AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRL
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§
3.2. İdarəetmə prosesi və onun həyata keçirilməsi texnologiyası. İ darəetmə prosesi müəssisə və təşkilatların son məqsədə çatmaq üçün onun fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə xidmət edir. İdarəetmə prosesi bu sahədə bütün funksiyaların, prinsiplərin, metodların bilavasitə həyata keçirilməsinin məcmusudur. İ darəetmə prosesi müəssisənin fəaliyyətinin bütün tərəflərini əhatə edir. Elə bir sahə yoxdur ki, o idarəetmədən kənarda qalsın. Əks təqdirdə, həmin sahədə problemlər təhlil edilməz, onların qarşısı alınmaz, nöqsanlar aradan qaldırılmaz və bu da müəssi- sənin fəaliyyətində arzu olunmaz nəticələrə gətirib çıxarar. Proses dedikdə, müəyyən nəticəyə və yekuna gətirib çıxaran hərəkətlərin, hadisələrin, fəaliyyətlərin məcmusu başa düşülür. İ darəetmə prosesi sosial proses olaraq hüquqi, iqtisadi, ictimai, psixoloji prosesləri özündə birləşdirir və hüquqi proseslərin bütün fəaliyyət mərhələlərini əks etdirir. Rəhbərlərin və idarə edən şəxslərin səlahiyyətlərinin icrası hüquqi prosesdir. İ nzibati proses isə hüquqi proses olaraq bütün sahələrin tənzimlənməsini həyata keçirir. İnzibatçılıq normalar əsasında fəaliyyətin tənzimlənməsinə yönəldilir. İ nzibatçılıq idarəçilik işlərinin həllinə və nəticələr əldə edilməsinə yönəldilir. İdarəetmə prosesi idarəetmə fəaliyyəti ilə əlaqədar davranışları və hərəkətləri özündə əks etdirir. İdarəetmə prosesinin xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: 83 1. İdarəetmə prosesi şüurlu və məqsədyönlü fəaliyyətdir; 2. İdarəetmə prosesi planlaşdırılmış işlərin həyata keçirilməsinə yönəlmiş fəaliyyətdir; 3. İdarəetmə prosesi hakimiyyət səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsi fəaliyyətidir; İ darəetmə prosesinin əsas məqsədi işçi qüvvəsini və əmək vasitələrini elə işlətməkdir ki, bu zaman son məqsədə çatmaq mümkün olsun. Bundan başqa idarəetmə prosesi az məsrəf sərf etməklə çox gəlir əldə edilməsini nəzərdə tutur. İ darəetmə prosesi xammaldan hazır məhsul alınması ilə əlaqədar texnoloji və iqtisadi əməliyyatların təşkili və icrası ardıcıllığını özündə əks etdirir. İ darəetmə bir proses kimi bütövlükdə müəssisənin və onun ayrı-ayrı sahələrinin idarə olunmasını özündə birləşdirir. İdarəetmə prosesi aşağıdakı kimi təsnif olunur: 1. Müəssisənin idarəedilməsi. 2. Ayrı-ayrı şöbə və ya bölmələrin idarə edilməsi (plan, maliyyə, təchizat, istehsal, satış, kadr və s. şöbələrin idarə edilməsi). 3. İstehsalın idarə edilməsi. Müəssisənin idarə edilməsi aşağıdakı məsələləri əhatə edir: 1. Müəssisənin fəaliyyətinin planlaşdırılması; 2. Təşkilati məsələlərin idarə edilməsi; 3. İstehsalın həyata keçirilməsini təmin etmək; 4. Marketinq və satış fəaliyyətinin həyata keçirilməsini təmin etmək; 5. Müəssisədə ümumi nəzarətin həyata keçirilməsi; 6. İnformasiya təminatının həyata keçirilməsi; 7. Ayrı-ayrı şöbə və ya bölmələrin fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi. Müəssisənin idarə edilməsinin başında onun rəhbəri durur. Lakin o, bu prosesi təşkilati struktur vasitəsi ilə həyata keçirir. Yəni onlar müavinlərin, menecerlərin, ş öbə və ya