AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naz

3.2. İnnovasiyalı davranış və aktivlik 

 

İ

nnovasiyalı  inkişaf  strtategiyasını  işləyib  hazırlayarkən  innovasiyalı 

davranışın  qiymətləndirilməsinə  xüsusi  diqqət  yetirilməlidir.  O,  təsərrüfat 

subyektlərində texnoloji innovasiyanın mənimsənilməsi nəticəsində baş verə 

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

41 

bilən  xarici  strateji  dəyişikliklərin  müəyyənləşdirilməsinə  yönəldilir.  Belə 

yanaşma  müəssisəyə  yeni  texnologiyanın  tətbiqi  və  istehsalatda  onlardan  

istifadə  nəticəsində  təzahür  edən  perspektiv  ehtiyatların  miqdarını  qiymət-

ləndirməyə  imkan  verir.  İnnovasiya  davranışının  qiymətləndirilməsini  tə-

sərrüfat  subyektlərinin  texnoloji  inkişafının    ən  perspektiv  istiqamətlərinin 

seçilməsi məqsədilə xarici mühitin təhlililə yanaşı aparmaq lazımdır. Bu ya-

naşmadan istifadə müəssisəyə imkan  verir  ki,  SWOT-təhlili  daha  əsaslı  

aparsın  və  texnolologiyadan  istifadə əsasında təsərrüfat fəaliyyətinin uzun-

müddətli inkişafının effektivliyini yüksəltsin. 

Müəssisənin  təsərrüfat  fəaliyyətinin  perspektiv  inkişafının  pozitiv  və 

neqativ  meyillərini  aşakara  çıxarmaq  və  innovasiyanın  mənimsənilməsi 

nəticəsində xarici mühitdə onun vəziyyətinin dəyişilməsi yollarını tədqiq et-

mək  üçün  baxılan  amilləri  makro  və  mikro  səviyyələrdə  başverməsi  üzrə 

qruplaşdırmaq lazımdır. 

Makrosəviyyə  amillərinə  siyasi-hüquqi,  elmi-texnoloji,  ekoloji,  ic-

timai-mədəni  və  təsərrüfat  subyektlərinin  fəaliyyət  göstərməsinin  digər 

analoji şəraiti aid edilir. Makrosəviyyədə təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyət 

göstərməsi  şəraiti,  müəssisənin  istehlakçılarla,  strateji  tərəfdaşlarla,    mal-

göndərənlərlə,  səhmdarlarla,  rəqiblərlə  və  kreditorlarla  birbaşa  kontraktlar 

müəyyən edilir. Müəssisə xarici kontragentlərlə bilavasitə qarşılıqlı əlaqəyə 

girir,  özünün  inkişafı  və  artımı  mikro  iqtisadi  şəraitin  formalaşmasına 

ə

həmiyyətli təsir göstərə bilir. Buradan belə nəticə çıxır ki, bazarda strateji 

davranışın  formalaşması  və  innovasiyalı  inkişaf  istiqamətlərinin  seçilməsi 

zamanı  mövcud  təsərrüfatçılıq  şəraitini  təhlil  etmək  və  perspektiv  dəyişik-

likləri  qiymətləndirmək  vacibdir.    Bu  dəyişikliklər  müəssisənin  fəaliyyət 

göstərdiyi  mikroiqtisadi  mühitdə  məhsulun,  yaxud  yaxşılaşdırılmış  texno-

logiyanın bazara daxil olması nəticəsində baş verə bilər. 

Nəzərə almaq lazımdır ki, məhsul və texnoloji innovasiya ehtiyat mən-

bəyidir,  hansı  ki,  təsərrüfat  fəaliyyətinin  iqtisadi  effektivliyinin  yüksəldil-

məsinin  perspektiv  mənbəyi  hesab  edilir.  İnkişafın  cəlbedici  innovasiyalı 

istiqamətlərinin  seçilməsi  və  prinsipcə  yeni  xidmətlərin  unikal  xarakteris-

tikası ilə təkmilləşdirilmiş əmtəələrlə bazara çıxış müəssisənin rəqabətqabi-

liyyətinə və keyfiyyətinə əhəmiyyətli təsir göstərə bilər. 

