Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

BƏZƏK  MƏDƏNİYYƏTİ: TƏTBİQİ  SƏNƏT MƏMULATI 
 
Hörmə məmulatı 
 
Hörmə  və toxuma məmulatı istehsalının zəruri  şərti olan xammal (elastik çubuq, qamış, 
qarğı, lığ, ziyəlığ, pizə, dala, kətan, kənaf, yun, pambıq, ipək) ehtiyatının bolluğu cəhətdən 
Azərbaycan tarixən tükənməz imkanlara malik olmuşdur. 
Ənənəvi  hörmə  və  toxuma  məşğuliyyəti məhz belə  zəngin xammal bazası  əsasında 
yaranmışdır. Obyektiv tarixi səbəblər üzündən XIX əsrdə texniki cəhətdən qabaqcıl kapitalist 
ölkələrindən nisbətən geridə qalmasına baxmayaraq, Avropada sənaye çevrilişi baş verənədək 
Azərbaycan dünyanın  ən önəmli toxuculuq mərkəzlərindən biri olaraq qalırdı. XIX əsrdə 
Azərbaycanın ənənəvi toxuma istehsalının bir sıra sahələri, xüsusilə parça toxuculuğu tənəzzülə 
uğrasa da, xalça sənəti özünün köhnə şöhrətini davam etdirməkdə idi. 
Hörmə  və toxuma məşğuliyyəti sahəsində xammal növləri üzrə  qədim zamanlardan baş 
vermiş  və bütün orta əsrlər boyu davam edən peşə ixtisaslaşması XIX əsrdə  hələ  də özünün 
əməli  əhəmiyyətini itirməmişdir. Bu mənada qədim kökləri hələ Mezolit dövründə izlənilən 
hörmə  məşğuliyyəti
1
  həsir, tor, kövsərə, zənbil, ciyəbənd, lığarştən, kəndir, buraz, çatı, sicim, 
örkən, rəşmə, çətən (cığ), salğar, səbət, çəpərə və s. timsalında XX əsrin əvvəllərinədək özünün 
əməli  əhəmiyyətini qoruyub saxlamışdır. Hətta bir sıra zəruri geyim ləvazimatı  (əlcək, corab, 
badış, qolçaq, şərf, köynək, içlik, bağ, cövşən) və s. uzun müddət hörmə üsulu ilə hazırlanmışdır. 
Hörmə üsulu ilə habelə zəncirə, qotaz, sərmə, qıyı, qaytan, şərid və s. kimi ağlabənd məmulatı 
düzəldirmişdir. Bunların hər birinin özünə  məxsus xammal növü və hörmə texnologiyası 
təşəkkül tapmışdır. 
Hörmə  məmulatlarının hazırlanmasında təbii və becərmə yolu ilə  əldə edilən müxtəlif 
xammal növlərindən istifadə olunmuşdur. Bunların arasında sucar sahələrdə bitən  lifli bitkilər 
(lığ, ziyəlığ, cil, dala, pizə  və s.), habelə elastik ağac çubuqları  və  sıyrımları,  şilgir, dənli 
bitkilərin küləşi, kətan, kənaf (çətənə, kəndir), pambıq lifi ən qədim xammal növləri olub, yaxın 
keçmişədək özlərinin əməli əhəmiyyətini itirməmişlər. Lığ və ziyəlığdan, adətən, eşmə üsulu ilə 
yumru ciyə (lığarştən) hazırlanırdı. Bundan əlavə, ondan hörmə yolu ilə yastı ciyə düzəldilirdi. 
Bunlar Lənkəran bölgəsi  əhalisinin ev məişətində  hələ  də istifadə olunmaqdadır.  Həsir 
toxuculuğunda əriş məqsədi ilə istifadə olunan eşmə ciyə (lığarştən), yaxud vaxtilə ev məişətində 
geniş yer tutan ciyəbənd, zənbil, kövsərə, süfrə, tərəzi gözü  və s. hazırlanmışdır. Lığ hörmə 
məşğuliyyətinin qədim kökləri mezolit dövründə izlənir.  
Qədim dövrün hörmə  ənənələri çubuq, qamış  və qarğıdan hörülən  səbət  (saman səbəti, 
meyvə  səbəti, dəngi səbət, dən səbəti),  tərəcə, çətən, salğar, çilovsüzən  və s. kimi məişət 
əşyalarının timsalında XIX əsrədək gəlib çatmışdır. Onların hazırlanması sahəsində  əldə 
olunmuş əməli təcrübə kənd əhalisinin ev məişətində yaxın keçmişədək qalmaqda idi. 
Eşmə və hörmə materialı kimi, digər lifli bitkilər: kətan, kəndir, pambıq, habelə yun və keci 
sapdan istifadə edilməsi faktı çox qədim tarixə malik olmaqla, XIX əsrə qədər özlərinin əməli 
əhəmiyyətini qoruyub saxlamışlar. Bunların arasında yun, kətan və pambıq hörmə  məmulatı 
istehsalında istifadə olunmaqdan əlavə, daha çox toxuma materialı kimi işlənmişdir.Başqa sözlə 
desək, lifli bitkilər, yun və ipək  toxuculuq  sənətinin başlıca xammalına çevrilmişlər. Bütün 
bunlardan əlavə, yun həm də basma (həllaclıq) sənətinin başlıca xammalı olmuşdur.