Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

III. Büdcənin tərtibi prosesi üzrə müzakirələrin yekunlaşdırılması

3.1.                               3.2.	Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi icmal dövlət büdcəsinin, dövlət büdcəsinin və büdcədənkənar dövlət fondlarının büdcə layihələrini, o cümlədən mədaxil mənbələri üzrə gəlirlərin məbləği, xərclərin məbləği və istiqamətləri, daxili və xarici borclanmanın yuxarı həddi, dövlət büdcəsinin kəsiri və ya artığı, icmal büdcəsinin kəsirinin maliyyələşdirilməsinin mənbələri, dövlət büdcəsinin artığı (profisiti) olduqda isə, gözlənilən profisitin istifadə istiqamətləri barədə göstəriciləri büdcədənkənar dövlət fondlarına göndərir Maliyyə Nazirliyi ilə büdcədənkənar dövlət fondları arasında büdcə layihələri üzrə müzakirələr aparılır. Müzakirələrin nəticələri protokolla rəsmiləşdirilir, mübahisəli məsələlər Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetininmüzakirəsinə çıxarılır	Maliyyə Nazirliyi                             Dövlət SosialMüdafiə Fondu,Dövlət Neft Fondu, Maliyyə Nazirliyi					hər il may ayının 15-dək hər il may ayının 30-dək
IV. Dövlət büdcəsinin və büdcədənkənar dövlət fondlarının icrası və icrasına nəzarət üzrə əməliyyatların əlaqələndirilməsi
4.1.         a)                                 b)       4..2.         4.3.                             4.4..           4.5.                                           4.6.	Büdcədənkənar dövlət fondlarınınbüdcələrinin icrası, büdcədənkənar dövlət fondları və onların tabeli qurumları vasitəsilə aşağıdakı kimi həyata keçirilir: Dövlət Sosial Müdafiə Fondu vəonun tabeli qurumları üzrə mədaxil və məxaric əməliyyatları tamşəkildə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydalara uyğun olaraqdövlət xəzinədarlığı vasitəsilə icra edilir. Əldə edilən bütün gəlirlər tam həcmdə və vaxtında vahidxəzinə hesabına (Fondun gəlirlərinin ayrıca uçotunun aparılmasıməqsədilə həmin ödənişlərə xüsusi bank kodu verilir) köçürülür. İlinsonuna xəzinə hesablarının qalıqları xüsusi kodlu vahid xəzinə hesabına köçürülür və həmin vəsait Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun növbəti ilin aidiyyəti büdcə xərclərinin ödənilməsinə yönəldilir; Dövlət Neft Fondunun idarə edilməsi ilə bağlı xərclər istisna olmaqla Fondun bütün digər xərcləri dövlət xəzinədarlığı vasitəsilə icra edilir Dövlət xəzinədarlığı dövlət büdcəsinin və büdcədənkənar dövlət fondlarının büdcələrinin kassa icrası üzrə maliyyə əməliyyatlarının müvafiq uçot qaydalarına uyğun uçotunu aparır Yerli xəzinədarlıqlar tərəfindənDövlət Sosial Müdafiə Fondunun və onun tabeli qurumlarının xüsusi kodlu hesablarına daxil olmuşvəsaitlər barədə məlumatı daxilolmaların mənbələri göstərilməklə, rəsmi şəkildə Dövlət Sosial Müdafiə Fondu orqanlarına təqdim edilir Dövlət Xəzinədarlığı və DövlətSosial Müdafiə Fondunun müvafiq struktur bölmələri Fondun xəzinədarlıq vasitəsilə icra edilmişgəlirləri və xərcləri barədə məlumatların üzləşdirilməsini həyata keçirirlər Dövlət Xəzinədarlığının müvafiqstruktur bölmələri və Dövlət Neft Fondu xəzinədarlıq vasitəsilə icraedilmiş bütün digər xərclər barədə məlumatların ayda bir dəfə üzləşdirilməsini həyata keçirirlər Büdcədənkənar dövlət fondlarının büdcələrinin icrası zamanı, onlara qanunvericiliyə uyğun olaraq dəyişikliklərin edilməsi zərurəti yarandıqda, təklif olunan dəyişikliklərin icmal dövlət büdcəsi ilə əlaqələndirilməsini həyata keçirmək (dəyişikliklərin inflyasiya səviyyəsinə, manatın mübadilə məzənnəsinə, icmal büdcəsinin kəsirinin (profisitinin) ÜDM-ə nisbətinə və s. göstəricilərə təsirini müəyyən etmək) məqsədilə dəyişikliklər layihəsi Maliyyə Nazirliyinə təqdim edilir və Maliyyə Nazirliyi tərəfindən ən geci 30 gün ərzində dəyişikliklər layihəsinə dair rəy verilir. Dəyişikliklər Maliyyə Nazirliyi tərəfindən məqbul hesab edildikdə və sonra müvafiq orqan tərəfindən təsdiq olunduqda Maliyyə Nazirliyi dəyişiklikləri icmal dövlət büdcəsinə daxil edir İcmal büdcənin icrası barədə hesabat büdcədənkənar dövlət fond-ları tərəfindən aylıq, rüblük və ilin əvvəlindən artan yekunla təqdim etdikləri gəlir və xərclərin icrasına dair hesabatlar əsasında hazırlanır və rüblük və illik hesabatlar mətbuatda dərc etdirilir	Büdcədənkənar dövlət fondları Dövlət Sosial Müdafiə Fondu                         Dövlət Neft Fondu     Maliyyə Nazirliyi       Maliyyə Nazirliyi, Dövlət Sosial Müdafiə Fondu       Maliyyə Nazirliyi, Dövlət Sosial Müdafiə Fondu     Maliyyə Nazirliyi, Dövlət Neft Fondu     Dövlət Sosial Müdafiə Fondu, Dövlət Neft Fondu, Maliyyə Nazirliyi                       Dövlət Sosial Müdafiə Fondu	Tələb olunan dövr üçün                                     rüblük				müəyyən edilmiş müddətlərdə mütəmadi mütəmadi mütəmadi gündəlik olaraq ayda bir dəfə ayda bir dəfə 30 gün ərzində hesabat dövründən sonrakı ayın 25-dək
		Dövlət Neft Fondu, Maliyyə Nazirliyi	illik				hesabat dövründən sonrakı ayın 30-dək