İ

qtisadi artımın və inkişafın mənbəyi kimi ehtiyatlar öz növbəsində bir 

çox əlamətlərə görə təsnifləşləşdirilir və fərqləndirilir. Məsələn, səfərbərliyə 

alınmasından  asılı  olaraq  cari  və  perspektiv  ehtiyatlara;  başvermə  mü-

hitindən asılı olaraq xarici və daxili ehtiyatlara bölünürlər. 

Cari  ehtiyatlar  yaxın  dövrdə  səfərbər  edilə  bilər  və  buna  böyük  xərc 

tələb  olunmur.  Perspektiv  ehtiyatlar  əsasən  istehsal  proseslərinin  genişlən-

dirilməsi  və  yenidənqurulması  ilə  əlaqədar  olduğuna  görə  böyük  sərmayə 

qoyuluşu tələb edir. Xarici ehtiyatların mənbəyi həm mikroiqtisadi və həm 

də makroiqtisadi xarakterli ola bilər. Daxili ehtiyatlar müəssisənin təsərrüfat 

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

42 

fəaliyyətinin təşkili, istehsal xərclərinin, maliyyənin, heyətin, təchizatın, in-

vestisiyanın, innovasiyanın və digər amillərin təhlili zamanı aşkara çıxarılır. 

Müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisənin iqtisadi inkişafı üçün 

ehtiyatları aşağıdakı mənbələr hesabına fəallaşdırmaq mümkündür: 

-  müəssisənin  xarici  mühitlə  və  daxili  bölmələrlə  informasiya 

mübadiləsinin intensivləşdirilməsi; 

-  təsərrüfat  müqavilələrinin  icraçısı,  strateji  tərəfdaşı,  investisiyalaş-

dırma obyekti kimi müəssisənin nüfuzunun artırılması; 

- tərəfdaşlarla kooperasiya əlaqələrinin genişləndiriməsi; 

-  müəssisənin  innovasiya  imkanlarının,  iqtisadi  risklərdən,  rəqabət 

qabiliyyətinin  nəzərə  alınması,  güclü  və  zəif  tərəflərinin,  habelə  iqtisadi 

risklərin maksimum nəzərə alınması; 

- elmi-texniki, təşkilati-idarəetmə, istehsal, təchizat, innovasiya və di-

gər  fəaliyyət  sahələrində  heyətin  təcrübə  və  biliklərindən  səmərəli  istifadə 

edilməsi; 

- əmək bölgüsünə yenidən baxılması; 

- effektivli innovasiya layihələrinin seçilməsi; 

- aktiv marketinq tədqiqatlarının aparılması. 

Sadalanan ehtiyatların səfərbərliyə alınması bütövlükdə təsərrüfat sub-

yektlərinin  idarə  edilməsinin  effektivliyinin  yüksəldilməsinə  yönəldilir  və 

müəssisələrdə  təşkilati-idarəetmə  proqramları,  investisiya-maliyyə  layihə-

ləri, həmçinin innovasiyalı inkişaf strategiyası çərçivəsində həyata keçirilir. 

Məhsul və texnoloji innovasiya müəssisələrin perspektiv ehtiyatlarına 

aiddir,  hansı  ki,  yeni  əmtəə  növlərinin  mənimsənilməsi  sayəsində  onların 

istehsal və təchizat fəaliyyətinin effektivliyinin yüksəldilməsinə səbəb olur. 

Təsərrüfat fəaliyyətinin strateji siyasətinin formalaşması mərhələsində 

innovasiya  davranışının  qiymətləndirilməsi  yeni  və  yaxşılaşdırılmış 

texnologiyaların tətbiqi sayəsində təzahür edən potensial ehtiyatlarla müəy-

yən edilir və müəssisənin rəqiblər, istehlakçılar, strateji tərəfdaşlar, malgön-

dərənlər  və  kreditorlar  ilə  qarşılıqlı  fəaliyyətinin  xarici  mühitin  dəyişməsi 

imkanları haqqında suala cavab verir. 

