Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Cədvəl 1 
Müsabiqəli sort sınağında öyrənilən perspektivli buğda genotiplərinin bəzi 
morfobioloji və məhsuldarlıq göstəriciləri (Tərtər, 2014/2015) 
 

---

350 
Sort, nümunə 
K
o
ll
a
n
m
a
 
ti
p
i,
 b
a
ll
 
S
ü
nb
ü
llə
m
ə 
Davamlılıq, 
ball 
B
o
y
, 
sm
 
Məhsuldarlıq 
S
ar
ı p
as
 
Q
o
n
u
r 
p
a
s 
s/ha 
St. 
fərq, 
s/ha 
Qarabağ (St.) 
3 
02.05 
10MR 
10MS 
107.0 
63,75 
- 
Bərəkətli 95 (St.) 
2 
02.05 
0 
5MS 
114.0 
53,0 
-10.75 
Leukurum 217 
2 
05.05 
0 
10S 
118.0 
68,5 
+4.75 
Leukurum 91/2 
2 
02.05 
0 
5S 
110.0 
70,5 
+6.75 
Bərəkətli 95 / Qiymətli 2/17 
2 
28.04 
5MR 
0 
102.0 
74,75 
+11.0 
Zəngəzur (Provinciale 33/11) 
2 
08.05 
0 
20S 
117.0 
69,0 
+5.25 
NP-dən 58/11 
2 
02.05 
5MR 
20S 
93.0 
68,5 
+4.75 
1
st
IDSRN 2009-10 İCD01-0251-T-8AP-
TR-12AP-0AP 
2 
30.04 
5MR 
10MS 
109.0 
69,25 
+5.5 
İCD01-0251-T-8AP-TR-13AP-0AP 
2 
02.05 
0 
10S 
108.0 
68,25 
+4.5 
KSI 12/2008 
x
4
th
FAWWON IR
2 
05.05 
0 
10MS 
113.0 
70,0 
+6.25 
BPH 
v.leucurum 
2 
09.05 
20MS 
10S 
103.0 
65,75 
+2.0 
Aran (St.) 
3 
09.05 
10MR 
10S 
117.0 
48,50 
- 
Tale 38 (St.) 
2 
09.05 
5MS 
5S 
115.0 
46,00 
-2.5 
Winter Weat lines for testing in CA 
(2010-11) U 11AGEC -13
2 
02.05 
0 
30S 
118.0 
66,00 
+17.5 
U 11AGEC -14
2 
30.04 
0 
30S 
120.0 
64,25 
+15.8 
U 11AGEC -16
2 
05.05 
0 
10MS 
117.0 
63,25 
+14.8 
Əsgəran (U 11AGEC -17)
2 
02.05 
5MR 
5MS 
113.0 
67,75 
+19.3 
U 11AGEC -25 
3 
05.05 
0 
10MS 
108.0 
67,50 
+19.0 
U 11AGEC -28 
3 
06.05 
0 
5MS 
122.0 
74,75 
+26.3 
Musayev Y/b pop. Seçmə 
3 
02.05 
5MR 
5MS 
132.0 
67,00 
+18.2 
U 11AGEC -9 
3 
02.05 
5MR 
10MS 
115.0 
67,00 
+18.2 
13
th
IWWYT-IR 2009/10
2 
30.04 
0 
5MS 
105.0 
72,50 
+24.0 
U 11AGEC -11
3 
30.04 
20MS 
10MS 
93.0 
65,34 
+16.8 
İCWH99018 (-OAP-DH16) TCI 
3 
02.05 
50S 
50S 
85.0 
68,25 
+19.8 
Öyrənilmiş buğdaların sarı və qonur pas, unlu şeh xəstəliklərinə davamlılığı 
qiymətləndirilmişdir. Bərk buğda nümunələrinin əksəriyyəti patogenlərə nisbətən 
davamlı, 8 nümunə (36.0 %) sarı pasa qarşı immun olmuşdur. Cari ildə qonur pasa 
tam davamlı-immun bərk buğda genotipi tapılmamışdır. Yumşaq buğdalar da 
davamlılığa görə fərlənmişlər – yalnız 13 nümunə (38.0 %) sarı pasa və 8 nümunə 
(24.0%) qonur pasa qarşı immun olmuşdur.
Öyrənilmiş bərk və yumşaq buğda genotipləri, əsasən intensiv tipli olmaqla 
hündürlüyü (minimum 84,0sm, maksimum 150,0sm) ötən ilki boy 
göstəricilərindən (75-120sm) 9-30sm yüksək olmuşdur. Bərk buğdalarda boy 
amplitudası daha yüksək (92-150sm), orta göstərici isə 112,4sm olmuşdur. 
Sortnümunələrin 59%-inin hündürlyü 110sm-dən yuxarı olmuşdur. Yumşaq 
buğdalarda boy amplitudası nisbətən aşağı (84-132sm), orta göstərici (113,9sm) isə 
azacıq yüksək olmuşdur. Sortnümunələrin 68%-inin hündürlyü 110 sm-dən yuxarı 
olmuşdur. Onların yatmaya davamlılığı kəskin fərqlənmişdir. Dənin yetişməsi 
fazasında aparılmış suvarma dövründə intensiv küləklərin əsaməsi səbəbindən, 
xüsusən bərk buğdalarda kütləvi yatma müşahidə olunmuşdur.

