Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti beynəlxalq magistratura və doktorantura məRKƏZİ
İstehsalat sanitariyasının qiymətləndirilməsi
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2. İstehsalat sanitariyasının qiymətləndirilməsi
İşləyənlərə zərərli istehsalat faktorlarının təsirinin qarşısını alan və ya onların təsirini azaldan təşkilati tədbirlər və texniki vasitələr sistemi istehsalat sanitariyası adlanır. Zərərli istehsalat faktorları elə istehsalat faktorlarına deyilir ki, onların işləyənlərə təsiri müəyyən şəraitdə xəstələnməyə və ya iş qabiliyyətinin azalmasına səbəb olur. Zərərli maddələr (istehsalat zəhəri) dedikdə, xammal, aralıq və son məhsullar habelə qarışıqlar, köməkçi vasitələr, katalizatorlar və tullantılar ola bilər. Zərərli maddələr insan orqanizminə nəfəs orqanları, mədə-bağırsaq traktı, zədələnmiş və zədələnməmiş dəri vasitəsi ilə keçə bilər. Qaz, buxar, duman, aero- zol, toz halında olan zərərli maddələr orqanizmə əsasən (95-98%) nəfəs orqanları vasitəsi ilə keçir. Mədə-bağırsaq traktı ilə insan orqanizminə zərərli maddələr əsa- sən çirkli əllərlə qida qəbul etdikdə və siqaret çəkdikdə keçə bilər. Dəri vasitəsi ilə insan orqanizminə piydə yaxşı həll olan zərərli maddələr keçə bilər. Bunlara misal olaraq etil, metanol, fenol, aromatik karbohidrogenləri və s. göstərmək olar. Həmin maddələrin işçi zonadakı havanın 1m 3 -dəki qatılığı nəzərə alınır. Zərərli maddələr orqanizmə təsir dərəcəsinə görə 4 sinfə bölünür: (Bayramov A., 2017: s. 8). 1. Fövqəladə qorxulu maddələr 0,1 mq/m 3 -dən az 2. Çox qorxulu maddələr 0,1-1 mq/m 3 3. Qorxulu maddələr 1,1-10 mq/m 3 4. Az qorxulu maddələr 10 mq/m 3 -dən çox Zərərli maddələrin işçi zonada buraxıla bilən qatılıq həddi elə bir həddi olma- lıdır ki, işçilər 8 saatlıq iş günü ilə uzun müddət işlədikdə zəhərlənmə, peşə xəstəli- yi və ya orqanizmdə başqa dəyişikliklər baş vermir. Buraxıla bilən qatılıq həddi karbohidrogen buxarlan üçün 300 mq/m 3 , furfurol üçün 10 mq/m 3 , toluol üçün 50 mq/m 3 olunmuşdur. Hava dəyişkənliyi yaratmaq üçün, bir-biri ilə əlaqəli qurğular və proseslər kompleksi ventilyasiya adlanır. Ventilyasiya istehsalat binalarından çirklənmiş, 43 qızmış (soyumuş) havanın kənarlaşdırılması və onun əvəzinə təmiz, soyuq (isti) havanın verilməsi üçün tətbiq olunur. Bunun nəticəsində işçi zonada lazımi əlveriş- li hava mühiti yaranır. İstehsalat binalarında hava dəyişikliyinin üsulundan asılı olaraq ventilyasiya təbii və süni olur. Təbii ventilyasiya zamanı havanın dəyişməsi təbii faktorlar (istilik təzyiqi, küləyin təsiri) hesabına baş verir. Süni ventilyasiya zamanı hava mexaniki qurğuların (ventilyatorların və s.) köməyi ilə dəyişdirilir. Qəza ventilyasiyası texnoloji rejimin pozulması və qəza nəticəsində istehsalat binalarına partlayış təhlükəli və toksiki qaz və buxarların gözlənilmədən yığılması zamanı orada intensiv hava dəyişkənliyi yaratmaq üçün nəzərdə tutulur. Qəza ven- tilyasiyaları yalnız sorucu olur. Qəza ventilyasiya sistemləri avtomatik işə düşməli- dir. Bundan əlavə qəza ventilyasiyasının yerli əllə işəsalma qurğusu, bəzən isə əməliyyat otaqlarında pultla işə salma qurğusu olur. Qəza ventilyasiyasının məh- suldarlığı nasosxana və kompressorxananın bütün həcminin havasını 8 qat dəyiş- dirmək gücündə, digər-istehsalat binalan üçün isə 8 qatdan az olmayaraq hava də- yişkənliyi yaratmaq gücünde hesablanır. Bu zaman əsas ventilyasiyanın məhsul- darlığını da nəzərə almaq lazımdır. Ventilyasiya bir-biri ilə əlaqəli mürəkkəb sistem olduğuna görə düzgün istis- mar olunmalı, həmişə saz, işə yararlı vəziyyətdə saxlanılmalıdır. Ventilyasiya sis- temlərini istismara verməzdən əvvəl, habelə onun avadanlıqlarının təmirindən son- ra texniki və sanitar gigiyenik sınaqdan