Təsərrüfat subyektlərinin inkişafının strateji istiqamətlərinin formalaş-

masının  qiymətləndirilməsi  və  perspektiv  ehtiyatların  müəyyənləşdirilməsi 

bir  sıra  göstəricilər:  patent  portfelinin  artması,  bazar  payının  artması,  real-

laşdırılmayan gəlirlərin artması, əmtəə portfelinin artması, şirkətin dəyərinin 

artması  və  səhmlərin  dəyərinin  artması  göstəriciləri  əsasında  həyata  ke-

çirilir. 

 

 

 

 

 

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

43 

3.3. Müəssisənin innovasiya strategiyasının  

işlənib hazırlanması 

 

Müəssisənin  innovasiya  strategiyasını  iki  əsas  tip  şəklındə  birləşdir-

mək və təqdim etmək olar:  

-prinsipcə  yeni  məhsulların  işlənilməsi  və  reallaşdırılmasına  yönəl-

dilən lider strategiyası; 

-təkmilləşdirilmiş  texnologiyanın  bazara  daxil  olmasını  nəzərdə  tutan 

ardıcıllıq strategiyası.  

Tədqiqatçı  lider  strategiyası  əsasında  elmi-tədqiqat  və  konstruktor 

işlərinin təşkili sahəsində uzunmüddətli aparıcı mövqeyə nail ola bilər. 

İ

nnovasiyanın işlənməsi və reallaşdırılmasının təşkilati mərhələlərinin 

sayı  baza  və  yaxşılaşdırılmış  texnologiyalar  üçün  onların  həyat  tsiklinin 

mərhələlərini əks etdirməklə eyni olacaqdır. Çünki məhsul və texnoloji in-

novasiya,  onların  yenilik  dərəcəsindən  və  miqyasından  asılı  olmayaraq  hə-

yat tsiklinin müəyyən mərhələlərindən (doğum, yüksəliş, yetkinlik və enmə) 

keçir. O ki, qaldı həyata keçirilən mərhələlərdən hər birinin struktur məzmu-

nuna  lider  və  ardıcıl  innovasiya  strategiyasının  işlənilməsi  və  real-

laşdırılması üçün zəruri hərəkətin xarakteri fərqli olacaqdır. Bu fərqlər həm 

maraqlı  tərəflərin  tərkibində,  həm  də  innovasiyanın  hər  bir  tipi  və  miqyası 

üzrə tələb olunan investisiya xərclərinin həcmində təzahür edir. Ona görə də 

innovasiyalı  inkişaf  strategiyasını  planlaşdıran  zaman  bu  prinsipial  fərqləri 

hərtərəfli təhlil etmək və qiymətləndirmək vacibdir. 

İ

nnovasiyalı  layihələşdirmənin  addımlarını  həyat  tsiklinin  mərhə-

lələrini əks etdirən 4 mərhələ üzrə qruplaşdırmaq və təqdim etmək olar: təd-

qiqat, konstruktiv, konseptual və distributiv. 

Mərhələlərin göstərilən işarələri və onların ardıcıllığı həm yeni və həm 

də  yaxşılaşdırılmış  texnologiyaların    işlənməsi  zamanı  tətbiq  edilə  bilər. 

Çünki bu və ya digər tip innovasiyanın yaradılması üçün əvvəlcə kompleks 

axtarış  işləri  görülür,  sonra  istehsal-texnoloji  və  bazar  layihələşdirilməsi 

aparılır, yeniliyin bazara irəliləməsi həyata keçirilir. 

