15-ci mühazirə. Dövlət idarəçiliyinin təşkili, qiymətləndirilməsi və
təkmilləşdirilməsi
Dövlət idarəçiliyinin təşkili. Dövlət idarəçiliyinin məqsədləri və
mexanizminin formalaşdırılması. Dövlət idarəçiliyi məqsədlərinə tələblər.
Məqsəd ehtimal etmə prosesinin sistemyaradıcı komponentləri: dövlət ida-
rəçiliyi məqsədlərinin meydana gəlməsi və qeyd edilməsinin ictimai mən-
bələri; məqsəd ehtimal etmənin subyektiv tərəfi; dövlət idarəçiliyi məqsəd-
lərinin iyerarxiyası; dövlət idarəçiliyi “məqsədlər ağacının” qurulması.
Dövlət idarəçiliyi strategiyasının mahiyyəti və xüsusiyyətləri. Dövlət idarə-
çiliyinin strateji səviyyəsinin xassələri. Strateji planlaşdırma, strategiyanın
reallaşdırılması mexanizmi kimi.
Dövlət idarəçiliyinin formaları və metodları. Dövlət idarəçiliyi-
nin hüquqi, təşkilati və təşkilati-hüquqi formaları. İdarəçilik fəaliyyətinin
fəaliyyət və təminat metodları. Personalın idarə edilməsi: insan fəaliyyəti-
nin əxlaqi-etik, sosial-siyasi, iqtisadi inzibati stimullaşdırılması və aktivləş-
dirilməsi metodları.
İdarəçilik fəaliyyətinin mərhələləri. Təhlil və qiymətləndirmə.
Proqnozlaşdırma və modelləşdirmə. Aktların və ya tədbirlərin işlənib hazır-
lanması. Qərarların icrasının təşkili. Nəzarət və məlumatlandırma. Ümumi-
ləşdirmə və qiymətləndirmə.
Dövlət idarəçiliyi effektivliyinin qiymətləndirilməsi. Ümumi so-
sial idarəetmə effektivliyinin dörd meyarı. Dövlət idarəçiliyi effektivliyinin
qiymətləndirilməsi mənbələri. Ümumdünya bankının qiymətləndirmə me-
yarları, göstəriciləri və standart indikatorları. İdarəetmə effektivliyinin beş
meyarı: məqsədlər, zaman, üslub, təşkilati çətinlik, məxariclər. Q.V.Ata-
mançukun “Normativ modeli”: idarəçilik fəaliyyətinin səkkiz sosial effek-
İdarəetmə mədəniyyəti
647
tivlik meyarı. Qabaqlayıcı sosial-mədəni terapiya. Dövlət idarəçiliyinin təh-
lili və qiymətləndirilməsinin beş üsulu.
Dövlət idarəçiliyi mədəniyyətinin təkmilləşdirilməsi. İdarəçilik
fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi vəzifələri. Dövlət idarəçiliyinin təkmilləş-
dirilməsi predmeti. Dövlət idarəçiliyi mədəniyyətinin təkmilləşdirilməsi
prinsipləri.
Seminar məşğələləri və sərbəst hazırlıq üçün suallar:
1.
Dövlət idarəçiliyi mexanizmi və məqsədləri necə formalaşdırılır?
2.
Dövlət idarəçiliyinin məqsədlər iyerarxiyası necə qurulur?
3.
Dövlət idarəçiliyi strategiyasının əsas mahiyyəti nədir və onun
komponentləri hansılardır?
4.
Strateji planlaşdırma prosesi necə həyata keçirilir?
5.
Dövlət idarəçiliyinin hüquqi və təşkilati formalarının mahiyyəti nədir?
6.
İdarəçilik fəaliyyəti və personalın idarə edilməsi üçün hansı metod-
lardan istifadə olunur?
7.
İdarəçilik fəaliyyətinin formal mərhələləri hansılardır?
8.
İdarəçilik fəaliyyətinin qiymətləndirmə meyarları və mənbələri
haqqında nə deyə bilərsiniz?
