AZƏrbaycan respublikasi döVLƏT ŞƏHƏrsalma və arxitektura komiTƏSİNİn kollegiyasi

19.1.2. Yaşayış məntəqələrinin kanalizasiya təmizləyici qurğularının, həmçinin sənaye müəssisələrinin onların hüdudlarından kənarda yerləşən kanalizasiya təmizləyici qurğularının ərazisi hasara alınmalıdır. Hasar “Müəssisə, bina və qurğuların hasar və sahələrinin layihələndirilməsi üçün göstərişlər”ə uyğun layihələndirilməlidir. Hasarın tipi yerli şəraitə uyğun olaraq seçilməlidir. Tələb olunan hallarda ayrı-ayrı qurğular üçün təhlükəsizlik texnikası qaydalarına uyğun hasar nəzərdə tutulmalıdır. Süzmə sahələri hasara alınmaya bilər.

19.1.3. Kanalizasiya sistemi bina və qurğularının həcmi-planlaşdırma və konstruktiv həlli TNvəQ 2.09.04, TNvəQ 2.04.02 və bu bölmənin göstərişlərinə əsasən yerinə yetirilməlidir.

19.1.4. Kanalizasiya bina və qurğularının (lil sahələri, süzmə sahələri, bioloji nohurlar, tənzimləyici tutumlar, kanalizasiya şəbəkələri və onların üzərindəki qurğular istisna olmaqla) odadavamlılığı II dərəcədən az olmayaraq qəbul olunmalı və II məsuliyyət sinfinə aid edilməlidir.

Lil sahələri, süzmə sahələri, bioloji nohurlar, tənzimləyici tutumlar, kanalizasiya şəbəkələri və onların üstündəki qurğuların odadavamlılıq dərəcəsi normalaşdırılmır və III məsuliyyət sinfinə aid edilirlər.

Ayrıca dayanmış və içərisində yana bilən, yaxud yanma-partlama xassəsinə malik maye olmayan tutum qurğularının konstruksiyalarının odadavamlılığı məhdudlaşdırılmır.

19.1.5. Yanğın təhlükəsizliyinə görə məişət tullantı sularının təmizlənməsi və nəql etdirilməsi prosesləri Д kateqoriyasına aid edilirlər. Tərkibində asan alovlanan və partlama xassəsinə malik maddələr olan istehsalat tullantı sularının təmizlənməsi və nəql etdirilməsi proseslərinin yanğın təhlükəliliyi kateqoriyası bu maddələrin xarakterindən asılı olaraq təyin edilir.

19.1.6. Kanalizasiya qurğularında tərkibi istehsalat proseslərinin sanitar xarakteristikasından asılı olaraq TNvəQ 2.09.04-ə əsasən təyin edilmiş məişət otaqları nəzərdə tutulmalıdır.

Yaşayış məntəqələri kanalizasiya qurğularındakı istehsalat proseslərinin sanitariya xarakteristikasının cədvəl 70-ə əsasən təyin edilməsinə yol verilir.

19.1.7. İstehsalat tullantı sularının bioloji təmizlənmə qurğularındakı işin sanitariya xarakteristikası şəhər kanalizasiya təmizləyici qurğularındakı işə bərabərləşdirilir.

İstehsalat tullantı sularının mexaniki, kimyəvi və digər üsullarla təmizlənmə qurğularındakı işin sanitariya xarakteristikası tullantı sularının tərkibindən və təmizlənmə üsulundan asılı olaraq qəbul edilməlidir (cədvəl 70).

İstehsalat otaqlarının təbii və süni işıqlandırılmasının layihələndirilməsi üçün göstəricilər TNvəQ 2.04.02-nin göstərişlərinə əsasən qəbul edilməlidir.

