Tədqiqatın praktik əhəmiyyəti: Dissertasiya işi praktik cəhətdən beynəlxalq
münasibətlər, Avropaşünaslıq və Britaniyaşünaslıq kimi fakultələrdə tələbələrin
istifadə edəcəyi yeni bir mənbədir. Tədqiqat işi eyni zamanda gələcəkdə bu sahədə
yazılacaq işlər üçün də faydalı mənbə sayıla bilər.
6
I Fəsil. Avropa İttifaqı və Birləşmiş Krallıq
1.1. Avropa İttifaqının yaranması
1.1.1. Avropa İttifaqının yaranmasını şərtləndirən amillər
II Dünya Müharibəsi Avropanı dağıntılar içərisində qoymuşdu. Milyonlarla
insan həlak olmuş, əsir düşərgələri təkcə Almaniyanın yox bütün bəşəriyyətin
reputasiyasına mənfi təsir etmişdir. Qurbanların ehtimal olunan sayı 40 milyona
yaxın idi, onların yarısından çoxu mülki vətəndaşlar idi. [32]
İndiyə qədər baş vermiş 2 böyük dünya müharibəsinin mərkəzi məhz Avropa
olmuşdur. O dövrdə Avropalılarda qəzəb, qisasçılıq hissləri meydana gəlsə də,
müharibənin ağır nəticələrindən bezmiş insanlar köklü dəyişikliklər istəyirdilər.
Birinci və İkinci Dünya Müharibəsinin iştirakçısı olmuş Avropaya artıq qitəni
bütövləşdirməyə və inkişafa aparan inteqrasiya prosesləri lazım idi. Elə eyni dövrdə
bu məqsəd üçün çalışan dövlət adamları meydana çıxmışdı. [2] Hələ 1946-cı ildə
Winston Churchill Surix Universitetindəki çıxışında “Avropa Birləşmiş Ştatları”nın
yaranmasına çağırış etmişdi. [6]
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropada inteqrasiya prosesləri böyük
sürətlə gedirdi. “Avropa Birliyi” yaratmaq planları bu dəfə geniş bir ictimaiyyət
dəstəyini qazanmışdı. Bu inteqrasiya prosesləri nəticəsində yaradılacaq dövlətlərüstü
qurum Avropa ölkələri arasında illərdir davam edən müharibələrin və düşmənçiliyin
qarşısını ala bilərdi. Avropa dövlətlərinin liderləri bu cür düşünən insanlara
qoşularaq, sülh, əmin-əmanlıq və tərəqqi naminə yeni gələcəyin axtarışına çıxdılar.
Avropanın əsas dövlətləri və Amerika Birləşmiş Ştatları müəyyən əsaslara
söykənərək, Avropanı bütöv və birləşmiş şəkildə görmək istəyirdilər. Səbəblərin
müxtəlifliyinə baxmayaraq, məhz bu dövlətlərin Avropadaxili inteqrasiya
proseslərinə başlamağa yönəlmiş vahid siyasəti bu gün Avropa İttifaqı
adlandırdığımız birliyin əsasını təşkil etdi. [87, 10]
7
Amerika Birləşmiş Ştatları və Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı İkinci
dünya müharibəsindən qalib kimi çıxan 2 böyük dövlət idi. Müharibə ilə əlaqəli
ehtiyaclara yönəldilmiş iqtisadiyyatın sürətli inkişafı həm ABŞ, həm də SSRİ üçün
digər dövlətlər ilə müqayisəedilməz dərəcədə böyük imkanlar yaratmışdı. Bu iki ölkə
qısa zamanda atom bombası da əldə etdilər. Müharibədən sonra super gücə çevrilən
iki rəqib dövlət daha təhlükəli bir münaqişənin iştirakçısına çevrilməmək üçün
ehtiyatlı davranırdılar. Hər iki dövlət bilirdi ki, bundan sonra baş verə biləcək
münaqişənin mərkəzi öz əraziləri deyil, digər dövlətlərin əraziləri olacaqdır. SSRİ
potensial döyüş meydanı kimi Mərkəzi və ya Şərqi Avropanı gördüyü üçün işğal
etdiyi ölkələri bir blokda birləşdirmək planları qururdu. Eyni zamanda, ABŞ
Avropada kommunizmin yayılmasının qarşısını almaq üçün Qərbi Avropa
dövlətlərindən ibarət ön cəbhə yaratmağı planlaşdırırdı. Amerika Birləşmiş
Ştatlarının Avropa Birliyinin yaradılmasınına dəstəyini sadəcə hərbi və təhlükəsizlik
maraqları ilə deyil, siyasi və iqtisadi maraqları ilə izah etmək lazımdır. ABŞ
müharibədən sonra dünya bazarlarında bütün rəqiblərini üstələyəcək texnologiyalara
malik güc mərkəzi kimi ortaya çıxmışdır. Qərbi Avropa ABŞ üçün böyük bazar idi.