bölmə müdirlərinin vasitəsilə müəssisənin fəaliyyətini idarə edirlər. Ş öbə və ya bölmə rəhbərləri idarəetmənin alt həlqələridirlər. Onlar öz struktur vahidlərinin fəaliyyət planını və proqramını tərtib edir, şöbənin fəaliyyətinə nəzarət 84 edir, işçilərin arasında koordinasiya yaradır, fəaliyyətin nəticələrinə dair müəssisə rəhbərliyinə hesabat verirlər. İ stehsalın idarə edilməsi idarəetmə prosesinin ana xəttini təşkil edir. Çünki, istehsal müəssisənin əsas fəaliyyət sferasıdır. Digər sahələr isə ona xidmət edir. Məsələn maddi-texniki təchizat sahəsi istehsal sferasını texnika və xammal- materiallarla təchiz edir. Satış sahəsi istehsal edilmiş məhsulların satışı ilə məşğul olur və s. Bütün sahələrdə işin həcmi istehsalın həcmi ilə bağlıdır. Yəni istehsalın həcmi nə qədər böyük olarsa, bu həmin sahələrin işinin həcminə təsir göstərəcəkdir. İstehsalın idarə edilməsi müəssisənin istehsal fəaliyyətini əhatə edir. İstehsal işçi qüvvəsi tərəfindən əmək alətlərinin təsiri ilə xammaldan hazır məhsul alınması prosesidir. Deməli, istehsalın idarə edilməsi bu prosesi bütünlüklə əhatə edir. İ stehsalın idarə edilməsini aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar: 1. İstehsalın planlaşdırılması. 2. İstehsalın təşkili. 3. Texnoloji proseslərin idarə olunması. 4. İstehsal heyətinin idarə olunması. 5. İstehsal fəaliyyətinə nəzarət edilməsi. İdarəetmə prosesində istehsalın təşkili zamanı bir sıra prinsipləri nəzərə almaq lazımdır: 1. İstehsalın səmərəliyi. 2. İstehsalın fasiləsizliyi. 3. İstehsal texnologiyalarının ardıcıllığı. 4. İstehsalın ahəngdarlığı (müntəzəmliliyi). 5. İstehsalın resurs təminatı. 6. Əmək bölgüsü. 7. Əməyin təhlükəsizliyi. 8. İş vaxtından səmərəli istifadə olunması. İ stehsalın səmərəliyinin artırılması idarəetmə prosesində aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsini tələb edir: 85 1. Rəqabətə dayanaqlığı təmin etmək üçün istehsalın təkmilləşdirilməsi. 2. Yeni texnologiyaların tətbiqi. 3. İstehsalın mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması. 4. Yeni növ məhsulların istehsalını həyata keçirmək. 5. Məhsulun keyfiyyətini yüksəltmək. 6. Əmək məhsuldarlığını artırmaq. 7. Materiallardan yanacaq və elektrik enerjisindən istifadənin yaxşılaşdırılması. İ darəetmə prosesində istehsal prosesini və əməliyyat sistemlərinin fəaliyyətini həyata keçirmək üçün aşağıdakı vəzifələrin həyata keçirilməsi vacibdir: 1. İstehsal prosesinin layihələndirilməsi. 2. Əmtəələrin layihələndirilməsi. 3. İstehsal prosesinin təşkili. 4. İstehsal prosesinin həyata keçirilməsi. 5. İstehsala nəzarətin həyata keçirilməsi. İ stehsal prosesinin layihələndirilməsi geniş təkrar istehsal prosesinin həyata keçirilməsi üçün ən vacib məsələlərdən və şərtlərdən biridir. İstehsal prosesinin layi- hələndirilməsi istehsal texnologiyasının müəyyən olunması, elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərinin, müasir texnikanın istehsala tətbiq edilməsi, istehsalın səmərəli şəkil- də qurulması və s. ilə əlaqədar fəaliyyətin qabaqcadan planlaşdırılmasıdır. Ə mtəələrin layihələndirilməsi əmtəələrlə bağlı olub, istehsalın layihələndirilməsi ilə üzvi surətdə əlaqədardır. Əmtəələrin layihələndirilməsinin aşağıdakı xüsusiyyətləri nəzərə alınır: 1. Əmtəələrin dəyəri. 