Cədvəl 70. Kanalizasiya qurğularındakı istehsalat proseslərinin sanitariya xarakteristikası

Yaşayış məntəqələrinin kanalizasiya qurğularındakı istehsalat prosesləri		İstehsalat proseslərinin sanitariya xarakteristikasının qrupu
İşlər:
təmizləyici qurğularda, tullantı sularını nəql etdirən nasos stansiyalarında, kanalizasiya şəbəkələrində, laboratoriyalarda		IIIv
xlorlayıcılarda və xlor anbarlarında		IIIa
hava üfürücü stansiyalarda və təmir emalatxanalarında		Iv
idarəetmə aparatında		Ia
Qeyd. Kanalizasiya qurğularında mühəndis-texniki işçilərin işini, onların xidmət etdikləri sahələrin istehsalat prosesləri qrupuna aid etmək lazımdır.

19.1.8. Texnoloji proseslərin şərtlərinə, sanitariya-gigiyena və yanğın əleyhinə tələblərə əks olmadıqda müxtəlif təyinatlı istehsalat və köməkçi otaqlar, bütün hallarda sahənin planlaşdırma şərtləri və texniki-iqtisadi mülahizələrə görə bir binada yerləşdirilməlidirlər.

Planda düzbucaq şəkilli qurğuların tutumları, texnoloji proseslərin şərtlərinə və konstruktiv mülahizələrə görə məqsədəuyğun olduqda, bloklaşdırılmalıdır.

19.1.9. Kanalizasiya sistemlərinin binalarındakı təsərrüfat, inzibati, laboratoriya və digər təyinatlı otaqların daxili tərtibatı TNvəQ 2.04.02-ə əsasən, istehsalat otaqları üçün cədvəl 71-ə əsasən, məişət otaqları üçün TNvəQ 2.09.04-ə əsasən təyin edilməlidir.

Cədvəl 71

Binalar və otaqlar	Tamamlama işləri
	divarlar		tavanlar	döşəmələr
1. Barmaqlıqlar binası	Kərpic divarların suvanması. Döşəmədən 1,8 m hündürlükdə minalı tavalardan panel. Paneldən yuxarı-nəmə davamlı boya ilə rəngləmə		Nəmə davamlı boya ilə rəngləmə	Saxsı tavalar
2. Biosüzgəclər	Panel divarların qaynaq yerlərinin suvanması, Kərpic divarların suvanması. Nəmə davamlı boya ilə rəngləmə		Nəmə davamlı boya ilə rəngləmə	Sement döşəmə
3. Metantenklərin idarə edilmə kamerası; paylaşdırıcı kamera; nasos stansiyaları	Kərpic divarların suvanması. Nəmə davamlı boya ilə rəngləmə. Dəmir-beton divarların sement məhlulu ilə hamarlanması		Nəmə davamlı boya ilə rəngləmə. Yapışqanlı boya ilə rəngləmə	Sement döşəmə
4. Çöküntünün susuzlaşdırılması sexi	Panel divarların qaynaq yerlərinin tikilməsi. Kərpic divarların suvanması. Nəmə davamlı boya ilə rəngləmə		Nəmə davamlı boya ilə rəngləmə	Sement döşəmə
5. Hava üfürücü stansiya: maşın zalı	Panel divarların qaynaq yerlərinin tikilməsi. Kərpic divarların suvanması. Panellərin 1,5 m hündürlükdə yağlı boya ilə rənglənməsi		Yapışqanlı boya ilə ağartma	Saxsı tavalar (quraşdırma meydançasında beton döşəmə)
köməkçi otaqlar	Kərpic hörgü. Panel divarların qaynaq yerlərinin tikilməsi. Əhənglə ağartma		Əhənglə ağartma	Sement döşəmə
6.Süzgəclər	Kərpic divarların suvanması. Nəmə davamlı boya ilə rəngləmə		-	Sement döşəmə
7.Nasos stansiyaları: maşın zalı	Kərpic divarların yerüstü hissəsinin suvanması. Yeraltı hissələrdə - beton divarların sement məhlulu ilə hamarlanması. Panellərin 1,5 mhündürlükdə yağlı boya ilə rənglənməsi. Panellərdən yuxarı hissələrin yapışqanlı boya ilə rənglənməsi		Yapışqanlı boya ilə ağartma	Saxsı tavalar
qəbuledici rezervuarın üstündəki otaq	Kərpic divarların suvanması. Beton divarların yeraltı hissəsinin sement məhlulu ilə hamarlanması. Nəmə davamlı boya ilə rəngləmə		Nəmə davamlı boya ilə rəngləmə	Sement döşəmə