Müharibə dövründə və ondan sonra ABŞ şirkətləri xeyli qazanc əldə etmişdilər.
Avropa bu dövrdə öz mövcudluğu uğrunda mübarizə aparır, hətta ən əsas
tələbatlardan məhrum idi. ABŞ-ın maliyyə resursları Avropada yenidənqurma işlərinə
sərf olunmalı idi və bu səbəbdən Marşall Planının həyata keçirilməsinə başlandı.
Marşall Planı gələcəkdə ABŞ iqtisadiyyatına yararlı olacaq Avropa bazarını bərpa
etmək üçün ABŞ tərəfindən Avropaya böyük miqdarda kapital və investisiya
qoyulmasını nəzərdə tuturdu. [2]
Beləliklə, Avropa qitəsi Amerika Birləşmiş Ştatları və Sovet İttifaqı arasında
gündən-günə artan bir rəqabətin içində idi. Bu kontekstdə bölünmüş Qərbi Avropa
tezliklə başa düşdü ki, həyatda qalmaq üçün ABŞ-ın maliyyə, texniki və hərbi dəstəyi
ilə iqtisadi resursların birləşdirilməsi və vahid institutların yaradılması vacibdir. [32]
Qərbi Almaniya Fransa və digər Avropa dövlətləri ilə birlik qurmaq fikirini
müsbət qiymətləndirdi. Ona görə ki, bu addım Qərbi Almaniyaya özünün militarist
8
keçmişindən uzaqlaşdığını nümayiş etdirmək üçün əlverişli imkanlar yarada bilərdi.
Müharibə nəticəsində Almaniyanın iqtisadiyyatı çox ziyan görmüşdü. Bu birlik
sayəsində Almaniya dağılmış iqtisadiyyatını, həmçinin, ölkənin nüfuzunu yenidən
bərpa edə bilərdi.
XIX əsrin ortalarından XX əsrin ortlarına qədər Fransa və Almaniya arasında üç
böyük müharibə yaşanıb. Bu müharibələrin nəticəsində Fransa öz ərazilərdən
məhrum olub. Fransa Avropada birliyin yaradılmasını üç əsas səbəb üzündən
dəstəkləyirdi.
Birincisi, Fransa ABŞ və SSRİ qarşıdurmasının hakim olduğu yeni dünya
nizamında aparıcı rola sahib olmaq istəyirdi. Fransa ikiqütlü sistem əvəzinə Fransanın
da daxil olduğu güclü dövlətlərin tarazlıq sisteminin tərəfdarı idi.
İkincisi, Fransa Almaniyanın birləşməsindən və yenidən güclənməsindən
narahatlıq keçirirdi. Yaşanan təcrübələr onu göstərmişdi ki, güclü və müstəqil
Almaniya həmişə militarizmə meyl edir. Bu səbəbdən Fransa Almaniyanı
zərərsizləşdirməyin yolunu Almaniya ilə bir-birindən asılı qarşılıqlı münasibətlər
qurmaqda görürdü.
Üçüncüsü, Coğrafi olaraq Fransanın mövqeyinə diqqət etsək, Qərbi Avropa
dövlətlərinin qurduğu birlikdən onun kənarda qalması mümkün görünmürdü. Bundan
başqa, bu inteqrasiya prosesləri vasitəsi ilə Fransa öz dövlət müstəqilliyini
möhkəmləndirə bilərdi. [2]
Böyük Britaniyanın Avropa Birliyinin yaradılmasına münasibəti digər
dövlətlərdən fərqli idi. Müharibənin təsirləri və müharibə sonrası Britaniyanın qlobal
mövqeyi və resursları onun Avropa siyasətini müəyyənləşdirdi. Britaniya özünü
Amerika, Avropa və Birlik ölkələri arasında əlaqələndirici körpü olaraq görürdü. [31,
22]
Niderland, Belçika və Lüksemburq kimi kiçik Avropa dövlətləri tarixən Almaniya
və Fransa arasında baş vermiş müharibələrdən əziyyət çəkdikləri üçün Avropada
qurulacaq birlikdə təmsil olunaraq Avropa və dünya siyasətinə təsir etmək fürsəti
qazanacaqlarını düşünürdülər. [32]
9
Beləliklə, Avropa ölkələri belə bir təşkilatın yaradılmasının milli mənafelərinə
tam uyğun olacağı qənaətində idilər. Avropa İttifaqının yaranmasını şərtləndirən əsas
amillər müharibənin millətlərdə oyandırdığı birləşmə fikirləri, dağılmış
iqtisadiyyatlar, ABŞ və SSRİ kimi 2 super gücün Avropa üzərində qurduğu planlar və
Avropa dövlətlərinin bu birliyə olan böyük ümidləri idi. [31, 15]
Dostları ilə paylaş: |