Baza  və  yaxşılaşdırılmış  texnologiyaları  öz  inkişafında  eyni  mərhə-

lələri  keçməsinə  baxmayaraq  ayrılan  mərhələlərin  hər  birində  həmin  inno-

vasiya  üçün  ilkin  və  sonuncu  məqsəd  müxtəlifdir.  Belə  ki,  prinsipcə  yeni 

məhsul  yaratmaqdan  ötrü  miqyaslı  elmi-tədqiqat  və  konstruktur  işlərinin 

təşkilini  həyata  keçirmək  lazımdır.  Halbuki  yaxşılaşdırılmış  texnologiya-

ların reallaşdırılması zamanı bu tədbirlərdən bəzilərini həyata keçirməyə eh-

tiyac qalmır,  yalnız konstruktor işlərinin təşkilini aparmaqla kifayətlənmək 

olar. Belə ki, bu tip innovasiya artıq bəlli olan elmi biliklərə əsaslanır. Yeni 

və  yaxşılaşdırılmış  texnologiyaların  tətbiqi  proseslərinin  idarə  olunmasın-

dakı mövcud uyğunluqları və fərqli cəhətləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq 

olar (cədvəl 3.1). 

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

44 

 Cədvəl 3.1. 

 

Baza və yaxşılaşdırılmış innovasiyaların 

işlənilməsi proseslərində uyğunluq və fərqlər 

 

Mərhələ 

İ

nnovasiya 

Baza 

Yaxşılaşdırılmış  

Tədqiqat 

Yeni  elmi-texniki  biliklərin 

və  imkanların  aşkara  çıxarıl-

ması  (fundamental  və  tətbiqi 

tədqiqatlar) 

Yeni  bazar  tələbinin  aşkara  çı-

xarılması (marketinq tədqiqatları) 

Konstruktiv  Sənaye  prototipinin  yaradıl-

ması (ETİ) 

Sənaye  nümunəsinin  yaradılması 

(TKİ) 

Konseptual  İstehsal  məhsulları  bazarında 

innovasiyanın    kommersiya-

laşdırılması  (sənaye  marke-

tinqi) 

İ

stehlak  bazarında  innovasiyanın 

kommersiyalaşdırılması  (istehlak 

marketinqi) 

Distributiv 

Yeni    bazarın  formalaşması 

(təklif sferası) 

Bazarda  yeni  məhsulun  formalaş-

ması (tələb sferası) 

 

1.  Tədqiqat  mərhəsi  yeni  və  yaxşılaşdırılmış  texnologiyaların  iş-

lənilməsi  üçün  başlanğıc  baza  onların  idarə  olunması  metodlarında  proses 

fərqlərinə münasibətdə əsas hesab edilir. Yeni innovasiyanın əsas mahiyyəti 

yeni  məhsulu  ilk  dəfə  bazara  çıxarmaq  və  onun  bütün  üstünlüklərindən 

istifadə  etməkdən  ibarətdir.  Prinsipcə  yeni  texnologiyanın  alınması  funda-

mental və tətbiqi tədqiqatların aparılmasını tələb edir. Buna isə  yalnız apa-

rıcı yüksəktexnoloji müəssisə və təşkilatların imkanı ola bilər. Yeni texnolo-

giyaların işlənməsi strategiyasının seçilməsinə innovasiya praktikasında çox 

təsadüfi hallarda rast gəlinir. Həmin müəssisə dünya bazarında müstəsna li-

der sayılır, bütün  qalan müəssisələr onun texnologiyasından istifadə edirlər. 

Yaxşılaşdırılmış  texnologiyalar  mövcud,  artıq  məlum  elmi-texniki 

biliklərə və qərarlara əsaslanır. Onların əsas təyinatı məlum məhsulun möv-

qeyinin  möhkəmləndirilməsi  məqsədilə  onu  alıcılıq  xassəsi  nöqteyi-nə-

zərindən  unikal  formalaşdırmaqdan  ibarətdir.  Bazara  belə  irəliləmə  həmin 

məhsulun  dizaynının  yaxşılaşdırılması,  yaxud  texniki  xarakteristikasının 

təkmilləşdirilməsi  nəticəsində  mümkündür.  Yeniliklərin  yaradılması  üçün 

informasiya  bazasının  formalaşmasının  əsas  metodları  marketinq  tədqiqat-

ları hesab edilir. 

