Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Hörmə  və toxuma qablar. Zəngin xammal ehtiyatına malik olması  səbəbindən 
Azərbaycanda müxtəlif növ hörmə qablar da geniş yayılmışdı. Sucar sahələrdə yetişən lifli bitkilər 
(lığ, ziyəlağ, dala, cil), elastik ağac çubuqları və siyrımı, şilgir, tənək, dənli bitkilərin küləşi hörmə 
işində  ən qədim xammal növü olmaq etibarı ilə yaxın keçmişədək özünün əməli  əhəmiyyətini 
itirməmişdir.   
Lifli bitkilərdən ev məişətində geniş yayılmış  ciyəbənd, zənbil, kövsərə, süfrə, tərəzi  və s. 
hazırlanırdı. Çubuqdan hörülən səbət, tərəcə, salğar, cilovsüzən və s. özünün təsərrüfat və məişət 
əhəmiyyətini əsrlər boyu saxlamışdır.
73
 
Toxuma qabların çeşidi olduqca zəngin idi. Bunların arasında yun, kətan və keci məmulatı 
xüsusi yer tuturdu. Xurcun, heybə, məfrəş, çuval, kisə, siyəzi və s. keçmiş məişətdə geniş yayılmışdı. 
Həsir məmulatının əsas istehsal mərkəzi Kürboyu kəndlər, Muğan ərazisi, xüsusilə Lənkəran-
Astara bölgəsi olmuşdur. Lənkəran-Astara bölgəsində vaxtilə taxıl saxlamaq üçün həsirdən kövsərə, 
yantay (çanta), süfrə düzəldərdilər. 
Keçmişdə yaxın və uzaq səfər zamanı  xurcun  və  heybədə azuqə daşınardı. Xurcunun 

---

 
198
(heybənin) gözəklərinə ucu qotazlı xurcunbağı keçirərdilər. Xurcun və heybələr rəngbərəng 
boyanmış keci və ya yun ipdən toxunmaqla üzərinə müxtəlif növ naxışlar salınardı. 
Keçmişdə taxıl, un, duz və s. saxlamaq, habelə azuqə daşımaq üçün yundan müxtəlif ölçülü 
çuval toxunmuşdur. Muğanda böyük çuvaldan həm də çəki vahidi kimi istifadə olunmuşdur. Taxıl 
doldurulmuş «Muğan çuvalı» 10 batmana bərabər tutulurdu.
74
 
                                                           
1
С.А.Токарев. Разграничительные и объединительные функции культуры. IX Международный Конгресс антро-
пологических и этнографических наук. М.,1973. 
2
А.А.Измайлова. Социалистическое преобразование хозяйства, культуры и быта талышей (автореф). М., 1964. 
3
X.Axundov. Azərbaycanda çəltik bitkisi və onun məhsuldarlığının yüksəldilməsi yolları. B., 1958, s.28; Azərbaycanda 
çəltikçilik. B.,1964; Ş.A.Quliyev. Azərbaycanda çəltikçilik.B.,1977,s.27. 
4
Н.Д.Калашев.  Местечко  Сальян  Джеватского  уезда  Бакинской  губернии    -  СМОМПК,  вып.,Y,  Тиф., 1888, 
с.158. 
5
 R.Babayeva. Abşeron yeməkləri, Az. MEA TİEA, inv. №3632,f.1,s.11; A.Ələsgərzadə.  Əfşəran yeməkləri.Yenə 
orada, inv. №374; T.T.Səlimov. Abşeronlular.B.,1993. 
6
 В.А.Ахмедова. Традиционное хлебопечение в Азербайджане. Б. 1997, с.78. 
7
 H.Sarabski. Köhnə Bakı.B.,1982, s.181. 
8
 Ş.A.Quliyev. Azərbaycanda çəltikçilik. B.,1977. 
9
 R.Babayeva. Abşeron yeməkləri.-Azərb.MEA TİEA, inv.№3632, s.32-33. 
10
 С.М.Бремнер. Витамины в домашнем питании. М.,1974. 
11
Azərbaycanda dəvə və at südündən (qımıs) tarixən istifadə olunmamışdır. 
12
 Р.Б.Давидов, В.П.Соколовский. Молоко в питании человека. М.,1959, с.27. 
13
 Yenə orada, s.29. 
14
 N.Sultanov. Uzun ömürlülük. - «Ədəbiyyat və incəsənət», 20 aprel 1984. 
15
A.N.Mustafayev, Q.C.Cavadov. Qobustanda dəvəçiliyin etnoqrafik tədqiqinə dair. - AEM,V bur., B.,1985, s.75. 
16
 Azərbaycan etnoqrafiyası, I c.B., 1988, s.278. 
17
 X.D.Xəlilov. Qarabağın elat dünyası.B.,1992, s.105. 
18
 R.Babayeva. Abşeron yeməkləri. Azərb.MEA TİEA, inv. №3632, f.1, op.11. 
19
 Ş.A.Quliyev. Azərbaycanda su quşlarının ovlanması. – Azərbaycanın maddi mədəniyyəti. B., 1965, s.299-303. 
20
 К.М.Ибрагимов. Материальная культура Шекинской зоны в конце ХIX – начале ХХ века (автор). Б.,1982,с.23. 
21
 Azərbaycan etnoqrafiyası, I c. B.,1988, s.287. 
22
 A.N.Mustafayev. İngiloyların maddi mədəniyyəti. B., 2005, s.177-178; С.М.Агамалиева. О пище населения Тауз-
ского и Казахского районов - АЭИА, Б., 1986, с.73; Yenə onun: О национальной пище в северо-западной зоне 
Азербайджана. - Материалы к сессии, посвященной итогам археологических и этнографических исследований 
1970 г. в Азербайджане. Б., 1972, с.41. 
23
 Ə.Ə.İzmayılova. Balıqçılıq. -Azərbaycan etnoqrafiyası.B.,1988,s.299. 
24
 Н.Дубровин. История войны и владычества русских на Кавказе. Т.1, кн. II. СПб., 1871; И.Н. Березин. Путеше-
ствие по Дагестану и Закавказью. Казань, 1849 və b.  
25
 N.Dubrovin. Göst. əsəri, s.362. 
26
 Иессен А. Орошение в Закавказъе. Кавказский календаръ на 1914 г. Тифлис, 1913,с.42;  
27
İ.A. Talıbzadə XIX əsr və XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda suvarma və sudan istifadə. B., 1980,s.13.  
28
 A.N.Mustafayev. Şirvanın maddi mədəniyyəti. B., 1977. s. 118.  
29
К.Т.Каракашлы. Материалъная кулътура азербайджанцев. Б.,1964, с.250. 
30
H. N. Məmmədov. Muğanın maddi mədəniyyəti (tarixi-etnoqrafik tədqiqat). B., 2001, s.117. 
31
 A.N.Mustafayev. Göstərilən əsəri, s.119. 
32
M.N.Nəsirli. Azərbaycanın bəzi içkiləri haqqında. Azərbaycan etnoqrafik məcmuəsi. 1 bur., B., 1964, s.143. 
33
 A.N. Mustafayev, T.C.Cavadov. Qobustanda dəvəçiliyin etnoqrafik tədqiqinə dair. AEM, V bur., B.,1985, səh.76. 
34
 M.N.Nəsirli. Göst. əsəri, s.138.  
35
 Yenə orada. 
36
 Yenə orada. 
37
А.Пашаев. Город Ордубад в XIX – начале XX вв. (историко-этнографическое исследование). Б., 1998, с.110. 
38
 Nizami Gəncəvi. Xosrov və Şirin, Bakı, 1981, s.289. 
39
 M.N.Nəsirli. Göst.əsəri, s.140-141. 
40
 M.N.Nəsirli. Göstərilən əsəri, s.144. 
41
Q.Ə.Rəcəbov. Azərbaycanda süd məhsulları hazırlanmasının xalq üsulları. AEM, III bur., B., 1977, s.63. 
42
Yenə orada 
43
 X.D. Xəlilov. Qarabağın elat dünyası. B., 1992, səh.103. 
44
 A.N.Mustafayev. Göst. əsəri, s.119. 
45
 H.N.Məmmədov. Göst. əsəri, s.119. 
46
 Dədə Qorqud. B., 1988,s.133. 
47
Ş.H. Əliyev. İngiloylar (tarixi etnoqrafik tədqiqat). (Nam. dissertasiyasının avtor.) . B.,2001, s.21.  
48
К.И.Хатисов. Кустарные промыслы Закавказского края.- Отчеты и исследования по кустарной промышленно-
сти России. т. II, СПб, 1894, с.340.  