2. Əmtəələrin keyfiyyəti. 3. Müasir və mütərəqqi əmtəələrin istehsalı. 4. Əmtəələrlə bağlı servislərin və xidmətlərin genişləndirilməsi və s. Bundan sonra isə istehsal prosesinin ünsürlərinin (maşın və avadanlıqlar, xammal və materiallar, işçi qüvvəsi və əmək ehtiyatları) cəld edilməsi və onların yerləşdi- rilməsi ilə əlaqədar istehsala hazırlıq dövrü sayılan təşkiletmə mərhələsi başlayır. 86 İ darəetmə prosesində məhsul istehsalının təşkili məqsədilə aşağıdakı funksiyalar yerinə yetirməlidirlər: 1. Əsas vəsaitlərin cəlb edilməsi və yerləşdirilməsi. 2. Müəssisənin istehsal gücünün artırılması ilə əlaqədar texniki-təşkilati işlərin yerinə yetirilməsi. 2.Təşkiletmə mərhələsində istehsalın çevikliyinin nəzərə alınması . 3.Dövriyyə vəsaitlərinin cəlb edilməsi. 4. Maliyyə kapitalının cəlb edilməsi və maliyyə imkanlarının genişləndirilməsi. 5.İşçi qüvvəsinin cəlb edilməsi və onların yerləşdirilməsi. 6.Təhlükəsizlik və ekoloji tələblərin təmin olunması və s. İ stehsal prosesi başa çatdıqdan sonra məhsulun satışının həyata keçirilməsi tələb olunur. Çünki satışdan əldə olunan vəsaitləri yenidən istehsala qoymaq lazım gəlir. Bu da təkrar istehsalın təmin olunması üçün əsas şərtdir. Bu şərtlərin lazımı səviyyədə olması istehsal prosesinin yüksək formada təşkil edilib həyata keçirilməsi üçün imkan yaradır. İ darəetmə texnologiyası idarəetmənin üslublarının, funksiyalarının, metodlarının, prinsiplərinin məkan və zaman aspektlərində elə qarşılıqlı, əlaqəli, ardıcıl, mərhələli, fasiləsiz tətbiqini nəzərdə tutur ki, nəticədə fəaliyyət səmərəli və məhsuldar olsun. Bu zaman bir sıra idarəetmə alətlərindən, vasitələrindən, hüquqlarından istifadə olunur. İ darəetmə texnologiyasının məhsuldar formada aparılması aşağıdakı idarəetmə resurslarının olmasını tələb edir: 1. Qərarlar. 2. İnformasiyalar. 3. Hakimiyyət. 4. Səlahiyyət. 5. Məsuliyyət. Hakimiyyət, səlahiyyət və məsuliyyət. Müəssisə və təşkilatlarda idarəetmə fəaliyyəti idarəetmə aparatı tərəfindən həyata keçirilir. İdarəetmə aparatının başında 87 rəhbər dayanır. Müəssisəni idarə etmək üçün rəhbər hakimiyyətə malik olmalıdır. Hakimiyyət–müəyyən məqsədə nail olmaq üçün kollektivi yaradan, dəyişdirən və ya onun fəaliyyətinə xitam verən və adamların davranışına təsir edən sosial idarəetmə alətidir. Hakimiyyət təşkilatın daxilində hər hansı bir mövqe ilə əlaqədar olan qanuniləşdirilmiş qüvvədir. O, adətən qərar qəbul etmək, əmr etmək, icra etmək, resursları cəlb etmək və onlardan istifadə etmək hüququnu əhatə edir. Hakimiyyət başqalarının davranışına təsir etmək imkanlarının və səlahiyyətlərinin məcmusu kimi başa düşülür. Hakimiyyət və təsir bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan anlayışlardır. Təsir dedikdə, bir nəfərin və ya qrupun digərinin fəaliyyətində və münasibətlərində dəyişiklik etmək mexanizmidir. Hakimiyyət isə müəyyən səlahiyyətlər toplusundan ibarət olmaqla, həmin təsir mexanizmlərini həyata keçirmək imkanıdır. Təsiretmənin yolları aşağıdakılardan ibarətdir: 1. Əmr etməklə. 2. Məcbur etməklə. 3. Qorxutmaqla. 4. İnandırmaqla. 5. Xahiş etməklə. 