Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda XX əsrdə naxçivanda əDƏBİ TƏNQİDİN İNKİŞaf yolu
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Xalq gücünün əzəmətini, el-oba ruhu-
nun yenilməzliyini göstərmək üçün oğlu öldürülmüş ananın xarakterinin bədii təqdimi olduqca ibrətamizdir. Hökmdar ondan niyə ağlamadığının səbəbini soruşduqda ana belə cavab verir: “Niyə də ağlayım?...Onu ki gədə-güdə öldürməyib...Gör, oğlum kiminlə sinə-sinəyə dayanıb? Padşahla...Kimin qabağından qaçmayıb? Padşahın.... 114 Kimə öz kimliyini göstərib? Padşaha...Belə oğul anası ağlasa, el-oba onu qınayar... Mən ağlasam, onun öz qəbri də, atasının qəbri də od tutub yanar” [5,s.77]. Y.Axundlu əsərlə bağlı bəzi tənqidi mülahizələrini də nəzərə çatdırmışdır. Görkəmli alimin bir iradı budur ki, Əcəminin romanda yer alan ateist fikirləri on ikin- ci əsrin reallıqları kontekstində o qədər də inandırıcı görünmür. Başqa sözlə deyilsə, tənqidçi tarixi mövzulu əsərlərdəki süni müasirləşdirmə epizodlarının qəbuledilməzliyini vurğulamışdır. Alimin başqa bir iradı isə tarixi gerçəkliyə sədaqət prinsipi ilə bağlıdır: “Romanda Nizaminin “İsgəndərnamə”sindəki Nüşabənin adı çəkilir. Bu obraz barədə də danışılır, halbuki əsərdə təsvir olunan hadisələr baş verən zaman “İsgəndərnamə” hələ yazılmamışdı” [1]. Professorun bu iradları ilə razılaşmaq lazım gəlir. Onun başqa bir tənqidi qeydi isə, fikrimizcə, mübahisəlidir. Belə ki, alimin qənaətinə görə, yazıçı romanda Əcəminin memarlıq sənətinin sirlərini harada və kimdən öyrənməsini, eləcə də Naxçıvanda Möminə xatun məqbərəsinun ucaldılmasını ətraflı təsvir etməyib... Halbuki romanda Əcəminin ucaltdığı Möminə xatun məqbərəsinin tikintisi ilə bağlı təsvirlər geniş, sistemli və əhatəlidir. Xatırladaq ki, H.İbrahimov yaradıcılığı haqqında monoqrafiya yazmış dos. Mətanət Saraclı da professor Y.Axundlunun bu iradını əsaslı saymamışdır [216,s.95-96]. Y.Axundlu bu məqalədə H.İbrahimovun mövzusu Böyük Vətən müharibəsindən götürülmüş “Qu quşları öləndə oxuyurlar” povesti, eləcə də 1937- ci ildə həbsə alınaraq 1941-ci ildə Uzaq Şərqdə, İrkutsk vilayətində sürgündə məhbusluq çəkərkən ömrünü başa vurmuş məşhur ədibimiz Hüseyn Cavidə həsr olunmuş “Böhtan” tarixi romanı barədə qısa qeydlərlə kifayətlənmişdir. Tarixi nəsrin tanınmış tədiqatçısı olan professor Yavuz Axundlu həmin romana ayrıca məqalələr həsr etmişdir (“Ədəbiyyat qəzeti”, 1998, 18 sentyabr; “Şərq qapısı” q., 1998, 17 oktyabr). Daha təkmil variant isə “Azərbaycan” jurnalında verilmişdir [8]. Mətbuatda müəyyən ixtisarla dərc olunan həmin məqalələri professor ümumiləşdirərək “Hüseyn Cavid haqqında ilk roman” adı ilə “Ədəbi mühit və sənətkar” kitabına daxil etmişdir [9, s.110-120]. Tənqidçi “Böhtan”da tarixi faktlara istinadla yanaşı, müəllif təxəyyülünün məhsulu olan hadisə və obrazların varlığını da nəzərə çatdırmışdır ki, bu, tamamilə 115 təbii haldır. Y.Axundlu yazırdı ki, romanda tarixi sənədlərlə, faktlarla, canlı xatirələrlə bir sırada müəllif təxəyyülündən doğan səhnələr qaynayıb qarışır. Təbii ki, bunlar yazıçı ustalığı, məharəti sayəsində bir-birini tamamlayır. Xatırladaq ki, Hüseyn İbrahimov özü də romanın kitab halında ilk nəşrinə yazdığı “Müəllifdən” adlı ön sözdə bu məsələyə toxunaraq fikrini belə izah etmişdir: “Mən şair- dramaturqun (Hüseyn Cavidin – A.A.) zəngin və orijinal ədəbi irsini dəfələrlə araşdırandan, onunla bir yerdə sürgün həyatı yaşamış şahidlərdən bəzilərinin dediklərini saf-çürük edəndən, onun həbs olunması üçün “düzəldilən” xüsusi Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|