Azərbaycan rеspublikasi təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 0,73 Mb.
|
|
© «Elm və təhsil», 2012
ÖN SÖZ Müasir dövr Azərbaycan ədəbi dilinin inkişafını, ona məxsus səciyyəvi xüsusiyyətləri daha dərindən izləmək, eləcə də ədəbi dilin bir sıra nəzəri məsələlərinin həlli üçün dövrün görkəmli söz ustalarının dilinin müxtəlif səviyyələrdə tədqiqi xüsusi əhəmiyyətə malikdir və aktualdır. Çünki yazıçının dil və üslubunu hərtərəfli meydana çıxarmaq üçün dilin demək olar ki, bütün sahələri tədqiqata cəlb olunur, leksika, frazeologiya vəhdətdə götürülür. Dilin lüğət tərkibini təşkil edən leksik layların ifadəlilik və obrazlılıq kimi keyfiyyətlərinin aşkara çıxarılması, onun semantik təbiətini, inkişaf mənzərəsinin müəyyənləşdirilməsi üçün bədii əsərlər, yazıçı mövqeyi olduqca vacibdir.Ədəbi dilin başqa üslublarına görə bədii əsərlərdə söz xəzinəsinin bütün qatlarından-müxtəlif boyalara malik ekspressiv, emosional leksikadan, leksik-semantik kateqoriyalardan, məcazlar sistemindən, danışıq-məişət leksikasından, termin səciyyəli sözlərdən, dialektizmlər, arxaizmlər və s. istifadə etmək üçün geniş imkanlar vardır. Bədii əsərlərin dilində lüğət tərkibindən bu cür istifadə olunması, şübhəsiz ki, müasir ədəbiyyatın–poeziyanın mövzu genişliyindədir.Həyatı hərtərəfli, insan fəaliyyətinin bütün sahələrini təsvir etməyə çalışan sənətkarlarımız dilin ən adi söz vahidlərini estetik funksiyaya tabe edərək yeni üslubi çalarlarla işlədirlər. Belə ki, şairlər mövzuları ilə bağlı hadisələrin gedişinin təsvirinə biganə qala bilmir, həyəcan keçirir, sevinir, kədərlənir və öz hisslərini müxtəlif təsvir vasitələri, sözlərdəki rəngarənglik, həmahənglik vasitəsilə ifadə edirlər ki, bu da özü-özlüyündə həm məna, həm də poetik cəhətdən gözəl təsir bağışlayır, şeirin təsir qüvvəsini, obrazlılığını artırır, sözlər şairin qələmində sanki başqalaşır, lakonik çaları artırır, dil daha poetik və ifadəli olur. «Nəbi Xəzri dilinin lüğət tərkibi» adlı fəsildə ümumişlək sözlərin səciyyəsi, söz-terminlərdən, dialekt leksikasından, onomastik leksikadan bəhs olunur. Bunların şeirlərdə qazandığı mənalar Nəbi Xəzrinin üslubu ilə vəhdətdə götürülür, maraqlı nümunələr əsasında təhlil edilir. Təbiidir ki, bu leksik laylar bədii mətndə nominativ mənalarından çox şeirlərin mövzusu,şairin qayəsi ilə bağlı bədii səviyyədə işlənir və müxtəlif nümunələrin təqdimində və izahında müəllifin sözlərdən istifadə bacarığını, şairin coşqun hissini, həyəcanını, pafosunu böyük ustalıqla ifadəsini aça bilir, düzgün qiymətləndirir. «Nəbi Xəzrinin dilində leksik-semantik kateqoriyalar» adlanan fəsildə isə başqa bədii vasitələr kimi bədii əsərin təsir qüvvəsini artıran, bədii dili daha da rövnəqləndirən, həm də dili zənginləşdirən sinonim və antonimlərdən bəhs olunur. Bunlar dilə lakonik çalar verməklə yanaşı, özünün emosionallığı, ahəngdarlığı və ekspressivliyi ilə diqqəti cəlb edir. Nəbi Xəzri dilində frazeologiya xüsusi yer tutur ki, bu da şairin öz yaradıcılıq təbiətindən, xalqın əsrlərdən bəri yaratdığı xəzinəyə bələdliyindən irəli gəlir. O öz fikirlərini, hisslərini çox vaxt frazeoloji birləşmələrlə ifadə edir, qələmə aldığı aləmə,obyektə öz şəxsi münasibətini xalqın müdrik kəlamları ilə ümumiləşdirə bilir. Bütün bunlar şairin qayəsi, şeirlərinin lirizmi ilə səsləşən və onun yaradıcılığında müxtəlif formalarda öz əksini tapmış olur. Şair gözəlliyi, məhəbbəti, vətən sevgisini tərənnüm edərkən xalqın xəzinəsinə əl atır və bunlardan bədii ifadə vasitəsi kimi yaradıcı şəkildə istifadə edir, frazeoloji ifadələrə dair zəngin nümunələr, onların hansı məqsədlərlə işlənməsi, semantik bölgüləri şairin üslubu ilə bağlı təhlil edilmişdir.
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|