19.1.10. Kanalizasiya tutum qurğularının konstruksiyaları TNvəQ 2.04.02-nin göstərişlərinə əsasən hesablanmalıdır.

19.1.11. Bina və qurğuların inşaat konstruksiyalarının korroziyadan müdafiəsi TN və Q 2.03.11 və TN və Q 2.04.02-nin göstərişlərinə əsasən nəzərdə tutulmalıdır.

19.2. İsitmə və ventilyasiya

19.2.1. İstehsalat otaqlarında tələb olunan hava mübadiləsi, bir qayda olaraq, avadanlıq, armatur və kommunikasiyalardan zərərli ayrılmaların miqdarına hesablanmalıdır. Zərərli ayrılmaların miqdarı layihənin texnoloji hissəsinin göstəricilərinə əsasən qəbul edilməlidir.

Belə göstəricilər olmadıqda fəaliyyətdə olan oxşar qurğularda aparılan tədqiqatların nəticələrindən istifadə edilməlidir. Oxşarı olmayan qurğular üçün hava dəyişmə mislinə görə tələb olunan hava miqdarının cədvəl 72-də verilmiş parametrlərə əsasən hesablanmasına yol verilir.

Cədvəl 72. Kanalizasiya qurğularındakı bina və otaqlarda hava dəyişmə misli və temperaturun qiymətləri

Binalar və otaqlar		İsitmə sistemini layihələndirmək üçün havanın temperaturu, ^0C	1 st müddətində hava dəyişmə misli
			havanın vurulması		havanın sorulması
1. Kanalizasiya nasos stansiyalarının maşın zalı: a) məişət və tərkibi ona yaxın olan istehsalat tullantı sularını və çöküntünü nəql etdirən		5	İzafi istiliyi kənar etmək üçün hesabatla təyin edilir və 3-dən az olmamalıdır
b) aqressiv, yaxud partlama təhlükəsi olan istehsalat tullantı sularını nəql etdirən		5	Bax qeyd 2.
2. Qəbuledici rezervuarlar və nasos stansiyalarının barmaqlıq yerləşən otaqları: a) məişət və tərkibi ona yaxın olan istehsalat tullantı sularını və çöküntünü nəql etdirən		5	5		5
b) aqressiv, yaxud partlama təhlükəsi olan istehsalat tullantı sularını nəql etdirən		5	Bax qeyd 2.
3. Havaüfürücü stansiya		5	İzafi istiliyi kənar etmək üçün hesabatla təyin edilir
4. Barmaqlıq yerləşən bina		5	5		5
5. Binalardakı biosüzgəclər (aerosüzgəclər)		Bax qeyd 3.	İzafi nəmliyi kənar etmək üçün hesabatla təyin edilir
6. Binalardakı aerotenklər		Bax qeyd 3.	İzafi nəmliyi kənar etmək üçün hesabatla təyin edilir
7. Metantenklər: a) nasos stansiyaları		5	12		12
			qəza halında üstə gəl 8 (vacibliyi layihə ilə təyin edilir)
b) injektor yerləşən, qaz köşkü		5	12		12
8. Mexaniki susuzlaşdırma sexi (vakuum-süzgəclər və bunker bölməsi)		16	İzafi nəmliyi kənar etmək üçün hesabatla təyin edilir
9. Məhlul hazırlamaq üçün reagent təsərrüfatı: a) dəmir xlorid, amonium sulfat, natrium hidroksid, xlorlu əhəng		16	6		6
b) əhəng südü, superfosfat, ammonyak şorası, susuzlaşdırılmış soda, poliakrilamid		16	3		3
10. Anbarlar: a) natrium bisulfit		5	6		6
b) əhəng, superfosfat, ammonyak şorası (bağlı qabda), amonium sulfat, susuzlaşdırılmış soda, poliakrilamid		5	3		3
Q e y d: 1.İstehsalat otaqlarında xidmət heyəti olduqda onlardakı havanın temperaturu 16 ^0C-dən az olmamalıdır. 2.Hava mübadiləsi hesablama ilə qəbul edilməlidir. Otaqların havasına ayrılan zərərli maddələr haqqında məlumat olmadıqda hava mübadiləsi mislinə görə tələb olunan hava miqdarının tullantı sularının daxil olduğu əsas istehsalatın aid olduğu təşkilata mənsub normalar əsasında təyin edilməsinə yol verilir. 3.Cədvəl 72-də göstərilməyən reagent məhlulları hazırlanan təsərrüfatda hava mübadiləsinin hesabi parametrləri istehsalçıların tövsiyələrinə əsasən qəbul edilməlidir. 4. Havaüfürücü stansiya, mexaniki susuzlaşdırılma sexi, reagent təsərrüfatı və reagent anbarı bir istehsalat otağında yerləşdikdə havadəyişmə mislinin yerli sormalar qoymaqla göstəricilərin ən kiçiyinə bərabər qəbul edilməsinə yol verilir. 5.Biosüzgəclər (aerosüzgəclər) və aerotenk binalarında havanın temperaturu tullantı suyunun temperaturundan ən azı 2^0C çox qəbul edilməlidir.

