Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)
Yüklə 1,94 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 32. Taphrina göbələkləri
|
Bu göbələklər yalnız bircə Tafrina (Taphrina) cinsi ilə təmsil olunan yeganə fəsilədir və ən ixtisaslaşdırılmış kisəli göbələk şöbəsinin bir cinsidir. Bu cins təxminən 100 növü əhatə edir ki, onlardan da 40-ı keşmiş SSRİ ərazisində qeydə alınmışdır. Onların hamısı ali bitkilərin parazitidir. Tafrinalar ən çox ayıdöşəyinə Rosaceae, Betulaceae, Fagaceae, Ulmaceae, Aceraceae fəsiləsindən olan bitkilərə daha çox yoluxur (şəkil 32).
Şəkil 32. Taphrina göbələkləri: 1 – Taphrina deformans – şaftalı yarpaqlarının qıvrılması; 2 – T.cerasi – albalı bitkisində; 3 – T.pruni – yoluxmuş gavalı meyvələri: a – yoluxmuş meyvə kəsiyi; b – kisə, ask; v,q,d – askosporlar.
Göbələk yoluxduğu bitkilərdə qıvrılma, burulma və müxtəlif şişlər əmələ gətirir. Bu göbələklərdə meyvə cismi yoxdur. Mitselisi gövdədə, küləşlərdə, tumurcuqlarda, yaxud qabığın çatlarında qışlayır. Yazda qışdan çıxmış sporlarla infeksiyanı yayır. Tafrina göbələklərin inkişaf tsiklini şaftalı bitkisinin yarpaqlarında burulma xəstəliyini törədən (Taphrina deformans) timsalında izləmək olar. Yoluxma haploid ask sporları vasitəsilə həyata keçirilir. Epidermis və kutikula hüceyrələri arasında cücərən hiflər ikinüvəli hüceyrələrə bölünür, onların nüvələri arasında karioqamiya baş verir və nəticədə diploid nüvə yaranır. Hüceyrələrin yuxarı hissəsində hif cücərtisi əmələ gəlir, həmin diploid nüvə də buraya daxil olur. Göstərilən cücərti tədricən kutikulaya nüfuz edir və yoluxduğu orqanın (yarpağın) səthində yerləşən kisəyə çevrilir. Kisələr 30 – 45 mkm hündürlüyündə və 8 – 12 mkm enində silindrik və ya sancaqşəkilli formada olur. Kisələrin oturacağında adətən askogen hüceyrələrin bölünməsi nəticəsində yaranan və kisənin hiflərlə əlaqəsini saxlayan, protoplastlardan xali olan bazal hüceyrələr yerləşir. Təşəkkül tapan kisələr bir-birinə sıxılmaqla ən yüksək (ali) kisəli göbələklərin himenisinə bənzər düzgün bir qat əmələ gətirir. Lakin sonuncudan fərqli olaraq, tafrina göbələklərin himenisi xüsusi bir meyvə cismi əmələ gətirmirlər. Kisələrin həmin qatı adətən yoluxduğu orqanizmə qeyri-adi rəng verən sarı, qırmızı və ya çəhrayı çalarlarda olur. Diploid nüvə kisənin yaranmasından sonra 3 dəfə bölünür. Belə bölünmə nəticəsində 8 haploid nüvə yaranır və bunlar kisədə 8 ask sporunun yaranmasının əsasını qoyur. Ask sporları əsas etibarilə kürəşəkilli, xırda 4-8 mkm diametrlidir. Bir sıra növlərdə bu ask sporları bilavasitə kisənin içərisində tumurcuqlana bilir, bu isə o deməkdir ki, burada ask sporlarının sayı kifayət qədər çox (64 və daha artıq) ola bilər (şəkil 33). |