Prinsipcə  yeni  texnologiyanın  işlənməsi  üçün  informasiya-texnoloji 

mərkəzlər,  biznes-inkubatorlar,  texnoparklar,  texnologiya ötürən və inno-

vasiyalara dəstək verən digər mərkəzlər kimi strukturlar ilə qarşılıqlı əmək-

daşlığın həyata keçirilməsi zəruridir. 

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

45 

Hazırkı  vaxtda  effektiv  innovasiya  fəaliyyətinin  həyata  keçirilməsi 

elmi-texniki  biliklərin  və  texnoloji  imkanların  transferinin  sürətlənməsini 

təmin  etmək  məqsədilə  yaradılan  strukturlarla  əməkdaşlıq  etmədən  qeyri-

mümkündür.  Bununla  belə  yaxşılaşdırılmış  texnologiyaların  işlənməsi 

zamanı belə strukturlar tərəfindən dəstəyə, köməyə ehtiyac olmaya bilər. 

İ

nnovasiyanın istənilən tipi və miqyası tədqiqat mərhələsinin əsas son 

nəticəsi üçün ən perspektiv ideyasının seçilməsidir, hansı ki, sonradan işlə-

nilməsi  zamanı  yeni  məhsul  istehsalında,  yaxud  yaxşılaşdırılmış  texno-

logiyada reallaşdırıla bilər. 

2. Konstruktiv mərhələdə seçilən ideya özünün konstruktiv tərtibatını 

tapır.  

Burada  innovasiya  texnoloji  və  istehsal  layihələşdirilməsi  prosesləri 

vasitəsilə  keçir.  Bu  mərhələdə  istifadə  olunan  əsas  təşkilati  metodlar, 

həmçinin işlənilən texnologiyanın miqyasından asılıdır. 

Baza innovasiyanın işlənilməsi və inkişafı işçi qrupunun formalaşdırıl-

masını  tələb  edir.  Bu  qrupun  tərkibinə  ET  və  KİT  bölməsinin,  marketinq, 

maliyyə  və  menecment  funksional  şöbələrinin  işçilərilə  yanaşı,  həmçinin 

biznes-inkubatorların  və  vençur  fondlarının  nümayəndələri  və  kənar  eks-

petləri daxil edilməlidir. Tezlik, komplekslik və müxtəlif amillərin hərtərəfli 

uçot prinsipləri, təkrar hərəkətlərin və tədbirlərin aradan qaldırılması, həm-

çinin  layihənin  reallaşdırılmasının  ümumi  səmərəliliyi  işçi  qrupun  yaradıl-

masını zəruri edir. 

Yaxşılaşdırılmış  texnologiyaların  işlənilməsi  də  öz  növbəsində  işçi 

qrupun yaxşılaşdırılmasını tələb edir. Lakin onun struktur tərkibi çox böyük 

olmur,  burada  əsasən  daxili  funksional  şöbələrin  və  xidmətlərin  işçiləri  iş-

tirak edirlər. 

İş

tirakçıların tərkibindən və təşkilati məqsədlərin xarakterindən görün-

düyü  kimi  bu  mərhələdə  iqtisadi  xərclərin  öz  xüsusiyyətləri  olur  və  tətbiq 

edilən yeniliklərin tipindən asılıdır. 

3.  Konseptual  mərhələdə  iki  əsas  məsələ  həll  olunur:  istehsalın  stan-

dartlaşdırılması  və  məhsulun  sertifikasiyası  daxil  edilməklə  istehsal  prose-

sinin  reqlamentləşdirilməsi;  reklam  kompaniyası  daxil  edilməklə  yeniliyin 

bazara  çıxarılması  konsepsiyasının  formalaşdırılması.  Burada  əsas  təyin-

edici  an  innovasiyanın  kommersiyalaşdırılmasının  mümkün  bazarları  içə-

risindən ən sərfəlisinin seçilməsidir. 

