Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Maşa. Mətbəx maşası, əsasən, od götürmək, közü çəkib  sərmək, yaxud bir yerə toplamaq 
üçün istifadə edilirdi. Maşa iki cür hazırlanırdı. Onun köz tutan başı yastı düyməciklə 
tamamlanırdı. Maşanın qolları  aşağı  gəldikcə aralanırdı. Mətbəx maşasından fərqli olaraq 
«qəlyan maşası» kiçik ölçülü düzəldilirdi.  
Dudkeş. Közün alovlanması, tüstüsünün yaxşı çıxması və hərarətin artırılması məqsədi ilə 
«dudkeş» adlanan tüstüçəkən borudan istifadə olunurdu. Dudkeş çox sonralar, soba, samovar 
peyda olandan sonra məişətə daxil olmuşdur. Dudkeş, adətən, tənəkə dəmirdən düzəldilirdi. 
Xəkəndaz  hər bir ailədə  zəruri ev ləvazimatı sayılırdı. Xəkəndaz misdən və ya tənəkə 
dəmirdən olmaqla iki cür düzəldilirdi. Xəkəndazın yarım arşın uzunluğunda borusayaq dəstəyi 
və ortası getdikcə enlənən çökək çalovu olurdu.  
Maqqaş ev məişətində müxtəlif məqsədlərdə  işlənirdi. Varlı ailələr üçün maqqaş 
gümüşdən hazırlanırdı.  Şəkərbura hazırlanıb qurtarandan sonra onun yanları  və üzəri maqqaş 
vasitəsilə naxışlanırdı. Keçmişdə  Dərbənd çörəyinin hər tərəfi maqqaşla naxışlanırdı.
63
 Ev 
məişətində, xüsusilə məşşatə qadınlar maqqaş vasitəsilə həm də üz-qaş alırdılar. 
Çəngəl (qarmaq) – qoşa və tay olmaqla iki cür düzəldilirdi. Çəngəlin yuxarı başı qövsvari 
şəkildə  əyri olub ağacdan asılırdı. «Qəssab çəngəli»ndən fərqli olaraq «tilov» adlanan balıq 
qarmağının ucunda dil düzəldilir. 
Keçmişdə Abşeron əhalisinin su təchizatında quyu suyu mühüm yer tuturdu. Quyudan su 
çıxarmaq üçün aşılı göndən hazırlanmış  dol, habelə su daşımaq üçün istifadə edilən  tuluq  ən 
sərfəli vasitə sayılırdı. Vaxtilə, Abşeron neftini dəvə karvanları vasitəsilə uzaq ölkələrə iri 
tuluqlarda daşıyırdılar. 
Zəngin xammal ehtiyatına malik olan Azərbaycanda müxtəlif növ hörmə  və  toxuma 
məmulatlardan da istifadə olunmuşdur. Sucar sahələrdə yetişən  lifli bitkilər (lığ, ziyəlağ, dala, 

---

 
40
cil), elastik ağac çubuqları, şilgir, tənək, dənli bitkilərin küləşi hörmə işində yaxın keçmişədək 
əməli  əhəmiyyətini itirməmişdi.  Ev məişətində geniş yayılmış  ciyəbənd, zənbil, kövsərə, süfrə, 
tərəzi gözü hörmə üsulla hazırlanırdı. Çubuqdan hörülən səbət, tərəcə, salğar, çilovsüzən və s. 
özünün təsərrüfat və məişət əhəmiyyətini əsrlər boyu saxlamışdır.
64
 
Toxuma məişət vasitələrinin tipoloji növü daha zəngin idi. Bunların arasında yun və keci 
məmulatı xüsusi yer tuturdu. Xurcun, heybə, məfrəş, çuval, kisə, siyəzi  və s. keçmiş  məişətdə 
geniş yayılmışdı.