Bələdiyyə-ölkənin qununvericiliyinə uyğun ərazi hüdudları daxilində yerli özünüidarəetməformasıdır.Güclü və səmərəli yerli özünüidarəetmə qurumlarının formalaşması və inkişafı yetkin vətəndaş cəmiyyətinin mühüm əlamətidir. Dünyanın ayrı-ayrı ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, mükəmməl yerli özünüidarəetmə qurumları formalaşmadan ölkədə demokratik cəmiyyət quruculuğuna nail olmaq mümkün deyildir. Lakin yerli özünüidarəetmə orqanlarının inkişafı onlara verilən səlahiyyətlərdən və onların maliyyə təminatından birbaşa asılıdır. Başqa sözlə, bələdiyyələrin səlahiyyətliyi təmin edilmədən və həmin səlahiyyətlərin reallaşdırılmasının maliyyə təminatı həll olunmadan, onların fəaliyyət göstərib inkişaf etməsi, güclənməsi və demokratik cəmiyyət quruculuğunda faydalı yerini tutması qeyri-mümkündür.
Bələdiyyə maliyyəsinin tərifinə nəzər salsaq görərik ki, o , yerli əhəmiyyətli məsələlərin həlli üçün lazım olan maliyyə resurslarının formalaşması, onun bölgüsü və istifadəsi ilə əlaqədar yaranan sosial iqtisadi münasibətlərin məcmusudur.. Bu münasibətlər bələdiyyə orqanları ilə həmin bələdiyyə qurumunun ərazisində yaşayan əhali, habelə orada fəaliyyət göstərən təsərrüfatçılıq obyektləri arasında yaranır.
Bələdiyyə maliyyəsinin formalaşması və istifadəsi ilə əlaqədar olaraq yaranan münasibətlər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ilə,habelə "Bələdiyyələrin maliyyəsinin əsasları haqqında", "Bələdiyyələrin statusu haqqında", "Büdcə sistemi haqqında" Azərbaycan Respublikasının qanunları və digər normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir. Bələdiyyə maliyyəsinə aşağıdakılar daxildir: 
-yerli büdcə vəsaitləri; bələdiyyənin büdcədənkənar fondları;
-yerli özünüidarəetmə orqanlarına mənsub olan dövlət və bələdiyyə qiymətli kağızları;
-bələdiyyə mülkiyyətində olan sair pul vəsaitləri
Bələdiyyə maliyyəsinin başlıca funksiyası yerli əhaliyə xidmət göstərməkdən ibarət olan bələdiyyələrin öz vəzifələrini yerinə yetirməsi və onların maliyyə vəziyyəti ilə bağlıdır. Bələdiyyə maliyyəsi bələdiyyənin başlıca hərəkətverici mənbəyidir və belə mənbənin olmaması və ya zəif olması bələdiyyələrin fəaliyyətinə ən ciddi təsir göstərən amillərdəndir.
Bələdiyyə maliyyəsi haqqında daha geniş fikirlər mövcüddur və buraya bələdiyyənin bütün, iqtisadi resursları və fəaliyyəti daxildir. Qanunvericiliyə uyğun olaraq bələdiyyə əmlakı, bələdiyyə torpaqları, yerli büdcə və büdcədənkənar dövlət fondları , bələdiyyənin istehsal, xidmət və digər iqtisadi fəaliyyəti bələdiyyələrin maliyyəsinin iqtisadi əsaslarını təşkil edir.
Bələdiyyə maliyyəsinin müəyyən prinsipləri mövcüddur.. Bu prinsiplər aidiir.: özünüidarəetmə, müstəqillik, aşkarlıq və yerli mənafeyin respublika mənafeyi ilə uzlaşması prinsipləri.
Özünüidarəetmə prinsipi dedikdə bələdiyyənin özünün mahiyyətindən irəli gəlir. Qanunvericilik bələdiyyələrə öz maliyyə resurslarından sərbəst istifadə etmək hüququ verməkdə onlar üçün əlverişli manevr imkanı yaratmış olur (Sxem6). Özünüidarəetmə prinsipi bələdiyyə idarəçilərini və yerli sakinləri yerli maliyyə ilə bağlı daha məsuliyyətli qərar almağa məcbur edir. Çünki bələdiyyə maliyyəsindən qeyri səmərəli istifadə nəticə etibarilə onların özlərinin həyat səviyyəsinin pisləşməsinə gətirib çıxaracaqdır və buda nəticə etibarıilə yaşadıqları ərazilərin problemləri həll edilməmiş olacaqdır .