Bazis  innovasiyanın  kommersiyalaşdırılmasının  bir  müəssisə  tərə-

findən  həyata  keçirilməsi  həm  də  çox  risklidir,  böyük  xərc  tələb  edir.  Bu, 

yeni əmtəəyə, yaxud xidmətlərə istehlakçıların reaksiyasına nəzarətin, proq-

nozlaşdırma və idarəetmənin mürəkkəbliyi ilə şərtlənir. 

Burada rəqiblərin kopirovkasından  yeni və  yaxşılaşdırılmış məhsulla-

rın mühafizəsinin iqtisadi, yaxud bazar mexanizmi barədə düşünmək lazım-

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

46 

dır. Yeni məhsulun keyfiyyətini daim yaxşılaşdırmaq yolu ilə onu mühafizə 

etmək mümkündür. 

Digər mühafizə üsulları içərisində müəyyən bazar seqmentinin təmər-

küzləşməsini, yaxud məcburi standartların olmasını göstərmək olar. Birinci 

halda istehlakçı üçün elə şərait yaratmaq lazımdır ki, rəqiblər üçün maraqlı, 

yaxud  qəbul  edilən  olmasın.    İkinci    halda  məhsulun  müəyyən  keyfiyyət 

standartlarına, sertifikatlara və instruksiyalara mütləq uyğun gəlməlidir.  

4.  Distributiv  mərhələdə  yeniliklərin  işlənilməsi  özünun  məntiqi  ta-

mamlanmasını  alır.  Yeni  texnologiyaya,  yaxud  təkmilləşdirilmiş  məhsul 

geniş təkraristehsal və satış üçün hazırdır. 

Yeni məhsulun buraxılışı, yaxud texnoloji innovasiyanın realizasiyası 

üçün,  bir  qayda  olaraq,  yeni  istehsal  bölməsi,  yaxud  sahə  təşkil  edilir.  Bu 

məsələ müəssisənin qismən yenidən təşkili əsasında və yeni strateji biznes-

vahidinin yaradılması yolu ilə həll edilir. Müəssisədə yaxşılaşdırılmış texno-

logiyaların tətbiqi üçün yeni məhsulun marketinq şöbəsini formalaşdırmaqla 

kifayətlənmək olar. 

Beləliklə,  yeni  texnologiyaların  tətbiqinin  təşkilati-iqtisadi  təminatı 

ə

sasən  onların  tipindən  və  miqyasından  asılıdır.  Bu  halda  həyata  keçirilən 

təşkilati tədbirlərin və qəbul edilən iqtisadi fəaliyyətin tərkibi  müxtəlif cür 

olur.  Bununla  əlaqədar  maliyyə-iqtisadi  təminatın  tərkibi  və  ölçüsünün  ən 

müfəssəl  tədqiqatının  aparılması  zərurətə  çevrilir  ki,  bu  da  yeni,  yaxud 

yaxşılaşdırılmış texnologiyaların realizasiyası üçün zəruridir. 

Söhbət məcmu xərclərin hesablanması metodunun işlənib hazırlanması 

haqqında gedir, hansı ki, bazis və yaxşılaşdırılmış innovasiyaların təsərrüfat 

dövriyyəsinə  cəlbedilməsi  proseslərinin  maliyyələşdirilməsi  üçün  müəssi-

səyə  lazımdır.  Bizim  fikirimizcə,  göstərilən  mərhələlərdən  hər  birində  həll 

edilən  əsas  iqtisadi  məqsədlər  və  vəzifələrin  əsasında  belə  metodik  yanaş-

manın formalaşdırılması vacibdir. 

 

3.4. Müəssisənin innovasiya potensialının qiymətləndirilməsi 

 

İ

nnovasiya  layihələri  formasında  innovasiya  ideyasının  təqdim  edil-

məsi və onların   effektivliyinin   qiymətləndirilməsi   innovasiyalı   inkişaf   

strategiyasının formalaşması prosesində mərkəzi halqadır. 

