Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda

Müəssisənin dövriyyə vəsaitinin quruluşunun təhlili 
10 saylı cədvəl. 
Vəsaitlərin növləri 
Vəsaitlərin mövcudluğu, man. 
Vəsaitlərin quruluşu, %-lə 
Ilin əvvəlinə 
Ilin axırına 
Ilin 
dəyişikliyi 
Ilin 
əvvəlinə 
Ilin axırına 
Dəyişik 
lik 
Pul vəsaitləri 
Debitorlar 
Ehtiyatlar və 
məsrəflər 
O cümlədən: 
İstehsal ehtiyatları 
Böyüdülməyə və 
kökəldilməyə 
qoyulmuş heyvanlar 
Azqiymətli və
tezköhnələn əşyalar 
Bitməmiş istehsal 
- 
354260 
202850 
19120 
60800 
330 
122600 
- 
732583 
346041 
48753 
- 
1052 
296236 
- 
+378323 
+143191 
+29633 
-60800 
+722 
+173636 
- 
63,6 
36,4 
3,4 
10,9 
0,1 
22,0 
- 
67,9 
32,1 
4,5 
- 
0,1 
27,5 
- 
+4,3 
-4,3 
+1,1 
-10,9 
- 
+5,3 
Cədvəldən görünür ki, dövriyyə aktivlərində ən yüksək xüsusi çəkini debitorlar 
təşkil edir. Belə ki, debitorların xüsusi çəkisi ilin əvvəlinə 63,6 %, ilin axırına isə 67,9 
% təşkil edir. İlin axırına debitor borclarının həcmi və xüsusi çəkisi azalmaq əvəzinə 
artmışdır.
Bankda olan hesablarda pulun artması heç də həmişə maliyyə vəziyyətinin 
möhkəmləndirilməsini göstərmir. Pul vəsaiti müəssisənin yaxşı idarə olunması üçün 
lazımdır – bu əslində qısamüddətli pul vəsaitinin daxil olmasını örtmək üçün nəzərdə 
tutulan sığorta ehtiyatıdır. 

---

75 
Pul məbləği o həcmdə olmalıdır ki, birinci növbədə olan ödənişlərin örtülməsinə 
kifayət etsin. Bankda olan hesablarda kassada pul vəsaitinin olması, heç də gəlir 
gətirmir, onların ekvivalenti dəyəri aşağı gəlirlə qısamüddətli maliyyə qoyuluşudur, 
onlar cari ehtiyac üçün heç olmasa minimum səviyyədə olmalıdır. Uzun müddət çoxlu 
həcmdə pul qalığının olması dövriyyə kapitalının düzgün istifadə olunmamasını 
göstərir. Mənfəət götürmək onları tez bir zamanda dövriyyəyə buraxmaq lazımdır. 
Təhlil apardığımız müəssisənin bankda olan hesablarında, kassasında pul vəsaiti 
yoxdur. Bu da müəssisənin maliyyə vəziyyətinin pisləşməsini göstərir. 
Müəssisənin maliyyə sabitliyini xarakterizə edən göstəricilərdən biri onun ödəmə 
qabiliyyətidir, yəni nağd pul resursları ilə özünün öhdəliklərinin ödənilməsi imkanıdır. 
Ödəmə qabiliyyətinin təhlili müəssisə fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi və 
proqnozlaşdırılması üçün yalnız müəssisə üçün deyil, eyni zamanda xarici investorlar 
(banklar) üçün lazımdır. Bank kredit verməmişdən əvvəl borc alanın kredit ödəmə 
qabiliyyətini öyrənməlidir. Həmçinin müəssisədə bir-biri ilə iqtisadi münasibətdə olması 
kimi özünü göstərməlidir . Əgər ona kredit verilməsi yaxud ödənişin vaxtının 
uzadılması haqqında məsələ meydana çıxarsa, partnyorun maliyyələşmə imkanları 
haqqında bilmək xüsusilə vacibdir. 
Kredit ödəmə qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi cari akivlərin likvidliyinin 
xarakteristikası əsasında həyata keçirilir, hansı ki, pul vəsaitinə çevrilməsi üçün onların 
hərdənbir hesablanılması lazımdır. Həmin aktivləri inkassa etmək üçün nə qədər az vaxt 
tələb olunursa, onun likvidliyi bir o qədər yüksək olur. Balansın likvidliyi – bu müəssisə 
aktivlərinin nağd pula çevrilməsi və özünün ödəmə öhdəliklərinin imkanıdır, daha dəqiq 
– bu balansın aktivləri ilə müəssisənin borc öhdəliyinin ödənilmə dərəcəsidir, nağd pula 
çevrilmə vaxtı ödəmə öhdəliyinin ödənilmə vaxtına uyğundur. O, qısamüddətli borc 
öhdəliyinin həcmi mövcud ödəniş vəsaitinin həcminə uyğun gəlmə dərəcəsindən 
asılıdır. 
Ödəmə qabiliyyəti və likvidlik anlayışları bir-birinə çox yaxındır, lakin ikinci 
anlayış tutumludur. Ödəmə qabiliyyəti balansın likvidlik səviyyəsindən asılıdır. Həmin 
vaxtda likvidlik hesablaşmaların cari vəziyyəti kimi perspektiv üzrə hesablaşmaların 
vəziyyətini xarakterizə edir. 

---

76 
Balansın likvidliyinin təhlili passiv üzrə qısamüddətli öhdəliklərlə likvidlik 
dərəcəsinin azalması üzrə qruplaşdırılmış aktiv üzrə vəsaitin müqayisə edilməsi ilə 
qurtarır. Likvidlik dərəcəsinin cari aktivlərin qruplaşdırılması ödəniş müddətinin 
səviyyəsi üzrə qruplaşdırılır. 
Birinci qrupa pul vəsaitləri və qısamüddətli maliyyə qoyuluşları kimi, likvid 
vəsaitlərinin daha çox sürətlə hərəkət edən hissəsi daxildir. İkinci qrupa hazır məhsullar, 
yüklənmiş mallar və debitor borcları daxildir. Bu qrupda cari aktivlərin likvidliyi – 
məhsulların öz vaxtında göndərilməsindən, bank sənədlərinin rəsmiləşdirilməsindən, 
banklarda ödəniş sənədlərinin dövriyyə sürətindən, məhsullara olan tələbdən, onun 
rəqabət etmə qabiliyyətindən, alıcıların ödəmə qabiliyyətindən, hesablaşmaların 
formasından və s.-dən asılıdır. 
İstehsalat ehtiyatları və bitməmiş istehsalın hazır məhsula çevrilməsi, sonra nağd
pula çevrilməsi üçün xeyli çox vaxt gərək olur. Buna görə də onlar üçüncü qrupa daxil 
edilir.