-Bələdiyyə maliyyəsininər digər bir prisipi müstəqilliy prinsipidir ki, əsasən bələdiyyənin yerli maliyyə barədə müstəqil sərəncam verməsində ifadə olunur. Bələdiyyələr onların mülkiyyətində olan iqtisadi resursları sata, özəlləşdirə və ya istifadəyə verə bilərlər. Bələdiyyə maliyyəsindən necə istifadə etmək haqqında heç bir orqanın bələdiyyələrə göstəriş vermək və ya fəaliyyətinə müdaxilə etmək hüququ yoxdur.
Aşkarlıq prinsipi dedikdə isə bələdiyyə maliyyəsi ilə bağlı fəaliyyətin şəffaf həyata keçirilməsini, əhalinin bu məsələ ilə bağlı məlumatlandırılmasında istifadə olunur.
Bələdiyyə ölkə qanunvericiliyinə uyğun olaraq yalnız ölkə hüdudlarının daxilində yerli özünü idarəetmə orqanıdır.. Bələdiyyələrin yaranma tarixi uzun bir dövrü əhatə edir və onlar şəhərlərin meydana gəlməsi və idarəçiliyi ilə bilavasitə əlaqədar olmuşdur. Respublikamızda bələdiyyələr 1999-cu ildə yaradılmış və hal-hazırda Azərbaycanda 2700-dən çox bələdiyyələr fəaliyyət göstərir ki, onlardan 200-ə qədər şəhər, yerdə qalan hissəsi isə kənd və qəsəbə bələdiyyələridir. Bələdiyyələr özünün mülkiyyətinə, mahiyyətinə və büdcəsinə malik olur. Bələdiyyə maliyyəsi dedikdə, yerli məsələlərin həlli üçünlazım olan maliyyə ehtiyatlarının formalaşması, onların bölgüsü və istifadəsi ilə əlaqədar yaranan sosial-iqtisadi münasibətlərin məcmusu anlaşılır.. Bu münasibətlər yerli özünü idarəetmə orqanları ilə həmin bələdiyyə qurumlarının ərazisində yaşayan əhali, habelə orada fəaliyyət göstərən təsərrüfat subyektləri arasında meydana çıxır. Bələdiyyə maliyyəsi öz növbəsində aşağıdakıları əhatə edir:
a)Yerlibüdcəvəsaitlərini;
b)Bələdiyyələrinbüdcədənkənarfordlarını;
c) Yerli özünü idarəetmə orqanlarına məxsus olan dövlət və bələdiyyə qiymətli kağızlarını;
d) Bələdiyyə mülkiyyətində olan digər pul vasitələrini.
Bələdiyyə maliyyəsi bələdiyyə mülkiyyəti bələdiyyələrin istifadəsinə verilmiş dövlət əmlakı və bələdiyyə əhalisinin tələbatının ödənilməsinə xidmət edən digər mülkiyyətlə yanaşı, yerli özünü idarəetmənin iqtisadi əsasını təşkil edir. Bələdiyyə maliyyəsinin təşkilində bələdiyyə mülkiyyəti xüsusi rola malikdir. Bələdiyyə mülkiyyətinin tərkibinə əsasən aşağıdakılar daxildir:
I. Yerli vergilər və ödənişlər hesabına formalaşan yerli büdcənin vəsaitləri;
II. Bələdiyyələrin büdcədən kənar fondları;
III. Bələdiyyə əmlakı, habelə bələdiyyə torpaqları;
IV. Bələdiyyə müəssisə və təşkilatları;
V. Bələdiyyə mənzil fondları və qeyri-yaşayış binaları;
VI. Dövlət və xüsusi mülkiyyətdə olmayan yollar;
VII. Bələdiyyə təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və idman müəssisələri;
Bələdiyyələr öz fəaliyyətlərini təşkil etmək və səlahiyyətlərini həyata keçirmək üçün qanunvericiliklə müəyyən edilmiş mənbələr əsasında maliyyə resursları fondlarına öz büdcələrini formalaşdırır və bütün xərclərini həmin büdcədən maliyyələşdirir. Bələdiyyə maliyyəsinin əsasını bələdiyyə büdcəsi təşkil edir.


