Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)

 

 

 

I  FƏSİL 

 

GÖBƏLƏKLƏRİN HÜCEYRƏVİ QURULUŞU   

VƏ YÜKSƏKMOLEKULLU KOMPONENTLƏRİ 

 

 

1.1. Göbələk  hüceyrəsinin quruluşu və funksiyası 

 

Göbələk hüceyrələri çox müxtəlif görkəmdə olmalarına 

baxmayaraq, əsas quruluşları, xüsusilə də, hüceyrə orqanoidləri 

səviyyəsində bir-birlərinə çox oxşardır (şəkil 1). Bu xüsusiyyət, 

nəinki göbələklər, həm də eukariotların  əksəriyyəti üçün də 

səciyyəvidir. Bununla belə, hüceyrələrin təşkilində ayrı-ayrı 

göbələk taksonları arasında müəyyən fərqlər də  aşkar olunur. 

Əksər göbələklərin hüceyrələri qalınlığı adətən 0,2 mkm-ə 

qədər olan və yaxşı görünən qılafa (hüceyrə divarına) malikdir. 

Hüceyrə quruluşunun öyrənilməsinə onun qılafından başlam-

ağın  əsas səbəblərindən biri də, onun ilk «hüceyrə» quruluşu 

kimi hələ 1665-ci ildə R.Huk tərəfindən aşkar edilməsi və 

hazırda  ən çox öyrənilmiş sitoloji obyekt olmasıdır. Qılaf özü 

bir neçə  təbəqədən ibarətdir. Onun xarici (birinci) təbəqəsi 

amorf xassəyə malikdir, daxili təbəqələri isə müəyyən qaydada 

səmtlənmiş və matriksin içərisində yerləşmiş mikrofibrillərdən 

təşkil olunmuşdur. Bəzən göbələk hüceyrəsinin qılafı daha 

mürəkkəb quruluşda olur. Belə ki, neyrosporlarda – (Neuro-

spora), qılaf yaxşı diferensasiya etmiş dörd təbəqədən ibarətdir.  

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hüceyrənin böyümə və ink-

işafı zamanı  qılaf həmişə genişlənir və  dəyişikliyə  uğrayır. 

Qılaf mahiyyətcə ekskretor orqanoid olub, paraplazmaya aiddir, 

lakin özündə ferment və digər bioloji aktivliyə malik olan 

maddələri də saxlaya bilir. Odur ki, şəraitdən asılı olaraq, qılaf 

yenidən maddələr mübadiləsində iştirak etməyə qabildir. Qonşu  

hüceyrələrin,  həmçinin  də,  hüceyrədaxili turqor təzyiqinin 

(hidrostatik təzyiq) təsiri altında qılaf göbələk hüceyrəsinə 

---

 

  konkret forma verir və onun quruluşca sabitliyini və 

müstəqilliyini müəyyən edir.