9.
Ümumdünya Bankının qiymətləndirmə tövsiyələri.
10.
Dövlət idarəçiliyinin əsas effektivlik meyarları.
11.
Q.V.Atamançukun “normativ modeli”nin mahiyyəti nədir?
12.
Dövlət idarəçiliyinin əsas təhlili və qiymətləndirmə üsulları.
13.
İdarəçilik fəaliyyətinin əsas təkmilləşdirilmə vəzifələri, predmeti və
prinsipləri hansılardır?
16-cı mühazirə. Dövlət idarəçiliyinin hüquqi tənzimlənməsi və
informasiya təminatı
Dövlət idarəçiliyinin hüquqi tənzimlənməsi. Hüquqi tənzimlən-
mənin mahiyyəti və ona qoyulan tələblər. Hüquqi tənzimlənmənin predme-
ti: mexanizmlər, hakimiyyətin və səlahiyyətlərin bölünməsi, iradəyə əsasla-
nan münasibətlər. Dövlət orqanının hüquqi statusu. Ümumi yol verilən, ica-
zə verilən və vəzifə-səlahiyyət qaydası. Tənzimləyici, qoruyucu və xüsusi
(ümumi qadağan edilən, definitiv, deklarativ, kollizion sərəncamlar) nor-
maların təsnifatı. Hüquqi tənzimlənmə metodu - hüquqi yollar, üsullar və
təsir vasitələrinin məcmusu kimi. Hüquq normalarının subyekti, mənası və
məzmunu – metodun ölçü alətləri kimi. Subyekt: mərkəzləşmiş (subordi-
nasiya) və desentralizasiya olunmuş (koordinasiya) tənzimlənmə. Məna və
məzmun: pozitiv məcbur etmə, qadağa və yol vermə - hüquqi tənzimlənmə
Fuad Məmmədov
648
üsulları kimi. Hüquqi formalar: konstitusiya, qanunlar və qanundan irəli gə-
lən (ümumdövlət, idarə, yerli və lokal) hüquqi normativ aktlar - dövlət ida-
rəçiliyinin əsası kimi. Hüquqi tənzimlənmə üsulları sistemi. Ölkə preziden-
tinin səlahiyyətləri. Xüsusiyyət: hüquqi tənzimlənmənin tipikliyi (univer-
sallığı) və unikallığı. Hüquqi tənzimləmə strukturu (qanunverici, daxili alt-
sistemli, normativ, özünüidarə, hüquq-mühafizə tənzimlənməsi və normativ
təyin etmə). Dövlət idarəçiliyini təmin edən material və prosessual norma-
lar, hüquqi mexanizmlər. Hüquqi tənzimlənmənin keyfiyyəti və normaların
həyatda işləmə reallığı dərəcəsi, dövlət idarəçiliyinin hüquqi tənzimlənmə
effektivliyi səviyyəsinin göstəriciləri kimi. Qanunların siyasətçilər, dövlət
qulluqçuları və ölkə vətəndaşları tərəfindən icra edilməsi mədəniyyəti. “Qa-
nunvericilik-qanunilik-hüquq qaydası” zəncirində qanuniliyin yeri. İdarəet-
mə orqanlarının fəaliyyətinə iyerarxik ümumi və xüsusi (antiinhisar, göm-
rük, sanitar-epidimioloji, ekoloji və s.) xarici nəzarət. Qeyri-hökumət təşki-
latlarının, həmkarlar ittifaqlarının, kütləvi informasiya vasitələrinin və ayrı-
ayrı fərdlərin rolu. Qanunilik və hüquq qaydası. Həllindən ölkədə qanunilik
və hüquq qaydası səviyyəsinin asılı olduğu problemlər. Nizam-intizamın üç
əsas qaydası və növü.