Sxem (5)

Bələdiyyələrin maliyyə resursları

Vergi vəsaitləri

Bələdiyyə mülkiyyətində və idarəçiliyində olan müəssisələrin vəsaitləri

Bələdiyyə krediti, qiymətli kağızları və bələdiyyəyə məxsus olan qiymətli kağızlar

Mərkəzi büdcədən bələdiyyə büdcəsinə verilən maliyyə vəsaitləri

Digər mənbələr (yerli ödənişlər,könüllü ianələr və s.)

Sxem 6 .Bələdiyyələrin maliyyə resurslarının təsnifatı.


Bələdiyyə maliyyəsinin aşkarlıq prinsipi dedikdə bələdiyyələr öz fəaliyyətləri zamanı baş verən bir çox məsələlərdə məsələn yerli büdcənin layihəsini hazırlayarkən və istifadə edərkən, bələdiyyə əmlakına dair sərəncam verərkən və bələdiyyə üçün əhəmiyyət kəsb edən digər qərarlar qəbul edərkən yerli əhalini bu prosesə cəlb etməli və ya bu haqda əhalini ciddi şəkildə məlumatlandırmalıdır. Qanunvericiliklə bağlı bələdiyyələrin üzərinə qoyulmuş vəzifələrdən biridə budur ki, , bələdiyyələr hər maliyyə ilinin sonunda büdcənin icrası haqqında hesabatı təsdiq etməli və əhaliyə çatdırmalıdırlar.
. Buna görə də bələdiyyələrin yerli siyasəti respublikada həyata keçirilən sosial-iqtisadi siyasətə uyğun olması və onu tamamlaması təbiidir. Habelə bələdiyyələrin üzərinə düşən əsas və vacib məsələlərdən biridə Əhalinin sosial rifahının yaxşılaşdırılması və respublikanın iqtisadi dayaqlarının gücləndirilməsinə çalışmaq və bələdiyyələrin bu istiqamətdə işlər görməsindən ibarətdir..