Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Ənənəvi silahların təsnifatı.  İstifadə  məqsədlərinə  və  səciyyəsinə görə  ənənəvi yaraqlar 
soyuq  və  odlu  silah olmaqla iki böyük qrupa bölünür. Soyuq silahlar öz növbəsində hücum 
                                                           
∗
 İstifadə nəticəsində yararsız hala düşmüş nal silah ustaları arasında nalpara adlanırdı.  

---

 
44
(həmlə) və müdafiə (mühafizə) yaraqları olmaqla iki qismə ayrılır. 
Hücum silahları  atma  (kəmənd, yay-ox, sapand, nizə,  «durbaş» adlanan haça nizə), 
sancma  (cəng yabası, cida),  çapma  (təbərzin, qılınc, xəncər)  və  zərbə  (toppuz, gürz, əmud, 
şeşpər) olmaqla müxtəlif məqsədlərlə istifadə olunurdu. Ənənəvi müdafiə-mühafizə vasitələrinə 
zireh («cövşən» adlanan dava köynəyi, qolçaq, dəbilqə və qalxan) daxil idi. 
Orta əsrlərdə Azərbaycanda xəzinəyə (şah, xan, sultan) məxsus zireh karxanalarından əlavə, iri 
şəhərlərdə fərdi zireh emalatxanaları da fəaliyyət göstərmişdir. 
Azərbaycanın  ənənəvi  odlu silahları  (tüfəng, tapança, top) həmçinin, atəşsaçma üsuluna 
görə «çaxmaqlı» və «pistonlu» olmaqla iki qismə bölünür.  
Odlu silahlar meydana gələndən sonra ənənəvi soyuq silahların (nizə, ox, kaman, təbərzin, 
toppuz,  şeşpər  və s.) bir qismi aradan çıxmış, yalnız xəncər və  qılınc istehsalı davam 
etdirilmişdir. Odlu silah istehsalının genişlənməsi nəticəsində bir sıra  əsləhə növləri (dəbilqə, 
qalxan, qolçaq, cövşən və s.) həmçinin, gərəksiz olmuşdur. 
Odlu silahların meydana gəlməsi ilə əlaqədar Azərbaycanın ənənəvi silahqayırma sənətində 
ixtisaslaşma baş vermiş, tüfəngsazlar tədricən soyuq silah ustalarından ayrılmağa başlamışdır. 
XIX  əsrin ikinci yarısından etibarən Azərbaycanın silahqayırma sənətində daha bir ciddi 
dəyişiklik də baş vermişdir. Qafqaz müharibəsindən sonra odlu silah istehsalının qadağan 
olunması
94
 ilə əlaqədar olaraq, soyuq silah istehsalı daha çox bıçaqçılıq, odlu silah istehsalı isə 
çilingərlik səciyyəsi kəsb etməyə başlamışdır.