 

19.2.2. Barmaqlıq vəqəbuledici rezervuar bölmələrində yuxarı zonanın 1/3 və aşağı zonanın 2/3 ölçüsündə, rezervuar və kanalların örtüklərinin altından havanın kənar edilməsi nəzərdə tutul-malıdır. Xırdalayıcılardan havanın sorulması təmin edilməlidir.

20. Xüsusi təbii və iqlim şəraitlərində kanalizasiya sistemlərinə əlavə

tələblər

20.1. Seysmik rayonlar

20.1.1. Kanalizasiya sistemlərinin bina və qurğularının konstruksiyaları AzDTN 2.3-1 və TN və Q 2.04.02-nin tələblərinə uyğun layihələndirilməlidir.

20.1.2. Seysmik rayonlarda yerləşmiş yaşayış məntəqələri və sənaye müəssisələrinin kanalizasiyası layihələndirilən zaman kanalizasiya boru kəmərləri və qurğularında qəza baş verən hallarda ərazini tullantı sularının basmasının, yeraltı suların və açıq sututarların çirklənməsinin qarşısını alan tədbirlər nəzərdə tutulmalıdır.

20.1.3. Kanalizasiyanın sxemi seçilən zaman kanalizasiya qurğuları mərkəzləşdirilməmiş variantda yerləşdirilməli (əgər tikinti işlərinin mürəkkəbləşməsinə və qiymətinin artmasına səbəb olmursa), təmizləyici qurğuların texnoloji elementləri bölmələrə ayrılmalıdır.

20.1.4. Əlverişli yerli şərait olduqda tullantı sularının təbii təmizlənmə üsulları tətbiq edilməlidir.

20.1.5. Bir hissəsi torpaq altında olan binalar digər qurğulardan ən azı 10 m və boru kəmərlərindən ən azı 12D_ext (D_ext-boru kəmərinin xarici diametri) məsafədə yerləşdirilməlidir.

20.1.6. Nasos stansiyalarında boru kəmərlərinin nasoslarla bucaq altinda və uzununa yerdəyişməsinə imkan verən elastik birləşmələrdən istifadə edilməlidir.