İ

nnovasiyalı  inkişaf  strategiyasının  formalaşması  sistemində  müəssi-

sənin innovasiya potensialının qiymətləndirilməsi təkcə strateji innovasiyanı 

deyil,  həm  də  cari  istehsal  fəaliyyətini  effektiv  təmin  etmək  üçün  müəssi-

sənin  maliyyə-iqtisadi  resurslarının  kifayət  qədər  olmasını  müəyyənləşdir-

mək  məqsədilə  aparılır.  Bu  yanaşmanın  təyinatı  ondan  ibarətdir  ki,  o,  cari 

istehsal  və  strateji  innovasiya  fəaliyyətləri  arasında  dinamik  uyğunluğu 

müəyyənləşdirməyə  və  yeni,  yaxud  yaxşılaşdırılmış  texnologiyaların  real-

laşdırılmasında  son dəfə seçim etməyə imkan verir. 

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

47 

İ

nnovasiyalı  inkişafın  reallaşdırılması  ilə  bağlı  əsas  çətinlik  yeni  tex-

nologiyaların  istehsala  cəlb  edilməsi  planının  yerinə  yetirilməsi  prosesinin 

maliyyə  təminatında  olur.  Yeni  texnologiyaların  mənimsənilməsinə  vax-

tında,  lazımi  miqdarda  investisiya  qoyuluşunun  başlıca  səbəbi    resursların 

bölgüsündə prioritetliyin düzgün müəyyən edilməsi ilə izah olunur. 

Müəssisənin  innovasiyalı  inkişafı  ilə  yanaşı,  həmçinin  operativ  is-

tehsal-təsərrüfat fəaliyyətinin də effektiv aparılması zəruridir. Bu isə öz növ-

bəsində  əsas  və  dövriyyə  kapitalının  formalaşması,    xüsusi  və  borc  vəsait-

lərindən  istifadə  ilə  əlaqədardır.  Müəssisənin  innovasiyalı  inkişafının  bəzi 

anlarında  müəssisə  üçün  iqtisadi  situasiya  əlverişli  olmaya  və  müəyyən 

itkilərə səbəb ola bilər. 

İ

nnovasiya  aktivliyinin  təhlili  gedişində  cari  iqtisadi  resursların  qiy-

mətləndirilməsindən  aydın  ola  bilər  ki,  yeni  texnologiyaların  effektiv  real-

laşdırılması  üçün  müəssisənin  kifayət  qədər  imkanı  vardır.  Ancaq  o  aşa-

ğ

ıdakı suallara cavab vermir: 

- İnnovasiyanın işlənilməsinə və mənimsənilməsinə ayrılan vəsait gə-

ləcəkdə müəssisənin ödəmək qabliyyətinə pis təsir göstərməyəcəkdirmi?    

- Müəssisənin malik olduğu qısamüddətli resurslar gələcək uzunmüd-

dətli xərclərə nə dərəcədə uyğundur? 

-  Müəssisə  carı  istehsal  və  uzunmüddətli  innovasiya  fəaliyyətini 

effektiv maliyyələşdirə biləcəkmi? 

İ

qtisadi    nəzəriyyədə    və    təsərrüfat    praktikasında    bu    məsələlərin  

həlli  üçün iqtisadi subyektin təsərrüfat prosesinin təmin edilməsi qabiliyyə-

tini xarakterizə edən müəssisənin maliyyə dayanıqlığının qiymətləndirilməsi 

metodikası tətbiq edilir.  