6. Mükafatlandırmaqla və s. Hakimiyyət səlahiyyətlərinə malik olma idarəetmənin əsas xassəsidir. İ darəetmədə hakimiyyət səlahiyyətin azlığı və çoxluğu ilə deyil, həm də rəhbərin və ya liderin şəxsi keyfiyyətlərindən də asılıdır. Ayrı-ayrı təşkilatlarda və ya təşkilat daxilində hakimiyyətin dərəcəsini fərqləndirmək lazımdır. Hakimiyyətin dərəcəsi təsiretmənin, tabeçiliyin, asılılığın səviyyəsi ilə ölçülür. Nəzərə almaq lazımdır ki, tabeçilikdə olanların da hakimiyyəti vardır. Yəni hakimiyyət yuxarıdan aşağıya ayrı- ayrı sahələr və struktur vahidləri arasında bölüşdürülür. Hər bir təşkilatda menecerlərin qarşılaşdığı ən vacib problemlərdən biri yuxarı səviyyəli rəhbərlikdən səlahiyyətlər almaq və tabeliyindəki işçilərə səlahiyyətlər ver- məkdir. Səlahiyyətlərin verilməsi dedikdə, tabeliyindəkilərə hakimiyyətdən müəyyən payların, hissələrin qoparılıb verilməsi başa düşülür. Bu zaman səlahiyyətlərdən isti- 88 fadə etməklə həyata keçirilən fəaliyyətin nəticəsinə dair məsuliyyəti səlahiyyət sahibi daşıyır. Səlahiyyət kollektiv və subyektlərin hüququ statusunun bir hissəsidir. Səlahiyyət idarə etmədə iştirakla bağlı hüquq və vəzifələri, qərar qəbul etmək və icraçılıq hüqu- qunu əhatə edir. Deməli, səlahiyyət öz vəzifələrini həyata keçirmək üçün işçiyə verilən konkret hüquqlardır. Hakimiyyət, həmçinin təşkilatın daxilində müxtəlif səviyyəli istehsal vahidləri və ya şöbələri arasında da bölüşdürülür. Təşkilati səviyyələr arasında hakimiyyətin bölüşdürülməsi qeyri-mərkəzləşdirmə adlanır. Səlahiyyətlərin aşağı rəhbərlər və ya strukturlar arasında bölüşdürülməsində məqsəd aşağıdakılardan ibarətdir: 1. Rəhbərlər idarəetmə imkanlarını genişləndirirlər. 2. Rəhbərlər strateji idarəetmədə daha çox fəallaşırlar. Əsas qulluqçulara müxtəlif vəzifələri həvalə etməklə rəhbər strateji məsələlərin həllini, ciddi problemləri öz üzərinə götürür və öz fəaliyyətini də sərbəst planlaşdırmaq imkanına malik olur. 3. Rəhbərlər səlahiyyətlərin verilməsi ilə tabeçilikdəki işçilərin idarəetmə sahəsindəki təcrübəsindən və biliklərindən istifadə etmək imkanı əldə edirlər. 4. Səlahiyyətlərin verilməsi sahə menecerlərinin idarəetmə təcrübəsini artırır. Çünki bu günün maliyyə meneceri sabahın təşkilat rəhbəridir. Səlahiyyətlərin rəhbərlər tərəfindən tabeliyindəki işçilərə həvalə olunmasının vəzifələri aşağıdakılardır: 1. Yerinə yetiriləsi işləri, yəni öhdəlikləri, bilavasitə, öz tabeliyindəki işçilərə vermək. 2. Tabeliyindəki işçilərə bu öhdəlikləri yerinə yetirmək üçün lazım olan hakimiyyəti vermək. 3. Öhdəliklərin uğurla yerinə yetirilməsi üçün məsuliyyəti müəyyən etmək. Öhdəliklərin verilməsi səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi prosesinin bir elementidir. Öhdəlik qəbul edilən qərarlardan, əldə edilən razılaşmalardan, üzərinə düşən vəzifə- 89 lərdən irəli gələn və həyata keçirilməsi vacib sayılan fəaliyyətlərdən, hərəkətlərdən, davranışlardan, tapşırıqlardan, göstərişlərdən ibarətdir. Menecer öhdəliyi tabeliyində- ki işçisinə ötürürsə belə, məsuliyyətdən tamamilə imtina edə bilməz. Çünki rəhbər və ya menecer fəaliyyətin nəticəsinə görə məsuliyyət daşıyır. Fəaliyyətin nəticəsi isə ayrı-ayrı öhdəliklərin nəticəsi ilə tamamlanır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, hakimiyyət