Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 
 
 
 
 
0
10
20
30
40
50
60
X
lo
ro
fi
li
n
 m
iq
d
ar
ı, 
S
P
A
D
-502 
 
vah
id
lə
ri
 
Feekes 10.5.4
Suvarılan
Feekes 10.5.4 
dəmyə 

---

227 
Cədvəl
Bitkinin temperaturu və bitkinin temperatur depresiyası 
Genotiplər 
T
b
,
o
C 
14:00 
Th,
o
C NR,% BTD(S) 
BTD(D) 
Fərq 
S 
D 
Triticum durum Desf. 
Qaraqılçıq-2 
28,7±0,84 30,8±0,14 
35,6 
29,4 
6,99 
4,80 
2,19 
Vügar 
27,7±0,71 32,38±0,56 
35,6 
33,4 
7,92 
3,32 
4,6 
Şiraslan-23 
27,6±0,71 30,9±0,56 
33,6 
33,8 
6,0 
2,73 
3,26 
Bərəkətli- 95 
26,3±0,28 31,0±0,42 
33,4 
30,8 
7,13 
2,36 
4,76 
Əlincə- 84 
25,9±0,0 
30,2±0,14 
33,0 
31,2 
7,12 
2,84 
4,28 
Tərtər 
28,2±1,27 29,9±0,56 
35,4 
32,0 
7,16 
5,43 
1,73 
Şərq 
27,4±0,42 29,2±0,42 
38,7 
31,6 
11,26 
9,54 
1,73 
Qırmızı buğda 
28,0±0,28 29,85±0,25 
34,7 
32,7 
6,7 
4,85 
1,85 
Triticumaestivum L. 
Nurlu- 99 
30,5±0,56 33,8±0,56 
36,6 
28,0 
6,13 
2,18 
3,33 
Qobustan 
29,9±0,56 32,5±0,28 
36,5 
29,0 
6,56 
4,01 
2,55 
Əkinçi- 84 
27,9±0,28 
29,8±0,0 
37,6 
28,9 
9,7 
7,77 
1,93 
Qiymətli- 2/17 
28,8±0,28 32,08±0,70 
35,2 
33,1 
6,4 
2,8 
3,6 
Qırmızı gül-1 
28,9±0,42 31,5±0,98 
35,6 
33,2 
6,63 
4,04 
2,59 
Əzəmətli- 95 
27,7±0,56 31,0±0,14 
34,6 
33,8 
6,9 
3,57 
3,32 
Tale- 38 
27,5±0,14 31,6±0,28 
36,3 
31,4 
9,05 
4,64 
4,11 
Ruzi- 84 
28,9±0,14 32,6±0,14 
34,1 
34,8 
5,15 
1,47 
3,68 
Pirshahin-1 
28,5±0,28 31,8±0,71 
33,7 
35,9 
5,2 
1,9 
3,3 
12
nd
FAWWON97 28,9±0,14 
30,7±0,71 
33,8 
35,9 
4,86 
3,1 
1,76 
Günəşli 
29,1±0,84 31,9±0,56 
33,6 
35,3 
4,55 
1,68 
2,84 
4
th
FEFEWSN50 
27,9±0,98 30,2±0,42 
35,1 
37,6 
7,18 
4,19 
2,28 
Dağdaş 
27,3±0,56 29,3±0,28 
34,7 
36,6 
7,43 
5,42 
2,01 
Saratovskaya- 29 
28,7±0,42 29,6±0,71 
36,0 
32,3 
7,3 
6,4 
0,9 
Qeyd:
T
b
-bitkinin temperaturu, T
h
-havanın temperaturu, S-suvarılan, D-dəmyə 
Sünbülləmə fazasından əvvəl flaq yarpağın tam formalaşdığı zaman (Feekes 
10 inkişaf fazası) daha böyük yarpaq sahə indeksi suvarılan şəraitdə Qaraqılçıq-2, 
Vüqar, Bərəkətli-95, Qobustan, Əkinçi-84, Qiymətli-2/17, Qırmızı gül-1, Tale-38, 
4
th
FEWFWSN№50 genotiplərində, dəmyə şəraitində Qaraqılçıq-2, Vüqar, 
Şiraslan-23, Şərq, Qırmızı buğda, Qobustan, Qiymətli-2/17, Qırmızı gül-1, 
Əzəmətli-95, Tale-38, 4
th
FEWFWSN№50 genotiplərində müəyyən olunmuşdur. 
Dənin su yeişməsi fazasında (Feekes 10.5.4) suvarılan və dəmyə şəraitlərində daha 
böyük yarpaq sahə indeksi Vüqar, Şiraslan-23, Şərq, Qırmızı buğda, Qiymətli-
2/17, Qırmızı gül-1, Əzəmətli-95, Tale-38, 4
th
FEWFWSN№50, Dağdaş, 
Saratovskaya-29 genotiplərində aşkar olunmuşdur. Su stresi şəraitində yarpaq sahə 
indeksinin bütün genotiplərdə azalması, xüsusilə Qaraqılçıq-2, Bərəkətli-95, 
Əlincə-84, 
Tərtər, 
Qırmızı-gül-1,Tale-38, 
4
th
FEWFWSN№50, 
Dağdaş 
genotiplərində daha kəskin azalması baş vermişdir. Hesab edirik ki, dənin süd 
yetişməsi fazasına qədər nisbətən böyük yarpaq sahə indeksinin saxlanması 
genotiplərin daha sərin qalmasında mühüm rola malikdir.

---

228 
Şəkil 2. Quraqlıq stresinin buğda genotiplərinin yarpaq sahə indeksinə təsiri
(5 təkrarın orta qiyməti və ±standart kənarlaşması) 
Fikrimizcə, genotiplərin uzun müddət yaşıl qalması, böyük yarpaq sahə 
indeksi, daha sərin bitki temperaturu əlaqəli əlamətlər olub, əsasən gec sünbülləmə 
ilə əlaqəlidir. Bu əlamətlər gecikən quarqlıq stresi şəraitində kəskin azalır və və 
məhsuldarlığa müəyyən qədər təsir göstərir. Məhsuldarlığın formalaşması daha 
mürəkkəb proses olub, əsasən fotosintez hesabına biokütlənin müxtəlif orqanlarada 
toplanması, daha sonra assimilyatların yarpaq və gövdədən sünbüldə dənlərə 
translokasiyasının səviyyəsi ilə müəyyən olunur. Stres şəraitində yarpaqların 
qocalmasının sürətlənməsi dənin yetişmə müddətinin azalmasına, assimilyatların 
dəndə kifayət qədər toplanmamasına səbəb olur.