Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasi təHSİL İnstitutu

 
uşağın
 
oriyentasiyasını genişləndirən fəal hərəkətləri onun psixi 
funksiyalarını (duyğu, qavrayış, yaddaş, diqqət, təxəyyül, əyani-hərəki təfəkkür və nitqini) 
stimullaşdırır. Əşyalarla təması mənimsəmə prosesində uşaqların sensor inkişafı sürətlənir, 
əşyaların və onların əlamətlərinin (forması, həcmi, rəngi, məkandakı vəziyyəti) qavranılması 
təkmilləşir. Bir əlamətin deyilməsi ilə (təqlid etməklə, nümunə göstərməklə) uşaq əşyanı 
başqalarının içərisindən seçib göstərə bilər. Uşaq böyüklərin köməyi ilə əşyalarla, oyuncaqlarla 
(piramida, kubuk, qumla oynamaq üçün fiqurlar və s.) təmas qurmağı mənimsəyir. Oyun zamanı 
onların əvəzediciləri yaranır ki, bu da fikri prosesləri gücləndirir, elementar ümumiləşmələr 
etməyə imkan verir.
Əşyalarla fəaliyyət prosesində praktik vəzifələrin həll edilməsi üçün bütün proqram 
məzmunu sensor duyğuların, diqqətin, yaddaşın, təxəyyülün və əyani-hərəki təfəkkürün inkişafına 
istiqamətlənir.
Sensor duyğular əşya və hadisələrin qavranılmasının fəallaşdırılması, əlamətlərinin 
fərqləndirilməsi, əşyalarla manipulyasiya zamanı onların arasında əlaqələrin müəyyənləşdirilməsi 
(müxtəlif ölçüdə iki əşya və keyfiyyətdə əşyalar: ağır, yüngül, yumşaq, bərk, soyuq, ilıq və s.),
əşyaların təhlilində bütün analizatorların iştirakını, görmə və eşitmə qavrayışının fəal istifadəsini, 

---

30 
uşağın böyüklərlə əşyalarla birgə fəaliyyətində sensor-perseptiv proseslərin və kiçik motorikanın 
aktiv istifadəsi ilə inkişaf edir. 
Diqqət, yaddaş, təxəyyül, təfəkkür və nitqin inkişafı aşagıdakı hallarda baş verir: 
-əşyalarla fəaliyyət prosesində praktik vəzifələrin yerinə yetirilməsində; 
-əşyalar arasında sadə əlaqələrin müəyyən edilməsi və istifadəsində; 
-ümumiləşdirmə bacarığının formalaşdırılmasında; 
-maraq və emosiyaların təsiri ilə təxəyyülün stimullaşdırılmasında. 
Uşaq təlim prosesində fəaliyyətdə olaraq öyrənir və dərketmə üsullarını təkmilləşdirərək 
ətraf aləmi dərk edir. Zəngin və rəngarəng əşya mühiti uşağı müxtəlif istiqamətlərdə hərəkət 
etməyə, əşyalardan istifadəyə stimullaşdırır, onun hissi təcrübəsinin zənginləşməsinə və inkişafına 
təsir edir. Buna görə də onlar imkan daxilində müxtəlif materiallardan (taxta, plastmas, metal, 
parça, rezin, dəri və s.) hazırlanmalıdır. Bunlar müxtəlif ölçüdə, görkəmdə, rəngdə olmalı, səsləri 
fərqlənməli, müxtəlif hərəkət növlərini stimullaşdırmalıdırlar. Oyuncaqlar öz məzmununda 
hərəkətin məqsədini ifadə edir və bu məqsədə çatmaq üçün necə hərəkət etmək lazım olduğunu 
uşağa diktə edir. Belə ki, qrupda müvafiq hərəkətləri yerinə yetirmək üçün əşya və oyuncaqların 
olması zəruridir: piramida, kubiklər, tikinti materialları; həyətdə qumla oynamaq üçün balaca 
vedrə, bel, araba, dırmıx və s.; atıb-tutmaq və diyirlətmək üçün toplar, maşınlar; uşaqların 
biləklərini və barmaqlarını inkişaf etdirmək üçün iplər və lentlər, düymələr; stolüstü oyunlardan 
qurğular (mozaika, kubik) məişət əşyalarını imitasiya edən oyuncaqların olması vacibdir. 
İki yaşlı uşaqlar