Dövlət idarəçiliyinin informasiya təminatı. İnformasiya mədə-
niyyəti - elmi biliklərin, metodologiya, metodika və texniki vasitələrin məc-
musu kimi. Qlobal informasiya cəmiyyəti Xartiyası. İdarəçilik informasiya-
sına qoyulan tələblər. Obyektiv idarəçilik informasiyasını doğuran səbəblər.
Problemli, münaqişəli və ekstremal situasiyalar. İnformasiyanın aktuallığı,
həqiqiliyi, yetərliliyi, əlçatanlığı və mötəbərliyi (əslinə uyğun) tələbləri.
İdarəçilik qərarlarına aid olan informasiyaya tələblər. İdarəçilik qərarları in-
formasiyasının səviyyəsini təmin edən şərtlər. İdarəçilik informasiyasını
təşkil etmənin əsas təkmilləşdirmə prinsipləri. Qanuniliyin informasiya tə-
minatı. İnformasiya təminatının vəziyyəti: informasiyanın bölüşdürülməsi
və keyfiyyəti. İnformasiya üzərində nəzarət. Müasir informasiya sistemi
komponentləri. İnformasiyanın məzmun sisteminin və bu sahədə fəaliyyə-
tin əsas istiqamətlərinin formalaşdırılması üzrə Q.V.Atamançukun tövsiyə-
ləri. “Biliklər cəmiyyətinin” yaradılması dövründə bilmək və həll etmək la-
zım gələn problemlər.
Seminar məşğələləri və sərbəst hazırlıq üçün suallar:
1.
Dövlət idarəçiliyində hüquqi tənzimləmənin rolu və ona qoyulan tə-
ləblər haqqında nə deyə bilərsiniz?
2.
Dövlət orqanının hüquqi statusu nədir?
3.
Hüquqi tənzimləmənin əsas formaları və üsullarını sadalayın.
İdarəetmə mədəniyyəti
649
4.
Hüquq normaları necə təsnif edilir?
5.
Dövlət idarəçiliyini təmin edən srtuktur və hüquq mexanizmləri.
6.
İdarəçilik orqanlarının fəaliyyətinə ümumi və xüsusi nəzarətin ma-
hiyyəti. Əsas intizam qaydaları və növlərini sadalayın.
7.
İdarəçinin informasiya mədəniyyəti nədir?
8.
Müasir informasiya sisteminin əsas komponentləri hansılardır?
9.
İdarəçilik informasiyasına olan tələblər hansılardır?
10.
İdarəçilik informasiyasının təşkil edilməsinin təkmilləşdirilməsi ne-
cə həyata keçirilir?
11. “Biliklər cəmiyyətində” idarəçilik qərarları informasiyasının lazımi
səviyyəsinin hansı şərtlərlə təmin edildiyini açıqlayın.
17-ci mühazirə. Bir sıra demokratik Qərb ölkələrinin dövlətçilik
mədəniyyəti
Böyük Britaniya dövlətçilik mədəniyyətinin xüsusiyyətləri. ABŞ
dövlətçilik mədəniyyətinin xüsusiyyətləri. Fransa dövlətçilik mədəniyyəti-
nin xüsusiyyətləri. İtaliya dövlətçilik mədəniyyətinin xüsusiyyətləri. Yuna-
nıstan dövlətçilik mədəniyyətinin xüsusiyyətləri.
Seminar məşğələləri və sərbəst hazırlıq üçün suallar:
1.
Böyük Britaniya dövlətçilik mədəniyyətində ənənələrin və novator-
luğun xarakteristikasını verin.
2.
ABŞ dövlətçilik mədəniyyətində konstitusiyanın rolu.
3.
Amerika respublikaçılığı və liberalizmi nədir?
4.
Fransa dövlətçilik modelinin xüsusiyyətləri.
5.
Dövlətçilik mədəniyyəti kontekstində İtaliya və Yunanıstan haqqın-
da nə deyə bilərsiniz?