keçirilməlidir. Sınağın nəticəsində əldə olunan bütün göstəricilər, ventilyasiya sisteminin texniki vəziyyətini təyin edən sənədə, sistemin texniki pasportuna yazılır. Bütün ventilyasiya qurğuları üçün xü- susi istismar təlimatı tərtib olunur. İş rejiminə görə ventilyasiya sistemləri fasiləsiz və dövrü olur. İstismar zamanı ventilyasiya sisteminin əvvəlki (ilkin) məhsuldarlı- ğının saxlanılmasına fikir verilməlidir. Dövrü (periodik) işlənən ventilyasiya sistemi işə başlamazdan 15 dəqiqə tez işə salınır. Bu zaman əvvəlcə sorucu sonra isə hava vuran sistem işə salınır. Ventilyasiya sistemləri əks ardıcıllıqla dayandırılır. Düzgün layihələnmiş və yerinə yetirilmiş sənaye işıqlanması əmək məhsuldarlığını artırır, məhsulun keyfiyyətini yaxşılaşdırır, işləyənlərə müsbət 44 psixoloji təsir göstərir, əməyin təhlükəsizliyini artırır və istehsalat zədələnmələrini azaldır. Düzgün olmayan işıqlanma istehsalat zədələnmələrinin səbəbi ola bilər, işıqlandırma qurğularının istismarı, layihələnməsi və quraşdırılması zamanı buraxı- lan səhvlər yanğın və partlayış təhlükəli sexlərdə partlayışa, yanğına və bədbəxt hadisəyə gətirib çıxara bilər. Tələb olunan işıqlanma səviyyəsi yerinə yetirilən işlə- rin dəqiqlik dərəcəsinə əsasən müəyyən olunur. İstehsalat binaları gündüz vaxtı bir qayda olaraq təbii işıqla işıqlandırılır. Təbii işıqlanma ilin, günün vaxtından və metroloji faktorlardan (buludluluqdan, yer səthinin əksetmə qabiliyyətindən ) asılıdır. Pəncərələrdən düşən təbii işıqlanma , işıqlanma əmsalı adlanan kəmiyyətlə, pəncərələrin sahəsinin otağın döşəməsinin sahəsinə olan nisbəti ilə hesablanır. Neft emalı müəssisələrinin sexləri üçün işıqlan- ma əmsalı 1/6-1/5 aralığında götürülür. İş yerlərinin işıqlandırılması təkcə işıqlanma əmsalından deyil, otağın dərinliyindən, döşəmədən pəncərəyə qədər olan məsafədən, başqa binalarla qaranlıqlaşma dərəcəsindən də asılıdır. Pəncərə şüşələrinin çirklənməsi binanın işıqlanmasını 5-7 dəfə azalda bilər (Bayramov A., 2017: s. 9). Süni işıqlanma binalarda və açıq havada təbii işıqlanma kifayət etmədikdə və sutkanın qaranlıq vaxtı üçün nəzərdə tutulur. Süni işıqlanmanın 2 növü: ümumi və kombinə olunmuş (bu zaman ümumi işıqlanmaya yerli, işıq selini bilavasitə iş yerlərinə toplayan işıqlanma əlavə olunur) olur. İstehsalat binalarında həm ümumi həm də yerli işıqlanmadan istifadə edilir. Funksional təyinatına görə süni işıqlan- manın işçi, qəza və xüsusi işıqlanma kimi növləri var. İşçi işıqlandırma bütün binalarda və işıqlandırılmalı olan ərazilərdə normal işi, insanların və nəqliyyatın gediş-gəlişini təmin etmək üçün məcburidir. Qəza işıqlanması işçi işıqlanmanın gözlənilmədən kəsilməsi zamanı istehsalat binalarını minimum işıqlandırmaq məqsədi ilə nəzərdə tutulur. Xüsusi işıqlanmanın növbətçi (qeyri iş vaxtı işıqlandırma üçün), mühafizə (gecə vaxtı mühafizə olunan obyektin sərhədləri boyu işıqlanmanı təmin etmək üçün), təxliyə (təxliyə üçün), qəza işıqlanması (qəza vəziyyətində işçi işıqlanma söndükdə insanların binalardan təxliyə olunması üçün) kimi növləri vardır. Bəzi istehsal prosesləri müəyyən səs-küy və titrəmə ilə müşayət olunur. Heydər 45 Əliyev adına Bakı Neft Emalı Zavodunda səs-küy və titrəmə mənbələri əsasən maşın və mexanizmlər, texnoloji qurğular və aparatlardır. Bunların içərisində maye və qazlar böyük sürətlə hərəkət edir, sürtünmə və pulsvari hərəkət əmələ gətirir. Belə səs-küy və titrəmə mənbələrinə kompressorları, nasosları, ventilyasiya qurğularını, boru kəmərlərini, qarışdırıcıları, elektrik mühərriklərini və başqa texno- loji avadanlıqları göstərmək olar. İş yerlərində səs-küy və vibrasiyanın səviyyəsinin artması insan orqanizminə və onun əmək fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. Uzun müddət səs küyün təsiri eşitmə