Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)

Qılafın polisaxarid tərkibi və onun göbələklərdə yayılması 

 

Polisaxaridlər 

(əsas komponentlər) 

Əlavə mühüm  

monomerlər 

Taksonlar 

Sellüloza – qlükan 

Sellüloza – xitin 

Xitin - xitozan 

Fukoza, qlükozamin 

qlükuron turşusu 

Oomisetlər 

Hifoxitriomisetlər 

Mucorales  (Ziqomisetlər) 

Xitin - qlükan  

Qlükan-mannan 

 

Qalaktoza, 

 qalaktozamin fukoza 

Xitridiomisetlər,  

Entomophthorales 

 (Ziqomisetlər),  

Askomisetlər 

Xitin– qlükan 

Xitin - Mannan 

Ksiloza 

Fukoza 

 

Bazidiomisetlər, 

Endomisetlər  

Sporobolomycetaceae 

 

1-ci cədvəldən göründüyü kimi, Oomisetlərdə  qılafın  əsas 

komponentləri – sellüloza-qlükan; Hifoxitriomisetlərdə – 

sellüloza və xitin; ziqomisetlərdə – xitin və xitozan; 

xitridiomitsetlərdə – xitin və qlükan; Bazidiomisetlərdə  və 

digərlərində isə xitin və qlükan olur.  

Həm ali, həm də ibtidai göbələklərin çoxunda qılaf bəzən 

kutinləşir. Qılafda liqnin və suberinin olması faktı hələlik tam 

aydınlaşdırılmamışdır. Maraqlıdır ki, hif əmələ  gətirməyən 

miksomisetlərdə  qılaf yalnız sükunət və reproduktiv 

mərhələlərdə əmələ gəlir. 

---

 

 

Ümumiyyətlə, hüceyrə  qılafı, hüceyrədaxili hidrostatik 

(turqor) təzyiqinə tab gətirməklə hüceyrəni osmotik qüvvələrin 

təsiri ilə dağılmaqdan qoruyur. Hüceyrə  qılafı, bir tərəfdən 

yüksək dərəcədə möhkəmliyə, digər tərəfdən isə böyümə 

qabiliyyətinə (ilk mərhələlərdə) malik olmalıdır. Hər iki şərtin 

ödənilməsi ona görə mümkündür ki, hüceyrə  qılafı, stabil  

elastik  komponent –  mikrofibrillərdən  və  plastik komponent 

– amorf matriksdən təşkil olunmuşdur. Hüceyrənin böyüməsi 

ilə  əlaqədar olaraq, mikrofibrillərin sayı çoxalır ki, bunun da 

nəticəsində hüceyrə plastikliyini və böyümə qabiliyyətini itirir. 

Bu zaman hüceyrə qılafının elastikliyi artır. Beləliklə də, qılaf 

şişmiş (gərilmiş) vəziyyətdə olduğundan, onun suya və onda 

həll olmuş maddələrə qarşı müqaviməti azalır və başqa sözlə, 

qılaf onlar üçün keçirici rol oynayır.  

Hüceyrənin  ən mühüm elementlərindən biri də 

protoplazmadır. Göbələk hüceyrəsinin protoplazması özünün 

quruluşu və funksiyasına görə digər orqanizmlərdəkindən bir o 

qədər də fərqlənmir. 

Aparılan tədqiqatlarla müəyyənləşdirildi ki, protoplazma 

çox mürəkkəb sistemdir. O, müxtəlif zülallardan, nuklein 

turşularından, yağlardan, karbohidratlardan, sudan və bir çox 

kiçikmolekullu üzvü birləşmələrdən və mineral duzlardan təşkil 

olunmuşdur.  

Protoplazmanın kimyəvi tərkibinin, quruluş  və funksi-

yasının öyrənilməsi  əsasında, onun aşağıdakı  əlamətləri 

müəyyən edilmişdir:  

1. Kimyəvi əlamət – sulu-duzlu mühitlə sıx əlaqə şəraitində 

fəaliyyət göstərə bilən spesifik liponukleoproteid kompleksi;  

2. Fiziki əlamət – həm hüceyrənin özünü, həm də onun 

ayrı-ayrı elementlərinin mürəkkəb tərtibatını yaradan polimer 

törəmələrinin spesifik xarakteri; 

3. Bioloji  əlamət – hüceyrə sistemində iki tip proseslərin – 

assimilyasiya və dissimilyasiyanın vəhdəti və fasiləsiz gedişi. 

Beləliklə, müasir təsəvvürlərə görə protoplazma dedikdə 

 

  «molekuldan böyük olan, müxtəlif quruluş elementləri  əmələ 

gətirən və fasiləsiz yeniləşmə istiqamətində duzlu məhlullarla 

sıx  əlaqə  şəraitində  fəaliyyət göstərən olduqca mürəkkəb 

liponukleoproteid kompleksi» başa düşülür. Bu tərifdə göründü-

yü kimi, protoplazmanın kimyəvi, fiziki və bioloji əlamətləri 

birləşdirilmişdir.  

Protoplazmanın quruluş elementlərinin təsnifatı  aşağıda 

sxem formasında göstərilmişdir.