Müəssisənin maliyyə dayanıqlığının təhlilində əsas məqsədlərdən biri 

ehtiyatların  və  xərclərin  xüsusi  və  borc  mənbələri  hesabına  təmin  edilməsi 

dərəcəsinin, həmçinin xüsusi və borc vəsaitləri arasında nisbətin müəyyən-

ləşdirilməsidir. Belə təhlil müəssisənin maliyyə hesabatının materialları əsa-

sında aparılır. Bu təhlil metodikasının tətbiqi ehtiyatların formalaşdırılması 

üçün  vəsaitin  uyğun  gəlib-gəlməməsini  aşkara  çıxarmağa  imkan  verir  və 

müəssisə  öz  istehsal  xərclərini  ödəmək  qabiliyyətinə  malikdirmi  -  sualına   

cavab verir: Maliyyə təhlili nəzəriyyəsində müxtəlıf növ mənbələri tam əks 

etdirmək üçün aşağıdakı göstəricilərin hesablanılması nəzərdə tutulur: 

-xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin miqdarı; 

-ehtiyatların və xərclərin formalaşması üçün xüsusi dövriyyə vəsaitləri 

və uzunmüddətli borc mənbələrinin miqdarı; 

-ehtiyatların və xərclərin formalaşması üçün  əsas vəsait mənbələrinin 

ümumi miqdarı. 

Mənbələrin  miqdarını  xarakterizə  edən  bu  göstəricilərin  əsasında,  is-

tehsal-təsərrüfat  fəaliyyəti  üçün  ehtiyatlar  və  xərclər  formalaşdırılır,  ehti-

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

48 

yatları  və  xərcləri  ödəmək  üçün  vəsaitlərin  kifayət  qədər  olması  qiy-

mətləndirilir. 

İ

stehsal-təsərrüfat  fəaliyyətini  təmin  etmək,  mövcud  və  tələb  edilən 

vəsaitlərin  uyğunluğunun  qiymətləndirilməsi  məsələsini  həll  etmək  üçün 

təhlil olunan xərclərin tərkibinə, həmçinin innovasiyalı tələbat daxil edilmə-

lidir, hansı ki, təsərrüfat dövriyyəsinə yeni texnologiyaları cəlb etmək üçün 

lazımdır.  Bu  tələbat  innovasiya  layihələrinin  qiymətləndirilməsi  mərhələ-

sində hesablanır və nəzərə alınır. 

İ

nnovasiyalı  potensialın  qiymətləndirilməsi,  hər  şeydən  əvvəl,  inno-

vasiyanın  inkişafı  müəssisənin  maliyyə  dayanıqlığını  təhlil  etməyə  imkan 

verir.  Eyni  zamanda  bu  yanaşma  cari  istehsal  ehtiyatları  və  müəssisənin 

innovasiyalı  inkişafındakı  investisiya  xərcləri  arasında  dinamik  uzunluğu 

müəyyənləşdirməyə kömək edir. Bu əsasda innovasiya potensialının tipinin 

müəyyənləşdirilməsi  müəssisənin  maliyyə  vəziyyəti  mövqeyindən  innova-

siyalı inkişafının seçilən istiqamətinin düzgünlüyünə nəzarət etməyə imkan 

verir.  Sözügedən  metod  innovasiyalı  inkişaf  strategiyasının  müəyyənləş-

dirilməsində tamamlayıcı mərhələ sayılır. 

Praktika  göstərir  ki,  müəssisənin  innovasiya  potensialının  qiymətlən-

dirilməsi metodu təkcə innovasiyalı inkişaf strategiyasının işlənib hazırlan-

ması üçün deyil, həm də  digər məqsədlər üçün  istifadə oluna bilər. 

Müəssisənin  innovasiya  potensialının  qiymətləndirilməsinin  müsbət 

nəticələrindən  istifadə  edilən  yeni,  yaxud  yaxşılaşdırılmış  texnologiyaların 

seçilməsi  prosesində  tamamlayıcı  mərhələyə  xidmət  edə  bilər.  Yalnız  bun-

dan sonra seçilmiş innovasiyalı inkişaf strategiyasının reallaşdırılması mər-

hələsinə  keçmək  olar.  Qeyd  edilən  startegiyanın  effektiv  yerinə  yetirilməsi 

üçün  innovasiya  layihəsi  əsas  ola  bilər,  hansı  ki,  gələcək  tədbirlərin  müd-

dətini, resursları və icraçıları özündə əks etdirir. 

 

 

 

 

 

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

49