---

 
199
                                                                                                                                                                                                 
49
 Q.C.Cavadov. Ağacişləmə.- Azərbaycan etnoqrafiyası, I c, B.,1988, s.350. 
50
 Р.И.Бабаева. Утварь Апшерона. Bax: Azərb. MEA TİEA, f.3632, s.10. 
51
 Yenə orada, s.28. 
52
  В.А.Ахмедова.  Традиционное  хлебопечение  в  Азербайджане  (историко-этнографическое  исследование).  Б., 
1997, с.69-70. 
53
 Путешественники об Азербайджане. II c. Azərb. Respub. MEA İEA., inv.№, s.153. 
54
 A.N.Mustafayev. Azərbaycanda sənətkarlıq (tarixi-etnoqrafik tədqiqat), səh.94. 
55
 S.M.Ağamaliyeva. Dulusçuluq. - Azərbaycan etnoqrafiyası. I-ci cild. B.,1988, s.339. 
56
 R.İ.Babayeva. Göst.əsəri.s.36. 
57
 Yenə orada. 
58
 Yenə orada. 
59
 Yenə orada. 
60
 Yenə orada.s.37. 
61
 H.Həvilov. Azərbaycanın maldarlıq mədəniyyəti. B., 1987, s.64 
62
 K.Xatisov. Göst.əsəri, s.323. 
63
 Yenə orada, səh.325. 
64
 Yenə orada, s.23. 
65
 Yenə orada. 
66
 R.Əfəndiyev. Göst. əsəri, s.22-23; 6-9, 12-ci rəsmlər. 
67
 Yenə orada, s.51, 26-cı rəsm; s.99, 51-ci rəsm.  
68
Yenə orada, s.74. 38-ci rəsm. 
69
 Yenə orada, с.79.39-cu rəsm 
70
 К.Т.Каракашлы. Материальная культура азербайджанцев северо- восточной зоны Малого Кавказа. (историко-
этнографическое исследование). Б., 1964, с. 234-235. 
71
 T.Ə. Bünyadov. Azərbaycanda maldarlığın inkişafı tarixindən. B., 1969, s.134.  
72
 Q.T. Qaraqaşlı. Göst. əsəri, s. 186-187. 
73
 A.N. Mustafayev. Azərbaycanda sənətkarlıq, s.262.  
74
  Кавказский  календарь  на 1852 г.,  Тифлис,1851,  с.542;  Г.А.Гулиев.  Системы  народной  метрологии  в  земле-
дельческой культуре Азербайджана в Х1Х-ХХ вв.  -  АЕМ, III бур.,  Б., 1977.с.31. 

---

 
 
200