Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Manqanın
-yem payında çatışmaması orqanizmdə maddələr mübadiləsinin 
pozulmasına, cavan heyvanlarda boy inkişafının dayanmasına və nəhayət müxtəlif 
endemik xarakterli xəstəliklərin baş verməsinə səbəb olur.
Kobaltın
-heyvan orqanizmi üçün böyük əhəmiyyəti vardır. Yem payında onun 
çatışmaması nəticəsində heyvanlarda iştahın pozulması, arıqlama, bala salma, 
qısırlıq, süd və balavermə qabiliyyətinin aşağı düşməsinə, qan azlığına səbəb olur.
Selen
-selen də orqanizm üçün vacib olan mikroelementlərdən biridir. Onun 
orqanizmdə az və çox olması bir sıra xəstəliklərin baş verməsinə səbəb olur. 
Heyvanlarda ağ əzələ xəstəliyi baş verir, çoxalma qabiliyyəti zəifləyir.
Bunları nəzərə alaraq Azərbaycan respublikası üzrə əkmə və yabanı yem 
bitkilərinin tərkibindəki mikroelementlərin miqdarın təqdim edilmişdir. 
Cədvəl 
Azərbaycan respublikası üzrə yemlərin mikroelement tərkibi 
(1kq yemdə, mq-la) 
Yemlər 
Nümunənin 
sayı 
 
Mis 
 
Sink 
Manqan 
Kobalt 
Selen 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Əkmə otlar 
Yonca
516 
7,26 
20,04 
39,39 
0,329 
0,060 
Xaşa 
202 
7,34 
21,65 
35,27 
0,338 
0,056 
Üçyarpaq yonca 
48 
7,06 
24,66 
31,43 
0,266 
0,054 
Yem noxudu 
67 
6,58 
26,15 
29,50 
0,231 
0,050 
Şabdar 
6 
7,84 
21,38 
21,52 
0,302 
0,060 
Şənbələ
9 
10,60 
19,49 
42,54 
0,327 
0,054 
Perko 
8 
7,15 
12,82 
48,00 
0,240 
0,050 
Raps 
47 
7,21 
17,08 
39,58 
0,306 
0,050 
Arpa 
235 
4,97 
16,11 
31,20 
0,268 
0,050 
Vələmir 
194 
4,59 
18,65 
30,54 
0,255 
0,045 
Qarğıdalı
36 
7,29 
23,16 
55,25 
0,336 
0,052 
Günəbaxan 
14 
4,50 
32,72 
44,50 
0,381 
0,050 
Xəşənbül 
13 
1,58 
15,92 
14,80 
0,325 
0,051 
Lərgə 
4 
4,40 
21,50 
10,20 
0,290 
Təbii biçənək otları: 
Üçyarpaq yonca
72 
7,55 
20,66 
58,68 
0,406 
0,059 
Xəşənbül 
4 
9,44 
8,13 
58,00 
0,210 
0,055 