18-ci mühazirə. Unitar və federal idarəetmə sistemləri: strukturu,
funksiyaları, xüsusiyyətləri və modelləri
Unitar və federal idarəetmə sistemləri. Unitar sistemin mahiyyə-
ti, üstünlükləri və çatışmazlıqları. Federal sistemin seçilməsi səbəbləri. Fe-
deral sistemdə idarəçiliyin üç səviyyəsi, inzibati funksiyaların bölünməsi-
nin hüquqi və faktik əhəmiyyəti. Federal sistemin üstünlükləri və çatışma-
mazlıqları.
Dövlət idarəçiliyinin səviyyələri. İdarəçiliyin üç səviyyəsi: milli (federal),
regional və yerli. İdarəçiliyin milli səviyyəsi. Yeni nazirliklərin yaradılması
Fuad Məmmədov
650
məqsədləri. İdarəçiliyin regional səviyyəsi. Federal qanunların həyata keçi-
rilməsinin iki səviyyəsi. Yerli idarəetmə səviyyəsinin altı əsas funksiyası.
İnzibati orqanların təsnifatları. Qərargah, köməkçi və operativ xidmətlər.
İnzibati idarəçilik orqanlarının funksiyaları. Müasir bürokratiya -
təsirli siyasi qüvvə kimi. Qərarların icrası. Xidmət göstərmə. Tənzimləmə.
Lisenziyalaşdırma. İnformasiya toplanması. Kommunal təsərrüfat. Eksper-
tiza. Diskresion fəaliyyət.
Seminar məşğələləri və sərbəst hazırlıq üçün suallar:
1.
Dövlət idarəçiliyinin uunitar sisteminin mahiyyəti, xüsusiyyətləri,
zəif və güclü cəhətləri nədədir?
2.
Federal sistemin üstünlükləri və çatışmamazlıqları hansılardır?
3.
Dövlət idarəçiliyinin milli və regional səviyyəsinin xüsusiyyətləri
haqqında danışın.
4.
Yerli idarəetmə səviyyəsinin əsas funksiyası hansılardır?
5.
İnzibati orqanların təsnifatını və xidmətlərin xarakteristikasını verin.
6.
İnzibati idarəçilik orqanlarının əsas funksiyaları və xüsusiyyətləri-
ni xarakterizə edin.
19-cu mühazirə. Unitar tipli dövlət idarəçiliyi olan ölkələrdə dövlət
qulluğu mədəniyyəti
Birləşmiş Krallıq. Daimi mülki qulluq institutunun yaradılması.
Norkkot-Trevelyan islahatı. İnzibati-dövlət idarəçiliyinin mərkəzi və yerli
səviyyələri. İdarəçiliyin siyasi və inzibati sahələrinin ayrılması səbəbləri.
Fulton islahatı. Mülki qulluğun menecer modeli. Siyasi və inzibati rəhbərlər
qrupu. Administrasiya qrupu. Elmi-professional işçilər və texniki mütəxəs-
sislər qrupu. “Ceneralistlərin” hazırlanmasının üstünlükləri. D.Stilin dörd
arqumenti. İnzibati-dövlət idarəçiliyi sisteminə tarixən yaranmış dörd nəza-
rət forması. Mülki xidmətə qəbul edilmə və xidmətdə irəliləmə.Məmurların
yenidən hazırlanması sistemi.
Fransa. XVIII əsrdə dövlət aparatının mərkəzləşdirilməsi və xüsu-
siləşməsinə doğru sərt istiqamət. Napoleon tərəfindən tətbiq edilən institut-
laşdırma və mərkəzləşdirmə prinsipləri. Fransada XIX əsrin əvvəlində mə-
murların işə qəbulunun müsabiqə sisteminin tətbiqi. Namizədlərin ümumi
mədəniyyətinə və sosial mənşəyinə verilən əhəmiyyət. XIX əsrdə Fransa
bürokratiyasının ilk böhranının səbəbləri. “Meritokratik” sistemin prinsiplə-
ri. “Məmurun ümumi statusu haqqında” 1946- cı il Qanunu”. Məmurlar
sinfində dörd iyerarxiya səviyyəsi. 1981-ci ildən sonra Fransada dövlət ida-
İdarəetmə mədəniyyəti
651
rəçiliyinin desentralizasiya olunması. İddiaçıların qiymətləndirilməsi və və-
zifəyə seçilməsi meyarları. Pillələrlə irəliləmə və rütbədə yüksəlmə. Siyasi
məmurlar institutu. Nəzarət sistemi: inzibati ədliyyə və vasitəçilik institutu.
