Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda

Cədvəl 1

Aqroiqlim rayonları	Aprel-sentyabr dövründə yağıntıların miqdarı (mm)	İyun- avqust dövründə quraqlıq günlərin sayı	ΣT>10˚C	İl ərzində günəş radiasiyası cəmi (kkal/san)	Havanın orta mütləq minimum tempera-turu	Qar örtüyü-nün qalınlı-ğı, Sm
Qazax-Göygöl	150-300	40-26	3000-4000	120-125	-5-12	7-15
Hacıkənd- Çınqıldağ	300-350	26-12	2200-3000	125-130	-4-10	15-26
Gədəbəy- Daşkəsən	350-400	26	1600-3000	130-135	-6-12	25-35
Şahdağ-Kəpəz	>400	<-2	800-1600	135-145	<-12	35-70

Havanın orta illik nisbi rütubəti 75% olub, il ərzində 67-82% arasında dəyişir. Ərazidə yağıntının illik miqdarı 600-900 mm-dir. Yağıntılara əsasən yaz fəslində təsadüf edilir.

Ərazidə əsasən şimal-şərq və qərb küləkləri əsir. Küləyin orta illik sürəti 2,2 m/san-dir. Qarla örtülü günlərin sayı 40-160 gün, dolu düşən günlərin sayı 5-12-dir.

Qeyd olunan parametrlərə əsasən, Kiçik Qafqazın şimal-şərq hissəsinin əksər aqroiqlim rayonları termik ehtiyatlar və rütubətlə təmin olunmasına görə oxşar şəraitə malikdirlər, lakin işıq ehtiyatlarına, bitkilərin qışlama şəraitinə və yay aylarının quraqlığına görə oxşarlıq təşkil etmirlər. [2]

1.3 Hidroloji xüsusiyyətləri

Kiçik Qafqazın çay şəbəkəsi ərazinin iqlimindən, relyefindən, bitki örtüyündən və başqa ekoloji amillərdən asılı olaraq müxtəlif dərəcədə inkişaf etmişdir. Ərazi üzrə çay şəbəkəsi qeyri-bərabər paylanmışdır. Əsasən dağlıq zonada (1000-2500 m) çay şəbəkəsi daha çox inkişaf etmişdir. Bu zonadan yuxarıda və aşağıda hidroqrafik şəbəkə olduqca zəifdir. [3]

Şahdağ silsiləsindən axan çayların şəbəkə sıxlığı daha çoxdur. Bu sahədə çay şəbəkə sıxlığı çox, çaylarda isə nisbətən az olub, 039-078 km/km² arasında dəyişir. Lakin axımın əmələ gətirdiyi sahədə çay şəbəkə sıxlığı daha çoxdur. (1,00-1,70 km/km²).

Yüksəkliyinə görə çay şəbəkə sıxlığı 1000-2500 m-ə kimi hündürlüyü olan sahələrdə daha çox inkişaf etmişdir (1,20-1,50km/km²). Ərazidə axım modulu Kür çayı sahillərindən dağlıq sahəyə kimi 1,00-18,0 san/km² arasında dəyişir.

Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacı yüksəkdağlıq silsilələrindən başlanğıcını götürməklə Gəncəçay (98 km), Şəmkirçay (95 km), Qoşqarçay (76 km) regionun böyük çayları hesab olunur. Öz mənbəyini ortadağlıq qurşaqdan götürən qalan çaylara nisbətən bu çaylarda ortaillik axımın həcmi 1,5-3 dəfə artıqdır.

Ərazidə axan ən böyük çaylardan Gəncəçay (98 km) başlanğıcını 2800-2850 m yüksəklikdən götürərək, Kiçik Qafqazın Murovdağ silsiləsinin şimal yamacından axır. Çay 5-i sağ, 4-ü sol qol olmaqla 9 qoldan ibarətdir. Murovdağ silsiləsi boyu Tərtərçayla, qərbdən Qoşqarçayın hövzəsi, şərqdən isə Kürəkçayın hövzəsi ilə həmsərhəddir. Çayın orta meyilliyi 27,7%, çay şəbəkəsinin sıxlığı 0,64 km/km²-dir. Gəncəçay yaz gursulu rejimli çay qrupuna aiddir. Gursululuq adətən mart ayından iyul ayınadək davam edir. Gəncəçayın qidalanmasında qar suları 32%, yeraltı sular isə 44% təşkil edir. Avqust, oktyabr, bəzən noyabr aylarında qısa müddətli daşqınlar yaranır.

Ərazinin ən böyük çaylarından biri olan Şəmkirçay (95 km) öz mənbəyini 2920 m yüksəklikdən götürüb, Kür çayına tökülür. Əsas 14 qola malikdir. Şəmkirçay yaz gursulu rejiminə malikdir. Qar suyu ilə qidalanma illik axım həcminin 38%- ni, yağış suları isə 17% -ni təşkil edir.

Gəncəçay və Şəmkirçayın arasından Qoşqarçay (76 km) axır. Qoşqarçay Kiçik Qafqazın Murovdağ silsiləsinin Qoşqar dağının (3368 m) şimal yamacından axan Hamamçay və Xoşbulağın qovuşmasından əmələ gəlir.Çay hövzəsinin sahəsi 798 km²- dir. Qoşqarçayın 10 qolu vardır, onlardan 4-ü sağ, 6-sı sol qoludur. Qoşqarçayın suyu sənaye və kənd təsərrüfatında geniş istifadə olunur. Bərk axım çay hövzəsində səth suları hesabına əmələ gələn aşınma prosesi nəticəsində baş verir.

Tədqiqat apardığımız ərazidə axan çayların böyük kənd təsərrüfatı əhəmiyyəti vardır. Belə ki, bu çayların sularından böyük əkinçilik potensialına malik olan düzən zonanın torpaqları suvarılır.

Kiçik Qafqazın şimal-şərq ərazilərinin düzən sahələrində qrunt sahələri geniş yayılmışdır. Onlara hər yerdə rast gəlmək mümkündür. Bu sular çayların gətirmə konuslarında, konuslararası süxurlarda və çayların allüvial çöküntülərində daha geniş yayılmışdır.

Ərazidə yerləşən gölləri mənşəyinə görə 2 qrupa ayırırlar:

1. 
   Uçqun gölləri (Göygöl qrupu gölləri- Göygöl, Maralgöl, Murov Qaragölü, biçənək aşırımı gölləri)
   
2. 
   Buzlaq gölləri (Murovdağ, Şahdağ silsiləsinin gölləri)
   

Əksər hallarda sahəsi 1 km²- dən kiçik olan bu göllər respublikanın ən dərin gölləridir. Bu qrupa aid göllərdən Murovdağ silsiləsinin şimal yamacında Kəpəz dağının ətəyində yerləşən Göygöl və onun ətrafındakı meşəli dağlar sahəsində bir qrup zəlzələ- uçqun gölləri qeyd etmək olar. Bu göllərdən ən dərinləri Göygöl (sahəsi 0,79 km², maksimal dərinliyi 93m), Şəmkir Göygölü (sahəsi 0,34 km², dərinliyi 66m) və Maralgöldür (sahəsi 0,23 km², dərinliyi 61 km).