiv real formalarıdır. 
Gerçəklikdəki bütün cisim və proseslər müəyyən məkan və zaman mövcuddurlar. 
Məkan-
maddi cisimlərin və hadisələrin müəyyən yer tutumuna malik olmasını, cisimlər arasında 
xüsusi surətdə yerləşməsini ifadə edir. Zaman isə cisim və hadisələrin müəyyən ardıcıllıq 

---

18 
və sürəkliklə davam etməsini, dövrlər, mərhələlər üzrə inkişaf etməsi xassəsini ifadə edir.
Məkan-zaman obyektivdir, insan şüurundan asılı deyildir. Məkan-zaman sonsuzdur, 
tükənməzdir, onların sonsuzluğu konkret cisim və hadisələrin sonluğunun vəhdətindən, 
məcmusundan yaranır. Gerçəklikdəki bütün cisim, hadisə və proseslər dördölçülü məkan-zaman 
xassələrinə malikdir.