Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRL

 

 – proqnoz qiymətin kənarlaşma ehtimalı; 

y – keyfiyyət göstəricisinin proqnozlaşdırılan qiyməti. 

Şə

kildən  də  görünür  ki,  verilmiş  misalda  funksiyanın  proqnozlaşdırılan 

qiyməti ( keyfiyyət göstəricisi )  gələcək T+2 zaman dövründə 2δ dəqiqliklə К

пр 

qiymətinə  bərabərdir.  Əgər  y  =  f(t)  asılılığı  xətti  deyilsə,  onda  keyfiyyət 

göstəricisinin proqnozlaşdırılan qiyməti Ekstrapolyasiya metodu ilə təyin edilir. 

Çoxfaktorlu  proqnozlaşdırma  metodu.  Proqnozlaşdırmanın  bu  metodu 

ekstrapolyasiya  metodundan  ancaq  onunla  fərqlənir  ki,  burada  çoxfaktorlu 

təhlildən istifadə edilir.  

Çoxfaktorlu  proqnozlaşdırma  metodundan  istifadənin  zəruriliyi  axtarılan 

kompleks  (ümumi)  keyfiyyət  göstəricisinin  bir  çox  amillərdən  (məsələn,  fərdi 

göstəricilərdən)  asılı  olduğu  hallarda  meydana  çıxır.  Bu  zaman  proqnozlaşdırılan 

göstəricinin dəyişmə prosesinin riyazi modeli ümumi şəkildə aşağıdakı kimi yazıla 

bilər: 

 

  y = f (

n

x

x

x

,...,

,

2

1

), 

 

burada 

n

x

x

x

,...,

,

2

1

– parametrlərin zamana görə dəyişən qiymətləri. 

 

Çoxfaktorlu  reqressiya  modelinin  istifadəsi  əsasında  çoxfaktorlu 

proqnozlaşdırmanın ümumi struktur sxemi aşağıdakı əsas mərhələlərdən ibarətdir: 

---

70 

 

-  öyrənilən  göstəricilərə  təsir  edən  ümumi  faktorların  təyini,  yaxud  onların 

daha mühümlərinin seçilməsi; 

-  əlamətlər  (  keyfiyyətin  səviyyə  göstəriciləri  )  arasındakı  əlaqə  və  onların 

amillərə  təsir  formasının  müəyyən  edilməsi,  hər  amilin  mənasını  əks  etdirən 

ə

msalların ədədi qiymətinin təyin edilməsi; 

- bütün nəzəri və praktiki məhdudiyyətləri nəzərə almaqla reqressiya analizi 

ə

sasında çoxfaktorlu reqressiya modelinin yekun variantının alınması; 

-  aydınlaşdırılan  amillərin  qarşılıqlı  əlaqəsi  və  əlamətin  ekstrapolyasiyası, 

yəni keyfiyyət səviyyəsinin üksəldilməsinin seçilən amillərin dinamikliyindən asılı 

olaraq (məsələn, 2012-ci ilə qədərki dövrdə) proqnozlaşdırılması. 

Keyfiyyətin  çoxfaktorlu  reqressiya  modelinin  qurulması  müxtəlif  formada 

olur.  Məsələn,  texniki  faktorlar  qrupunun  keyfiyyət  göstəricilərinin  nəticələri  ilə 

ə

laqəsi adətən xətti asılılıq şəklində göstərilir. 

^

y

 = 

n

n

x

a

x

a

x

a

a

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

...

2

2

1

1

0

, 

 

(1) 

Burada 

x

i

  (i  =  1,  2,  …,  n)  –  müxtəlif  (fərdi  və  ya  qrup)  keyfiyyət 

göstəriciləri; 

n

a

a

a

,...,

,

2

1

 – göstəricilərin çəki əmsalları; 

0

a

– sabit kəmiyyətdir. 

Digər qrup göstəricilər üçün məsələn, sosial - iqtisadi faktorlar qrupu üçün 

məhsulun  keyfiyyət  səviyyəsi  və  faktor  –  arqumentlər  arasındakı  asılılığın  üstlü 

funksiya şəkilində qəbul edirlər, yəni  

y =

  

∏

∏

∏

∏

=

=

=

=