20.1.7. Qəza baş verdikdə kanalizasiyalaşdırılan obyekt ərazisini tullantı sularının basmasının, həmçinin yeraltı və yerüstü mənbələrdə suyun çirklənməsinin qarşısını almaq üçün tullantı sularının basqı altında digər şəbəkələrə, yaxud su obyektlərinə axıtmadan qəza rezervuarlarına yönəldilməsi nəzərdə tutulmalıdır.

20.1.8. Basqılı və basqısız kanalizasiya kollektorları və şəbəkələri üçün boru kəmərlərinin təyinatı, boruların tələb olunan möhkəmliyi, calaqların kompensasiya qabiliyyəti, həmçinin texniki-iqtisadı hesablamaların nəticələri nəzərə alınaraq bütün növlərdən olan borular qəbul edilə bilər.

Bütün növlərdən olan boruların basdırılma dərinliyi qruntların növündən asılı olmayaraq normalaşdırılmır.

20.1.9. Kanalizasiya şəbəkələrinin möhkəmliyi boruların materialı və əlavə seysmik yük (hesabatla təyin edilən) nəzərə alınmaqla aparılmış statik hesabat əsasında boruların seçilmiş möhkəmlik sinfinə görə təmin edilməlidir.

20.1.10. Calaqların kompensasiya qabiliyyəti hesabatla təyin edilmiş çevik calaq birləşmələrinin tətbiqi ilə təmin edilməlidir.

20.1.11. Basqılı boru kəmərlərinin layihələndirilməsi TNvəQ 2.04.02-nin göstərişlərinə əsasən aparılmalıdır.

20.1.12. Kollektorların sulu qruntlarda (qayalıq, yarım qayalıq və iri sınmış qayalıq qruntlar istisna olmaqla), nəmliyindən asılı olmayaraq tökmə torpaqlarda, həmçinin tektonik pozulma izləri olan qruntlarda çəkilməsinə yol verilmir.

20.2. Çökən qruntlar

20.2.1. Çökən, duzlu və şişən qruntlarda inşa ediləcək kanalizasiya sistemləri TNvəQ 2.04.02-nin göstərişləri nəzərə alınmaqla TN və Q 2.01.09-a əsasən layihələndirilməlidirlər.

20.2.2. Çökməsinə görə II tip qrunt şəraitində qruntun öz kütləsinin ağırlığı altında çökməsi:

a) özüaxımlı boru kəmərlərində 20 sm-ə qədər - basqısız dəmir-beton və xrizotilsement, saxsı borular; həmçinin, basqılı boru kəmərləri üçün - basqılı dəmir-beton,xrizotilsement, polietilen borular;

b) özüaxımlı boru kəmərlərində 20 sm-dən çox - basqılı dəmir-beton, basqılı xrizotilsement, saxsı borular; həmçinin, basqılı boru kəmərləri üçün - polietilen, çuqun borular.

Basqılı boru kəmərlərində polad borulardan öz kütləsinin ağırlığı altında çökməsi 20 sm-ə qədər olan qruntlarda və işçi təzyiqi 9 bar-dan yüksək olan, həmçinin çökmənin 20sm-dən artıq olması mümkün olan qruntlarda və işçi təzyiqi 6 bar-dan yüksək olan sahələrdə istifadə edilməsinə yol verilir.

Çökməyə görə I və II tip qruntlarda çəkiləcək boru kəmərlərinin əsaslarına olan tələblər cədvəl 73-də verilir.

20.2.3. II tip qrunt şəraitinə malik çökən qruntlarda dəmir-beton, xrizotilsement, saxsı, çuqun, polietilen boruların calaq birləşmələri elastik tıxanmalar tətbiq etmək hesabına çevik olmalıdır.

Cədvəl 73.