---

385 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Biyan 
85 
10,97 
19,72 
46,22 
0,324 
0,055 
Çöl noxudu 
88 
9,38 
18,19 
41,68 
0,338 
0,056 
Tülküquyruğu 
42 
3,57 
17,21 
38,68 
0,272 
0,052 
Otlaq rayqrası 
159 
4,51 
17,30 
35,25 
0,280 
0,050 
Yabanı arpa 
12 
6,16 
21,97 
35,04 
0,243 
0,050 
Yovşan
134 
7,05 
16,13 
41,47 
0,282 
0,047 
Qamış
62 
3,78 
14,27 
35,64 
0,249 
0,042 
Quzuqulağı 
13 
9,56 
17,74 
53,24 
0,319 
0,045 
Çəmən qırtıcı
37 
3,64 
19,07 
32,57 
0,213 
0,050 
Pişikquyryğu 
48 
5,13 
18,14 
44,77 
0,289 
0,053 
Lərgə 
29 
9,90 
19,19 
48,17 
0,338 
0,057 
Çoban toxmağı 
27 
2,95 
19,93 
49,37 
0,275 
0,050 
Ayrıqotu 
29 
4,29 
17,28 
24,13 
0,239 
0,048 
Çovdar 
19 
6,28 
17,94 
44,24 
0,311 
0,056 
Bağayarpağı
10 
9,67 
13,34 
27,17 
0,361 
0,038 
Qara yonca
21 
11,70 
30,60 
40,65 
0,260 
0,060 
Qurdotu 
12 
3,50 
3,70 
30,25 
0,290 
0,055 
Boymədərən
2 
3,25 
2,15 
30,25 
0,233 
0,048 
Tarla otu 
16 
6,63 
14,52 
44,96 
0,281 
0,049 
Qırxbuğum 
26 
2,42 
18,87 
34,00 
0,271 
0,048 
Şorəngə
63 
7,18 
21,91 
32,92 
0,248 
0,051 
Sirkan 
7 
5,84 
21,62 
41,97 
0,188 
0,049 
Yulaf 
21 
1,62 
19,62 
19,83 
0,059 
0,036 
Sudan otu 
4 
2,55 
16,66 
18,33 
0,026 
Əzgən 
7 
2,85 
23,40 
29,17 
0,177 
0,052 
Tonqalotu 
29 
4,08 
19,75 
34,61 
0,244 
0,058 
Çəmən topalı 
26 
4,46 
20,72 
29,90 
0,256 
0,045 
Paxlalı qarışıq otlar 
12 
8,52 
30,96 
37,41 
0,277 
0,056 
Dənli paxlalı qarışıq otlar
127 
5,42 
17,67 
36,76 
0,260 
0,051 
Dənli qarışıq otlar
114 
3,38 
15,47 
31,87 
0,260 
0,045 
Təsərrüfatda tədarük olunan 
yemlər:
Yonca otu
96 
7,17 
12,32 
40,64 
0,345 
0,052 
Vələmir otu 
23 
6,97 
15,88 
41,87 
0,208 
0,046 
Çəmən otu
119 
3,89 
17,50 
32,00 
0,367 
0,056 
Xaşa otu 
4 
6,69 
7,62 
73,50 
0,245 
0,055 
Meşə otu
61 
4,34 
19,62 
39,49 
0,224 
0,052 
Bağ otu
23 
1,00 
12,88 
15,84 
0,243 
0,052 
Müxtəlif ot qarışığı
38 
2,82 
19,62 
29,01 
0,235 
0,051 
Dağ otu
3 
3,90 
2,38 
29,12 
0,237 
0,051 
Otunu (yonca) 
19 
7,71 
14,92 
59,90 
0,352 
0,052 
Üzüm cecəsi
3 
8,82 
8,50 
52,83 
0,201 
0,37 
Qranula (dənəvər yem)
7 
8,18 
19,35 
49,84 
0,362 
0,048 
Buğda küləşi
121 
2,54 
11,56 
24,43 
0,206 
0,040 
Arpa küləşi
92 
2,72 
11,14 
25,83 
0,253 
0,046 
Vələmir küləşi
4 
3,60 
12,00 
14,50 
0,307 
0,028 
Qarğıdalı silosu 
109 
3,16 
15,68 
21,75 
0,291 
0,051 
Qarışıq otların silosu
18 
3,65 
24,45 
28,04 
0,216 
0,055 
Yem çuğunduru
34 
3,99 
12,68 
34,56 
0,250 
0,049 
Buğda yarması 
5 
5,70 
17,10 
47,20 
0,470 
0,050 
Arpa yarması
12 
6,70 
24,13 
47,08 
0,380 
0,047 
Qarğıdalı dəni
13 
4,15 
24,59 
38,40 
0,410 
0,050 
Vələmir dəni
4 
4,21 
16,13 
12,83 
0,362 
0,047 
Arpa dəni 
39 
4,45 
13,58 
22,08 
0,267 
0,049 
Qarışıq yemlər (kombikorm) 
106 
7,36 
21,54 
40,50 
0,362 
0,049 

