Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Odlu silahlar. Azərbaycanda odlu silah istehsalı son orta əsrlərdə, həm də əxzetmə yolu ilə 
meydana gəlmişdir. Azərbaycanın silah ustaları müxtəlif yollarla ölkəyə düşmüş odlu silahların 

---

 
48
(zənburək, tüfəng, tapança) hazırlanma texnologiyasını çox tezliklə  mənimsəmişdilər. Lakin 
odlu silahlar arasında tüfəng istehsalı kütləvi səciyyə daşıdığından Azərbaycanda silahqayırma 
sənətinin bu sahəsi, əsasən, tüfəngsazlıq istiqamətində inkişaf etmişdir. 
Azərbaycanın tüfəng ustaları müxtəlif sistemli döyüş və ov tüfəngləri, çaxmaqlı və pistonlu 
tapançalar hazırlayırdılar. Bundan əlavə, onlar asudə vaxtlarında müxtəlif sistemli əcnəbi 
silahların təmiri ilə də məşğul olur və çilingər vəzifəsini də yerinə yetirirdilər. 
Tüfəngsazlıq. Etnoqrafik materialların təhlili vaxtilə Azərb- aycanda həm çaxmaqlı, həm də 
pistonlu tüfənglərin (aynalı, süzəni, qoşalülə  və  təklülə) müxtəlif tipoloji növlərinin dəbdə 
olduğunu göstərir. 
Tüfəngsazlıq sənətində  işlənən istehsal ləvazimatı  və  əmək alətlərinin («dəzgə» adlanan 
miz, onun başına bərkidilmiş  ənbur, kötük, zindan, müxtəlif ölçülü sarğı milləri, çəkiclər, 
kəlbətin, simkeş, iskənə, yeyə, matqab, arşın, künyə, mıx, pinç və s.) böyük əksəriyyətini usta özü 
düzəldir, yaxud çilingər dükanlarından satın alırdı. Lülənin zağlanmasında istifadə olunan 
kimyəvi maddələr əczaçı dükanlarından, qara neft isə çarvadarlardan satın alınırdı. 
Çaxmaqlı tüfəng lülə, çaxmaq, qundaq və lülə yatağı olmaqla müxtəlif hissələrdən ibarət 
düzəldilirdi. 
Lülə  və çaxmaq istehsalı ilə bilavasitə «lüləkeş» adlanan silah ustasının özü, qundağın 
hazırlanması ilə «qundaqsaz» məşğul olurdu. Ədəbiyyat materiallarından göründüyü kimi, XIX 
əsrin əvvəllərində odlu silaha tələbat hələ böyük olduğundan çox vaxt çaxmaq hazırlayan usta - 
«çaxmaqsaz» müstəqil işləyirdi.
103
 Kustar tüfəng istehsalı  tənəzzülə  uğrayandan sonra silahsaz 
nəinki lülə və çaxmaq düzəltməklə, habelə qundaq hazırlamaqla da özü məşğul olurdu. 
Qeyd etmək lazımdır ki, pistonlu tüfənglər dəb düşəndən sonra çaxmaqlı tüfənglər 
özlərinin  əməli  əhəmiyyətini tamam itirməmişdi. Sərrast atəşi və gülləsinin uzaq məsafəyə 
süzməsi ilə fərqlənən çaxmaqlı tüfənglər uzun müddət ov silahı kimi istifadədə qalmışdır.