Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 0,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2.3. Birləşmiş Krallığın Avropa İttifaqının genişlənmə və dərinləşmə siyasətində mövqeyi Böyük Britaniya həmişə Avropa İttifaqının problemli üzvü kimi xarakteristika edilir. Böyük Britaniya birlik daxilində “xüsusi” statusa malik olan ölkədir. Belə ki, Böyük Britaniya Avropa İttifaqında inteqrasiyanın dərinləşməsində iştirak etməyə bilərdi. Böyük Britaniya həmişə öz müstəqilliyini saxlamağa önəm vermiş, Şengen
31
ərazisinə daxil olmamış, eyni zamanda avro yerinə öz milli valyutasından istifadə etmiş, Ticarət Birliyi Konqresinin (TUC) baş katibi Len Murrayın qeyd etdiyi kimi “Böyük Britaniyanın gələcəyi ilə bağlı ən vacib qərarlar yalnız Londonda alına bilər” prinsipi ilə üzvlüyə davam etmişdir. [1] Avropa İttifaqı ölkələrində avroskeptisizmin mərkəzi Böyük Britaniya hesab edilir. Britaniyalıları Avropada gedən inteqrasiya proseslərində oynadıqları rola görə “qəribə partnyor” adlandırırlar. Avropada inteqrasiyanın dərinləşməsində Maastrixt müqaviləsinin böyük rolu vardır. Bir qayda olaraq Birləşmiş Krallıq Avropada federal sistemin yaradılmasına dair hər hansı maddənin müqaviləyə daxil edilməsinə ciddi müqavimət göstərirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, Avropa İttifaqı barədə Müqavilə köklü dəyişikliklərə gətirib çıxardı. İttifaqın iki səviyyədə inkişaf etdirilməsi barədə razılaşma Britaniyanı qane edirdi. Razılaşmaya görə dövlətlərə istəmədikləri sahələr üzrə əməkdaşlıqdan kənarda qalmaq hüququ verilirdi. Məsələn, Sosial Xartiyaya qoşulmayan dövlət vahid bazar ilə əlaqədar məsələlərdə iştirak edə bilərdi. Beləliklə, Avropa İttifaqının strukturu da “üçpilləli sistem” yaratmaqla dövlətlərüstü qurumlar ilə dövlətlərarası qurumlar arasında heç də rəvan olmayan rəqabəti özündə əks etdirirdi. Dövlət suverenliyinin itirilməsindən narahat olan dövlətlər üçün bu böyük müvəffəqiyyət idi. Avropa İttifaqı üçpilləli sistemə çevrilirdi və hər pillə, nəticədə dövlətlərüstü münasibətlərin hüdudlarını müəyyənləşdirmək hüququ qazanırdı. Birinci pillə Avropa Kömür və Polad Birliyini, həmçinin, Avropa Atom-Enerji Birliyini birləşdirən Avropa Birliyindən ibarət idi. Avropa İttifaqına geniş səlahiyyətlər verildi və həm müqavilələrdən, həm də Avropa Komissiyasının səlahiyyətlərindən doğan hüquqi aktlara görə, qərarların qəbul edilməsində Birlik metodu üstünlük təşkil etdi. Digər iki pillə isə qərar qəbuletmə prosesində dövlətlərarası yanaşmanı qoruyub saxlayacaqdı. Üzv dövlətlər üçün mühüm milli maraq kəsb edən sahələrdə dövlətlərin suverenliyinin qorunması şübhəsiz idi. İkinci pillə İttifaqın xarici və təhlükəsizlik siyasətini əhatə edir. Bu sahələrdə İttifaq ümumi mövqedən çıxış etsə də, müdafiə məsələlərində dövlətlər tam 32
suverenliyini qoruyub saxlayacaqdı. Bütün qərarların qəbul olunması üçün yekdilliklə səsvennə prinsipi tətbiq edilirdi. Üçüncü pilləyə gəldikdə isə daxili işlər və ədliyyə sahələrində (o cümlədən, transmilli cinayətkarlığa qarşı mübarizə, qaçqınlara sığınacaq verilməsi sahələrində) əməkdaşlıq məsələlərində üzv dövlətlər öz suverenliklərini hələlik qoruyub saxlayırlar. Üçpilləli sistem İttifaq daxilində güc və səlahiyyətlərin kimdə olmasını aydın surətdə göstərir. Birinci pillədə Avropa Parlamenti və Avropa Komissiyası daha artıq rola malikdilər. Lakin ikinci və üçüncü pillələrdə səlahiyyətlərə nəzarət aydın surətdə Avropa İttifaqının Nazirlər Şurasında cəmləşir. Böyük