---

386 
Cədvəldən göründüyü kimi, tərkibindəki mikroelementlərin toplanma miqdarına 
görə yemlər bir-birindən xeyli fərqlənirlər. Məsələn: respublika üzrə yonca otunun 1 
kiloqramında orta hesabla 7,26 mq mis,20,04mq sink, 39,39 mq manqan, 0,329 mq 
kobalt, 0,060 mq selen, müvafiq olaraq xaşada 7,34;21,65; 35,27; 0,338; 0, 056; yem 
noxudunda 6,58; 26;15 29,50; 0,231; 0,050rapsda -7,21; 17,08; 39,58; 0,306; 0,050; 
arpada-4,97; 16,11; 31,20; 0,268; 0,050; qarğıdalıda-7,29; 23,16; 55,25; 0,336; 
0,052,biyan otunda-10,97; 19,72; 48,22; 0,324; 0,055; otlaq rayqrasında-4,51; 17,30; 
35,25; 0,280; 0,050; yovşanda-7,05; 16,13; 41,47; 0,282; 0,047, qamışda-3,78; 14,27; 
35,64; 0,249; 0,042; şorangədə-7,18; 21,91; 32,92; 0,248; 0,051; çəmən otunda-3,89; 
17,50 32,00; 0,367; 0,056; meşəotunda-4,34; 19,62; 39,49; 0,224; 0,052; ot ununda-
7,71; 14,92; 59,90; 0,352; 0,052; qarğıdalı silosunda-3,16; 15,68; 21,75; 0,291; 
0,051; yem çuğundurunda-3,99; 12,68; 34,56; 0,260; 0,049; arpa dənində-4,45; 
13,58; 22,08; 0,267; 0,049; vələmir dənində 4,21; 16,13; 12,83; 0,362; 0,047 qarışıq 
yemlərin (kombikorm) tərkibində isə 7,36 mq mis, 21,54 mq sink, 40,50 mq manqan, 
0,362 mq kobalt və 0,049 mq selen olur.
Qeyd etmək lazımdır ki, tərkibində mikroelementlərin toplanma miqdarına görə 
paxla fəsiləsindən olan bitkilər digər bitkilərdən öz üstünlüyünə görə fərqlənir. 
Ümumiyyətlə, tərkibində toplanan mikroelementlərin miqdarına görə bitkiləri bioloji 
xüsusiyyətlərinə görə üç qrupa (aşağı,orta və yüksək ) bölmək olar: Taxıl fəsiləsinə 
aid olan bitkilərin tərkibində mikroelementlərin miqdarı aşağı, taxıl fəsiləsi ilə paxla 
fəsiləsinə aid müxtəlif ot qarışığında olan bitkilərdə orta, paxlalılara aid olan 
bitkilərin tərkibində isə mikroelementlərin miqdarı yüksək səviyyədə olur.
Bu fərqi cədvəldəki rəqəmlərdən aydın görmək olar. Tədqiqatların nəticəsi 
göstərir ki, bitkilərin mikroelement tərkibi daim sabit qalmır. O, müxtəlif amillərdən: 
torpaq, 
iqlim relyef və hava şəraitindən, bitkinin inkişaf fazasından, 
gübrələnməsindən, aqrotexniki qulluq qaydalarından, bitkilərin növündən, sortundan, 
toplanma və saxlanma qaydalarından və digər amillərdən asılı olaraq dəyişir.
ƏDƏBİYYAT 
 
1.C.X.Səttarov, N.M.Zeynalov. “Azərbaycan respublikası üzrə yemlərin 
mikroelement tərkibi. Mikroelementlərin bitkiçilikdə və heyvandarlıqda tətbiqinə 
dair tövsiyyələr. Bakı-1995. 
2. 
C.X.Səttarov. 
Kənd 
təsərrüfatı 
heyvanlarının 
mikroelementlərlə 
yemləndirilməsinə dair tövsiyələr. Bakı 1981. 
3. C.X.Səttarov. Cavan iri buynuzlu heyvanların tam dəyərli yem rasionları ilə 
yemləndirilməsinə dair tövsiyələr. Bakı-2010. 
4. C.X.Səttarov, Q.Q.Hasilov. Mikroelementlərin camışların məhsuldarlığına 
təsiri. //Aqrar-elm jurnalı №3, 2009.
5. 
Д.Х.Саттаров. Исследование местных кормов и повышение 
полноценности кормления крупно и мелко рогатого скота в условиях Нах. 
АССР. Пушкин,1967. 
6. F.M.Hacıyev. Mikroelementlərin heyvandarlıqda tətbiqi. Bakı -1961. 

---

387 
7. F.M.Hacıyev. Mikroelementlərin bioloji rolu və heyvandarlıqda istifadə 
edilməsi
МИКРОЭЛЕМЕНТНЫЙ СОСТАВ НЕКОТОРЫХ КОРМОВЫХ