əmr etmək, icra etmək, qərarlar qəbul etmək və resursları xərcləmək hüququdur. Hakimiyyətə malik olan şəxs həmin hü- quqlardan istifadə etməklə, idarəetmə obyektlərinə və subyektlərinə təsir göstərir. Səlahiyyətlərin verilməsi rəhbərə xas olan hərəkətdirsə, səlahiyyətlərin üzərinə götü- rülməsi tabeçilikdə olanlara xasdır. Hakimiyyət və öhdəliklər arasında balansın olması səlahiyyətlərin verilməsinin səmərəliliyi üçün başlıca şərtdir. Bu balans adətən Paritet prinsipi adlanır və öhdəliklərlə hakimiyyətin bərabər olmasını təsdiq edir. Məsuliyyət səlahiyyətlərin verilməsinin üçüncü elementidir. Məsuliyyətin nə olduğunu başa düşmək üçün iki ünsürü yadda saxlamaq lazımdır. Birincisi, əmin olmalısınız ki, sizin işçiniz tapşırılan öhdəliyin uğurla yerinə yetirilməsi üçün məsuliyyət daşıdığını başa düşür və razılaşır. İşçilərin öhdəlik hissi öhdəliklərə diqqətini təmin etməyə kömək edir, onları sual verməyə və “qaranlıq yerləri” aydın- laşdırmağa sövq edir, işçilərin etibarlılıq səviyyəsini ölçməkdə menecerlərə kömək edir. İkincisi, menecerlər məsuliyyəti işçilərə verə bilmir. Menecer işçisinə müəyyən öhdəliyi tapşırır və nəzərdə tutur ki, həmin adam məsuliyyətlidir. Lakin menecer özünün məsuliyyətindən imtina edə bilməz, əmək bölgüsü müəyyən əmrlər zəncirin- dən keçdiyi üçün menecer tapşırığın kim tərəfindən yerinə yetirilməsindən asılı olmayaraq tapşırığın yerinə yetirilməsi üçün məsuldur. Səlahiyyətlərin bölüşdürülməsinin müəyyən üstünlüklərinin olmasına baxmayaraq, bəzən bunun əleyhinə çıxanlar da olur. Aşağıdakılar həmin amillər kimi çıxış edə bilərlər: 1) Supervizorlar (ali menecerlər); 2) Tabeçilikdə çalışan işçilər; 3) Təşkilatın imkanları. 90 1) Supervayzerlər və ya menecerlər səlahiyyətlərin bölüşdürülməsinə mane olurlar və bu halda onlar aşağıdakı mövqelərindən çıxış edirlər: - onlar daim hakimiyyətə malik olmaq istəyir və tabeliyindəki işçilərə hakimiyyətin bir zərrəsini də vermək istəmirlər; - onlar səlahiyyətlərin verilməsinə zəiflik əlaməti kimi baxırlar; - onlar tabeçilikdə olanların fəaliyyətin öhdəsindən gələ bilməsinə şübhə ilə yanaşırlar; - onlar qorxurlar ki, yaxşı işləyən işçi onlardan daha yaxşı görünə bilər; - onlar tabeliyindəki işçiyə işin necə yerinə yetirilməsini öyrətmək üçün vaxt sərf etmək istəmirlər. 2) Tabeçilikdəki işçilər də səlahiyyətlərin verilməsinə mane ola bilirlər. Belə ki : - əlavə öhdəliyi yerinə yetirməyə əmin deyillər; - uğursuzluqdan qorxurlar; - onlar əlavə öhdəliyə mükafatı olmayan əlavə yük kimi, növbədənkənar iş kimi baxırlar; - işin yerinə yetirilməsi üçün informasiyanın və ya resursların çatışmamasından ehtiyat edirlər; - onlar hesab edirlər ki, problemi özləri həll etməkdənsə supervizordan (menecerdən) soruşmaq daha asandır. 3) Səlahiyyətlərin bölüşdürülməsinə təşkilatın imkanları da mane ola bilər: - təşkilatın ya strukturu kiçikdir, ya da işçiyə tapşırılacaq fəaliyyət növləri azdır; - təşkilatda səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi ənənəsi yoxdur. Təşkilati vahidlər arasında səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi təşkilatın nə dərəcədə mərkəzləşdirilmiş və qeyri-mərkəzləşdirilmiş olmasını müəyyənləşdirir. Hakimiyyətin rəhbərlərdən işçiyə keçməsində olduğu kimi təşkilatda hakimiyyət çox sayda vahidlər, şöbələr və menecment səviyyələri üzrə də bölüşdürülür. Qeyri- mərkəzləşdirmə hakimiyyətin bütün təşkilat üzrə bölüşdürüldüyünü, mərkəzləşdirmə isə hakimiyyətin təşkilatın yuxarı pillələrində cəmləşdiyini göstərir. 