Seminar məşğələləri və sərbəst hazırlıq üçün suallar:
1.
Norkkot-Trevelyan islahatının mahiyyəti nədir?
2.
Fulton islahatı dövlət idarəçiliyi sistemində hansı dəyişikliklərə gə-
tirib çıxardı?
3.
Mülki qulluğun menecer modelinin mahiyyəti nədir?
4.
“Ceneralistlər”, Birləşmiş Krallığın dövlət idarəçiliyi sistemində
onların yeri və rolu.
5.
Böyük Britaniyanın inzibati-dövlət idarəçiliyi sistemi üzərində nə-
zarət formaları.
6.
Birləşmiş Krallıqda məmurların mülki xidmətə qəbul edilməsi, xid-
mətdə irəliləməsi və hazırlığı necə həyata keçirilir?
7.
Fransada məmurların işə qəbulunun müsabiqə sistemi ilk dəfə nə
vaxt və kim tərəfindən tətbiq edilmişdir?
8.
Fransada dövlət qulluğuna seçimin xüsusiyyətləri və məmurlar si-
nifləri.
9.
“Məmurun ümumi statusu haqqında” 1946- cı il Qanunu”.
10.
Fransada dövlət idarəçiliyi sistemində pillələrlə irəliləmə və rütbə-
də yüksəlmə.
11.
Siyasi məmurların Fransa İnstitutu nədir?
12.
Fransa dövlət idarəçiliyində nəzarət sistemi necə qurulmuşdur?
20-ci mühazirə. Federal tipli dövlət idarəçiliyi olan ölkələrdə dövlət
qulluğu mədəniyyəti
ABŞ. XIX əsrdə Amerika federativ sisteminin təşəkkül tapması xü-
susiyyətləri. ABŞ-da dövlət idarəçiliyinin mərkəzləşdirilməsi prosesini sti-
mullaşdıran əsas amillər. ABŞ-da hakimiyyətin “balkanlaşdırılması”. Ame-
rikada dövlət idarəçiliyinin strukturu və funksiyaları. ABŞ-da federal bü-
rokratiya təşkilatının milli xüsusiyyətləri. Federal agentliklər, federal kor-
porasiyalar və müstəqil daimi agentliklər. Karter administrasiyası tərəfin-
dən işlənib hazırlanmış Dövlət qulluğunun islahatı haqqında 1978-ci il Qa-
nunu. Personalı idarə etmə Bürosu və xidmətlər sisteminin müdafiəsi üzrə
Şuranın prinsipləri. Baş vəzifələr sxeminin 18 kateqoriyası. “İstisna xidmə-
tin” mahiyyəti. “Patronaj sistemi və ya mənfəət sistemi”. Xidməti fəaliyyət
Fuad Məmmədov
652
nəticələrinin qiymətləndirilməsi rolunun artması. Xidmətdə irəliləmə və ix-
tisas standartları. Dövlət qulluqçularının seçilməsi zamanı favoritizmin və
diskriminasiyanın aradan qaldırılması. Vəzifələrin müsabiqədənkənar tutul-
ması şərtləri. Administratorların təyin edilməsi sistemi hüquqi institut kimi
(1978-ci il). 1978-ci il Mülki qulluq islahatı haqqında Qanunla icazə verilən
siyasi fəaliyyətlə bağlı məmurların işləri. Xidmətlər sisteminin müdafiəsi
üzrə Şuranın inzibati ədliyyə funksiyaları. ABŞ dövlət qulluğunun etik ko-
deksi.
