Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 
 

---

247 
Cədvəl 5 
Quraqlıq və duz şəraitində yabanı buğda yarpaqlarında prolinin miqdarı 
(mkM/q)
Nümunələrin 
adı 
Nəzarət 
Quraqlıq 
Nəzarətə 
görə faizlə 
Duz 
Nəzarətə 
görə faizlə 
T.beoeticum 
2,96 
3,1 
104,7 
3,08 
104,1 
T. urartu 
2,14 
3,02 
141,1 
3,05 
142,5 
T. araraticum 
2,8 
3,1 
110,7 
3,05 
108,9 
T.beoeticum nümunələrində nəzarət bitkilərində prolinin miqdarı 2,96 mk M/q 
olduğu halda, stresə məruz qalmış bitkilərdə prolinin miqdarı bir qədər yüksək 
olmuşdur. Quraqlıq zamanı bu artım faizlə 4,7%, duzlu mühitdə 4,1% təşkil etmişdir. 
T. araraticum-da da stresin təsirindən sonra prolinin miqdarında artım müşahidə 
edilmişdir. Belə ki, quraqlıq zamanı bu artım faizlə 10,7%, duzlu mühitdə 8,9% təşkil 
etmişdir. 
T. urartu nümunələrində təxminən 50% artım müşahidə olunur, belə ki, nəzarət 
bitkilərində prolinin miqdarı 2,14 mk M/q (100%) olmuşsa, təcrübə bitkilərində 
quraqlıq zamanı bu göstərici 41,1%, duzluluq zamanı isə 41,5% artmışdır. Nəticələr 
şəkil 1-də nümayiş etdirilmişdir. 
Şək.1 Yabanı buğda növlərində quraqlıq və duzluluq şəraitində prolinin miqdarı 
(mkm/q) 
Qarğıdalı hibridləri ilə aparılmış tədqiqat işinin nəticələrinə görə quraqlığa 
davamlı hibrid formalarda prolinin akkumulyasiyasının yüksək olması barədə 
məlumat verilir. R.Əliyev, və R.Heydari göstərmişlər ki, quraqlığın dərəcəsi artdıqca, 
həssas hibridlərdə prolinin miqdarı daha çox artmışdır [1;11]. Su qıtlığı zamanı 
prolinin köklərdə toplanması haqda N.Mohammadkhani, C.Voetberq və R.Sharpın da 
işlərində məlumat verilir. Bir çox tədqiqatçılar quraqlıq şəraitində qarğıdalı bitkisində 
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
T.Boeticum
T.uratu
T.arraticum
nəzarət 
saxaroza
duz

---

248 
osmotik təzyiqi tənzimləmək üçün prolinin miqdarının artması barədə məlumat 
verirlər [11;12;13]. 
Məlumdur ki, prolin amin turşusu istənilən abiotik stres faktorun, xüsusilə də su 
və duz streslərinin təsiri ilə toplandığı bitkilərdə osmoprotektor kimi geniş 
yayılmışdır [4]. 
Şevyakova və digərlərinin göstərdiyi kimi NaCl-un təsirindən prolinin yüksək 
akkumulyasiyası baş verir. Bəzi bitkilərdə (büllur ot) C3 metabolizmdən suyu 
qoruyub saxlayan CAM tipə keçid ontogenetik olaraq, determinə edilmiş, bu 
bitkilərdə prolinin və digər osmolitlərin stres zamanı toplanması optimal su 
balansının və membran biopolimerlərinin intakt strukturunun saxlanmasının 
şərtlərindən biridir [6]. 
Prolinin bitki hüceyrəsinin təkcə sitoplazmasında yox, həm də birbaşa 
plastidlərdə toplanması bir sıra işlərdə, xüsusilə Hanson və s. əsərlərində 
göstərilmişdir [10]. 
Bu yaxınlarda prolinin oksidləşdirici stresə qarşı antioksidant müdafiə 
sistemində iştirakı müəyyən edilmişdir [4]. Buna əsaslanaraq, güman etmək olar ki, 
prolin hüceyrədə oksidləşdirici reaksiyalara səbəb olan oksigenin hidroksil 
radikallarının və superoksid radikalın “söndürülməsində” iştirak edir. 
Lakin KirillovA.F. və həmkarlarının fikrincə, bitki nə qədər qeyri əlverişli 
şəraitə davamsızdırsa, onun toxumalarında prolinin miqdarı davamlı bitkilərlə 
müqayisədə həm tez artır, həm də çox olur. Davamlı bitkilərdə isə prolinin 
miqdarının nəzarətdən kəskin fərqlənəcəyi qədər artması üçün daha güclü stres amilin 
olması tələb olunur [5]. 
Alınan nəticələrə görə stres amillərin təsiri ilə T. urartu növündə adaptasiya 
mexanizmlərinin daha fəal işə düşməsi haqda mühakimə yürütmək olar. T. 
araraticum və T. beoeticum növləri nümunələrində isə nəzarət və təcrübə 
variantlarında prolinin miqdarı arasındakı fərqin azlığına istinad edərək, bu iki növün 
hər iki stres amilə qarşı orta davamlı, T. urartu növünün isə davamlı olduğunu güman 
edirik.