Britaniyanın bəzi məsələlərdən kənarda qalmaq imkanı Avropa vətəndaşlarını xüsusilə narahat edirdi. Əsasən ona görə ki, inteqrasiya proseslərinə ikitirəli yanaşma o anlama gəlirdi ki, bu prosesin mühüm elementlərində Böyük Britaniya xüsusi seçim qazanırdı. Məsələn, sosial yönümlü sahələri əhatə edən məsələlərdən Britaniyanın kənarda qalması o demək idi ki, bu ölkə liberal bazar iqtisadiyyatı siyasətinin mənfi nəticələrini aradan qaldırmağa yönəlmiş siyasətdə iştirak etməkdən imtina edir. [2] Britaniya hökuməti tarixən Avropa İttifaqının genişlənməsinin güclü dəstəkçisi və hərəkətverici qüvvəsi olmuşdur. On illər boyu ardıcıl hökumətlər genişlənməni Birləşmiş Krallığın təhlükəsizlik, rifah kimi strateji faydaları əsasında təbliğ etmişdir. Britaniya ənənəvi olaraq Avropa Komissiyası ilə yaxından çalışmış və genişlənməyə pozitiv baxan üzv dövlətlərin dövlətlərə rəhbərlik etmişdir. Bu məqamda Birləşmiş Krallığın baş naziri Margaret Thatcherin sözlərini xatırlamaqda fayda var. “Biz heç vaxt Dəmir Pərdənin şərqini unutmamalıyıq, o insanlar ki, Avropa mədəniyyətini, azadlığını və identifikasiyasını daşımaqdan həzz alır. Biz həmişə Varşaya, Praqa və Budapeştə əzəmətli Avropa şəhərləri kimi baxacağıq”. 1990-97-ci illərdə Birləşmiş Krallığın baş naziri olmuş John Major 1995-ci ildə çıxışında hökumətin genişlənməyə olan yanaşmasını belə ifadə etmişdir.
33
həyati hədəf kimi qalmaqdadır”. 2010-cu ilin mayında koalisiya anlaşmasında Birləşmiş Krallığın koalisiya hökuməti genişlənməyə dəstəyini təkrarladı:
Birləşmiş Krallığın genişlənməyə olan dəstəyinin vurğusu zamanla dəyişdi. 1990 və 2000-ci illərdə Birləşmiş Krallıq genişlənməni Avropa İttifaqı siyasətinin əsas hədəfi kimi görürdü. Son illərdə 2004 və 2007-ci illərdə olan genişlənmədən dərslər götürən Birləşmiş Krallıq daha sərt, qəti ancaq ədalətli, şərtlərə əsaslanan yanaşma (conditions-based approach) qəbul etmişdir. O genişlənməyə olan güclü dəstəyini davam etdirsə də, bunu şərtlər əsasında etməyin tərəfdarıdır. Üzvlüyə qəbuldan əvvəl namizəd ölkələr tam hazır olmalı və bütün şərtləri (xüsusilə də qanunun aliliyi, mütəşəkkil cinayətlərlə və korrupsiya ilə mübarizə) açıqca qarşılamalıdır. 2014-cü ildə oktyabrında Birləşmiş Krallıq hökuməti Avropa Komissiyasının namizəd ölkələr haqqında yeni İnkişaf Hesabatlarını alqışladı. Həmin hesabatlar “ilk öncə təməllər” (fundamentals first) yanaşmasını dəstəkləmiş və dövlət idarəçiliyi islahatları, iqtisadi idarəetmə və rəqabətlilik, qanunun aliliyi (mütəşəkkil cinayətlərlə və korrupsiya ilə mübarizə də daxil olmaqla), təməl hüquqlar, yaxşı qonşuluq əlaqələri, ikitərəfli münaqişələrin həll edilməsi və regional əməkdaşlıq kimi məsələləri genişlənmə prosesinin əsas prioritetlərinə fokus olmuşdur. Həmçinin, orada üzvlüyə qəbul olma danışıqlarında işçilərin azad hərəkəti üzərində transmilli tədbirlər və ya qorucu mexanizmin yaradılması təsdiqlənmişdir. [48]
Britaniyanın Avropa İttifaqına üzv olması iqtisadi fayda səbəbindən baş vermiş, bugünə kimi də belə davam etmişdir. Britaniya siyasi inteqrasiyaya cəhd etməmiş, həmişə öz suverenliyini Brüsselə ötürməkdə istəksiz olmuşdur. Bunun nəticəsində Avrozona və Şengen zonasından kənarda qalmaq qərarını almışdır. [17] Suverenliyin itirilməsi daima Birləşmiş Krallıq üçün təhdid olaraq qalsa da vacib qərarların əksəriyyəti Londonda alınır.
34
Cədvəl 1.1. Avropa İttifaqı və Birləşmiş Krallıq arasında səlahiyyətlərin bölgüsü Yüklə 0,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|