---

351 
MSS-də öyrənilmiş bərk və yumşaq buğda genotipləri həyat tərzinə görə də 
fərqlənmişlər: onların ⅓-i payızlıq, ⅓-i yarımpayızlıq, qalan ⅓-i isə yazlıq həyat 
tərzinə malik olmuşlar.
Müşahidələr göstərmişdir ki, MSS-də yüksək məhsuldarlığı ilə seçilən bərk 
buğdalar standart Qarabağ sortundan 2-4 gün tez, yaxud gec sünbülləmişlər. 
Yüksək məhsuldar yumşaq buğda genotipləri isə standartlardan 4-9 gün əvvəl 
sünbülləmişlər. 
May ayının sonlarından başlayaraq temperaturun kəskin yüksəlməsi 
nəticəsində bitkilərin vaxtından əvvəl qurumasına – mum və tam yetişmə dövrünün 
qısa olmasına baxmayaraq, məhsuldarlığa görə öyrənilən buğda genotiplərinin 
müqayisəli, obyektiv qiymətləndirilməsi mümkün olmuşdur. MSS-də öyrənilən 
bərk buğdaların məhsuldarlığı 38.25–74.75 s/ha arasında dəyişməklə orta göstərici 
60,55 s/ha olmuşdur. Orta məhsuldarlıq, uzunmüddətli quraqlıq və yüksək hava 
hərarəti ilə müşayət olunan ötən ilə nisbətən, demək olar ki, iki dəfə yüksək 
olmuşdur. Perspektiv nümunələrinin məhsuldarlığı standart Qarabağ sortuna 
nisbətən 2.0–11.0 s/ha yüksək olmuşdur. Öyrənilən yumşaq buğdaların 
məhsuldarlığı daha fərqli olmaqla 45.0-74.75 s/ha arasında dəyişmiş, orta göstərici 
58.4 s/ha olmuşdur. Yüksək məhsuldarlığı ilə seçilən yumşaq buğda nümunələrinin 
böyük əksəriyyəti standart sortlardan 3-9 gün tez sünbülləmişdir. Nümunələrin 
41%-nin məhsuldarlığı standartlardan və orta göstəricidən (58.4 s/ha) s/ha yüksək 
olmuşdur (Cədvəl 1).
Meteoroloji şərait bərk və yumşaq buğdaların aqronomik əlamətlərinə, 
xəstəliklərə davamlılığına təsir göstərmişdir. Kəskin yüksək temperatur fizioloji 
yetişmə dövrünün qısalmasına, attraksiyanın aşağı düşməsinə səbəb olmuşdur. Tez 
sünbülləyən nümunələrdə dəndolma dövrü uzun olduğundan məhsuldarlığa və 
dənin keyfiyyətinə görə seçilən nümunələrin böyük əksəriyyətini onlar təşkil 
etmişlər. Orta və yüksək məhsuldarlığa malik nümunələr kleykovinanın miqdarı və 
keyfiyyətinə – kleykovinanın deformasiya əmsalına (KDƏ) görə də fərqlənirlər 
(Cədvəl 2).