91 NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR Aparılan tədqiqat araşdırmaları bir daha göstərir ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində müasir idarəetmə elminin təkmilləşdirilməsinin və inkişafının əsasında müasir idarəetmə nəzəriyyələri və konsepsiyaları durur. Müasir idarəetmə nəzəriyyələri və konsepsiyaları üzrə aparılmış tədqiqatlar müəyyən nəticələr əldə etməyə imkan vermişdir. Aparılmış tədqiqatlar əsasında aşağıdakı nəticələr əldə edilmişdir: - İdarəetmə elminin formalaşması istiqamətində aparılmış tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, idarəetmə təcrübəsinin tarixi çox qədimdir. E.ə 5000 il əvvəl Ş umerlərin vaxtından tutmuş bu günümüzə qədər müxtəlif fərdlər və etnik qruplar tərəfindən idarəetmə elminin formalaşması və inkişafı ilə əlaqədər müxtəlif tövhələr verilmişdir. Aparılmış araşdırmalar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, idarəetmənin tarixi qədim və orta əsrlər dövrü, sənayeləşmə dövrü, sistemləşmə dövrü və müasir dövr olmaqla dörd dövrə bölünmüşdür. Hər bir dövrün də özünəməxsus xarakterik xüsusiyyətləri mövcud olmuşdur. - Müxtəlif idarəetmə məktəbləri və onların inkişaf xüsusiyyətləri üzrə aparılmış tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, elmi idarəetmə məktəbi, klassik və ya inzibati idarəetmə məktəbi, insani münasibətlər məktəbi, davranış qaydaları haqqında elmi məktəb və müasir idarəetmə (kəmiyyət) məktəbi kimi müxtəlif idarəetmə məktəbləri mövcud olmuşdur və hər bir məktəb idarəetmə elminin inkişafında özünəməxsus idarəçilik elementlərini bərqərar etmişdir. Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, idarəetmə elminin təkmilləşdirilməsi və inkişafında F.U.Teylor, H.Hant, F.Cilbert, L.Cilbert, A.Fayol, H.Emerson, R.Robbi, Q.Xopf, O.Şeldon, M.Veber, E.Meyo, M.P.Follet, D.Mak-Qreqor kimi görkəmli nümayəndələrin xidmətləri olmuşdur. 92 - Müasir idarəetmənin əsas funksiyaları üzrə aparılmış tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, müаsir idаrəеtmənin plаnlаşdırmа, təşkilеtmə, koordinasiya, motivasiya və nəzаrət kimi əsаs (univеrsаl) funksiyаlаrı mövcuddur. Bu funksiyaların hər biri spesifik xarakteristikaya malikdir. Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, planlaşdırma funksiyası - idarəetmənin ilkin funksiyası olub, təşki- latın qarşıya qoyduğu məqsədə çatmaq yollarını və mərhələlərini özündə birləşdirən, planların tərtib edilməsi ilə əlaqədar olan bir prosesdir, təşkiletmə funksiyası - qəbul olunmuş iş planının həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə hazırlıq işlərinin yerinə yetirilməsindən ibarətdir, koordinasiya funksiyası - ayrı-ayrı işlərin və onların ayrı-ayrı mərhələlərinin əlaqələndirilməsi ilə də bağlı olub, bütöv bir tamın ayrı-ayrı komponentlərinin əlaqəli fəaliyyəti, qarşılıqlı təsiri və onun bir sistem kimi dinamik, tarazılı inkişafını təmin edir, mоtivləşdirmə funksiyası - işçiləri qаrşıyа qоyulmuş məqsədin yеrinə yеtirilməsinə yönəltmək və icrаnı təmin еtməkdən ibarətdir, nəzarət fuksiyası - intizamın yaranmasını, fəaliyyətin tənzimlənməsini, qayda-qanunlara, təlimatlara əməl olunmasını təmin edən idarəçilik funksiyasıdır. - Müasir iqtisadiyyatda strateji idarəetmə nəzəriyyələri üzrə aparılmış tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, strateji idarəetmə - strategiyaların işlənib hazırlanması və reallaşdırılması üzrə təşkilatların fəaliyyətləri ardıcıllığını müəyyən edən prosesdir. Tədqiqatlar nəticəsində strateji idarəetmənin seçilmiş obyektdən asılı olaraq korporativ strategiya, biznes strategiyası və funksional strategiya kimi istiqamətləri müəyyən olunmuşdur. Aparılmış tədqiqatlar nəticəsində strateji idarəetmənin əsasını təşkil edən strateji planlaşdırma prosesinin niyyət və məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi, xarici mühitin təhlili, zəif və güclü tərəflərin təhlili, strateji alternativlərin təhlili və strategiyanın seçilməsi, strategiyanın reallaşdırılmasının nəticəsi və strategiyanın qiymətləndirilməsi kimi mərhələləri müəyyən olunmuş və təhlil edilmişdir. - Qlobal iqtisadiyyatda böhran və antiböhranlı idarəetmə nəzəriyyələri üzrə aparılmış tədqiqatlar nəticəsində böhran və onun təsnifatı müəyyən edilmişdir, 93 böhranın simptomu (əlamətləri), böhran amilləri, böhranın baş vermə səbəbləri araşdırılmış, böhran vəziyyətlərində antiböhranlı idarəetmənin həyata keçirilməsi texnologiyası, antiböhranlı idarəetmənin funksiyaları, antiböhranlı idarəetmənin səmərəliliyini təyin edən əsas amillər, antiböhranlı idarəetmədə riskin idarəedilməsi zamanı əsas təsir vasitələri müəyyən edilmiş, müəssisənin sağlamlaşdırılması məsələləri öyrənilmişdir. - Müasir korporativ idarəetmə modelləri üzrə aparılmış tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, müasir korporativ idarəetmənin anqlo – amerikan, alman, yapon kimi əsas modelləri mövcuddur və hər bir modelin spesifik xüsusiyyətləri vardır. - Əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi və ona təsir edən amillər üzrə aparılmış tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi maddi-texniki, ictimai-iqtisadi və təşkilati amillərdən asılıdır. Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsinə istehsalın və əməyin mexanikləşdirilməsi, istehsal prosesinin avtomatlaşdırılması, kimyalaşdırılma və elektrikləşdirmə, qabaqcıl texnologiyanın tətbiqi, mövcud avadanlıqların təkmilləşdirilməsi, istehsalın ixtisaslaşması və kooperasiyalaşması, işçilərin mədəni, texniki və təhsil səviyyələrinin yüksəldilməsi, qabaqcıl istehsalat təcrübəsinin tətbiqi, ə mək intizamının möhkəmlənməsi, operativ rəhbərlik və idarəetmənin təşkili kimi amillər təsir göstərir. - İdarəetmə prosesi və onun həyata keçirilməsi texnologiyası üzrə aparılmış tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, idarəetmə prosesi müəssisə və təşkilatların son məqsədə çatmaq üçün onun fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə xid- mət edən bir prosesdir və onun spesifik xüsusiyyətləri mövcuddur. İdarəetmə texnologiyasının məhsuldar formada aparılması müəyyən idarəetmə resurslarının olmasını tələb edir. |