kəskinliyini azaldır, qan təzyiqini dəyişir, diqqəti zəiflədir, görmə qabiliyyətini pisləşdirir, hərəkət mərkəzlərində dəyişiklik yaradır. İntensiv səs-küy xüsusi ilə əsəb və ürək-damar sistemlərinə zərərli təsir edir. Aparatların, maşınların, kommunikasiya və qurğuların hissələrinin rəqsləri vibrasiya (titrəmə) adlanır. Titrəmənin zərərli təsiri nəticəsində baş ağrıları, oynaqların ağrıması, yüksək qiciqlanma, yorğunluq, əzginlik və bəzi hərəkətlərin koordinasiyasının pozulması baş verir. Səs-küy və titrəmənin zərərli təsirləri ilə mübarizə tədbirləri texnoloji proses- lərin və maşınların layihələnməsi mərhələsində başlanmalıdır. Səs və titrəmənin səviyyəsinin azaldılması üçün mexanizmlərin düzgün istismarı, vaxtlı-vaxtında profilaktiki təmir və keyfiyyətli quraşdırma mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Səs-küy və titrəmə ilə mübarizənin əsas təşkilati tədbirləri aşağıdakılardır: Səs mənbəyi olan avadanlıqların ayrı binalarda yerləşdirilməsi; Yüksək səs-küylü sexlerin azsəsli binalardan uzaqda yerləşdirilməsi; Vibroakkustik avadanlıqların məsafədən idarə olunması (kabinələrdən); Səs-küy və titrəmədən fərdi mühafizə vasitələrinin tetbiq olunması; Vibroakkustik avadanlıqlara xidmət edən fəhlələr üçün sanitar-profilaktik tədbirlərin keçirilməsi. Səs-küy və titrəmə ilə mübarizənin əsas texniki tədbirləri aşağıdakılardır: (Bayramov A., 2017: s. 10). Fəal titrəyən avadanlıqların özüllərinin düzgün layihələnməsi; Fəal titrəyən daşıyıcı konstruksiyalardan və mühəndis kommunikasiyala- rından izolə edilməsi; 46 Fəal titrəyən avadanlıqların, əməliyyatçı ve maşinistlerin iş yerlərinin titrəmədən izolyasiyası; Kommunikasiyaların səthlərinin titrəyiş udan rezin örtüklə üzlənməsi; Səsli maşınların xüsusi örtüklərlə səsdən izolyasiya edilməsi; Ventilyasiya sistemlərinin sorma ve çıxış hissələrində səsin boğulması. Hava ilə səs-küyün yayılmasını azaltmaq üçün onun yayılma yolunda divar, arakəsmə, səsi izolə edən örtük və ekranlar quraşdırmaq olar. Titrəməni azaltmaq üçün kombinə olunmuş rezin-metal ve plastik kütlədən hazırlanmış yay - amartizatorlar tətbiq olunur. Metal təbəqələrdən hazırlanmış qoruyucu örtüklərin çəpərlərin və başqa detalların titrəməsini azaltmaq üçün titrəyişin udulması məqsədi ilə materialların titrəyən səthlərinə rəqsləri yaymaq qabiliyyətinə, böyük daxili sürtünməyə malik materiallar, rezin, plastik və s. çəkilir. Xam neft, neft məhsulları və neft emalı prosesində istifadə edilən aşqarlar və s. köməkçi maddələrin zərərli təsirlərinin işçilərin sağlamlığına, iş qabiliyyətinə təsirini azaltmaq məqsədi ilə şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etmək lazımdır. Hər bir iş yerində duşxanaların olması vacibdir. İş növbəsi qurtardıqdan sonra bütün işçilər yuyunmalı, isti duş qəbul etməlidirlər. İşçilərin xüsusi geyimləri təmiz olmalı, onların saxlanması üçün xüsusi şkaflar olmalıdır. Əlləri yumaq üçün isti su və sabundan istifadə etmək lazımdır. Bu məqsədlə həlledicilərdən istifadə etmək olmaz. Bilavasitə iş yerlərində qida qəbul etmək olmaz. Bu məqsədlə ayrılmış xüsusi otaqlarda və ya yeməkxanalarda nahar etmək lazımdır. Qida qəbul etməzdən əvvəl mütləq əlləri və üzü sabun və isti su ile yumaq lazımdır. Yuyulmamış əllə qida qəbul etmək zərərli maddələrin mədə-bağırsaq traktı ilə orqanizmə keçməsinə səbəb ola bilər. Zavodda içməli su xüsusi avtomatlar vasitəsi ilə verilir. İçməli suyun keyfiyyətinə daim nəzarət olunur. Zərərli istehsalat sahələrində çalışan işçilər müntəzəm olaraq süd məhsulları ilə təmin ediməlidirlər. Zərərli istehsalat amillərinin mənfi təsirlərindən qorumaq üçün onlara nahar fasiləsində süd, qatıq, ayran verilməlidir. Bununla əlqaədar zərərli iş yerlərində çalışanların südlə təmin olunması göstəriciləri cədvəl 6-da |