Çökməsinə görə qruntun tipi	Ərazinin xarakteristikası		Boru kəmərlərinin əsaslarına olan tələblər
I	Tikintisi olan Tikintisi olmayan		Çökmə hesaba alınmadan Həmçinin
II (çökmə 20 sm-ə qədər)	Tikintisi olan Tikintisi olmayan		Qruntun sıxlaşdırılması və altlığın düzəldilməsi Qruntun sıxlaşdırılması
II (çökmə 20 sm-dən çox)	Tikintisi olan Tikintisi olmayan		Qruntun sıxlaşdırılması və altlığın düzəldilməsi Qruntun sıxlaşdırılması
Qeyd: 1. Tikintisi olmayan ərazi - yaxın 15 ildə yaşayış məntəqəsi və digər obyektlərin tikintisi aparılmayacaq ərazi. 2. Qruntun sıxlaşdırılması-20 sm çökməyə görə II tip qrunt əsasın 0,5-0,8 m dərinliyə qədər və 20 sm-dən artıq çökməyə görə 0,8-1,0 m toxaclanaraq bərkidilməsi . 3. Altlıq - üstünə qalınlığı 0,1 m olan drenaj layı döşənmiş, kənarlarının hündürlüyü 0,1-0,15m olan sukeçirməyən konstruksiya. 4. Boru kəmərləri altındakı əsaslara olan tələblər boru kəmərləri yaxınlığında yerləşən bina və qurğuların məsuliyyət sinfindən asılı olaraq dəqiqləşdirilməlidir. 5. Boru kəmərlərinin calaq birləşmələri altında xəndək toxaclanaraq dərinləşdirilməlidir.

 

20.2.4. Gruntun öz kütləsinin ağırlığından mümkün çökməsi 10 sm-dən çox olduqda basqısız boru kəmərlərinin qruntun üfüqi yerdəyişməsində kipliyinin qorunma şərtləri (135) düsturu ilə ifadə olunur.

burada - boruların calaq birləşmələrinin ox istiqamətində yol verilən kompensasiya qabiliyyəti, sm (geniş ağızlı boruların ağzının dərinliyinin, yaxud muftalı calaq birləşmələrdə muftanın uzunluğunun yarısı qədər qəbul edilməlidir);

 - qrunt öz kütləsinin ağırlığından çökdükdə onun üfüqi yerdəyişməsinin təsirinə görə tələb edilən calaq birləşməsinin kompensasiya qabiliyyəti (düstur 136);

 - tikinti zamanı calaqda boruların ucları arasında saxlanılan məsafə (1 sm qəbul edilməlidir).

burada K_w- iş şəraiti əmsalı (0,6 qəbul edilməlidir);

l_sec-boru kəməri seksiyasının uzunluğu, sm;

 - öz kütləsinin ağırlığından çökdükdə qruntun üfüqi yerdəyişməsinin nisbi qiyməti;

D_ext- boru kəmərinin xarici diametri, m;

R_gr - öz kütləsinin ağırlığından çökdükdə qrunt səthinin şərti əyilmə radiusudur, m.

Üfüqi yerdəyişmənin nisbi qiyməti , m, (137) düsturu ilə hesablanmalıdır.

burada S_pr - öz kütləsinin ağırlığından qruntun çökməsi, m;

l_pr - öz kütləsinin ağırlığından çökən qruntun əyrixətli sahəsinin uzunluğu (düstur (138) ilə hesablanmalıdır).

burada H_pr- çökən layın qiyməti, m;

 - eyni cinsli qrunt layı üçün - 1, bircinsli olmayan qrunt layı üçün - 1,7 qəbul edilən əmsal;

tgβ-nəmləndirmə mənbəyindən suyun kənara yayılma bucağı (qumluca və ğətirmə torpaq (lyos) üçün - 35⁰, gillicə və gil üçün - 50⁰-dən az qəbul edilməlidir).

Çökən qruntun əyrixətli sahəsinin şərti radiusu R_gr, m, (139) düsturu ilə hesablanmalıdır.