Almaniya. Prussiyada dövlət idarəçiliyinin prioritet dəyərləri. Mü-
asir Almaniya bürokratiyası imtiyazlı siyasi qrup kimi. Almaniyanın mər-
kəzi administrasiyası və ərazi hakimiyyətlərinin fəaliyyət sahələri. “İctimai
xidmət” vəzifə kateqoriyalarının formalaşdırılması. “Rütbələr haqqında”
alman cədvəli”. Siyasi və fəxri məmurlar. Almaniyada məmurların hazır-
lanmasına tələblər. 1953-cü il qanunu ilə “hüquqi monopoliyanın” pozul-
ması. Xidmətdə irəliləmə sistemi prinsipləri. İnzibati ədliyyə - əsas nəzarət
forması kimi.
Seminar məşğələləri və sərbəst hazırlıq üçün suallar:
1. ABŞ-da dövlət idarəçiliyinin strukturu və funksiyaları hansılardır?
2. ABŞ-da federal bürokratiya təşkilatıın milli xüsusiyyətləri nədən ibarət-
dir?
3. Dövlət qulluğu islahatı haqqında 1978-ci il ABŞ Qanunu.
4. ABŞ-da xidmətlər sisteminin müdafiəsi üzrə Şuranın və personalı idarə-
etmə Bürosunun təyinatı, funksiyaları hansılardır?
5. ABŞ-da Baş vəzifələr sxeminin kateqoriyaları.
6. ABŞ-da “istisna xidmətin” və “patronaj sisteminin” mahiyyəti nədir?
7. ABŞ-da xidmətdə irəliləmə necə həyata keçirilir?
8. ABŞ-da vəzifələrin müsabiqədənkənar tutulmasına və inzibatçıların təyi-
natına hansı şərtlərlə yol verilir?
9. ABŞ-da inzibati ədliyyə hansı funksiyalara malikdir?
10. ABŞ dövlət qulluğunun etik kodeksi.
11. Almaniyada məmurların hazırlanmasına hansı tələblər mövcuddur?
12. Almaniyada mərkəzi administrasiyanın və ərazi hakimiyyətlərinin fəa-
liyyət sahələri hansılardır?
13. Almaniyanın “ictimai xidmət” vəzifə kateqoriyaları necə formalaşdırılır?
14. “Rütbələr haqqında” alman cədvəli” barədə danışın.
15. Alman siyasi və fəxri məmurlar institutunun mahiyyətini açıqlayın.
16. Müasir Almaniyada xidmətdə irəliləmə sisteminin prinsipləri hansılardır?
17. Almaniyada inzibati nəzarətin əsas forması.
İdarəetmə mədəniyyəti
653
21-ci mühazirə. İqtisadiyyatın inkişafını idarəetmə mədəniyyəti
İqtisadiyyat - mədəniyyətin sosial institutu kimi. İstehsalın effektiv-
lik formulu. ABŞ-da müəssisəni idarəetmə məharəti. Milli və beynəlxalq
biznesi idarəetmə mədəniyyəti Piter Drukerin nəzəri işləmələri kontekstin-
də. İqtisadiyyatın inkişafını idarə etmənin yapon təcrübəsinin xüsusiyyətlə-
ri. Yapon “iqtisadi mösüzəsinin” sirləri. Tayvanın iqtisadi inkişaf təcrübəsi.
Çinin “iqtisadi mösüzəsi”.
Seminar məşğələləri və sərbəst hazırlıq üçün suallar:
1.
İqtisadiyyat və maddi mədəniyyət. İqtisadiyyatın formalaşdırılma-
sı mexanizmi.
2.
İstehsalın effektivlik formulunun mahiyyəti və xüsusiyyətləri.
3.
Piter Drukerin nəzəriyyəsinin əsas müddəaları və onların beynəl-
xalq əhəmiyyəti.
4.
Yaponiyanın iqtisadi idarəçilik və inkişaf xüsusiyyətləri.
5.
ABŞ və Yaponiya idarəçiliyi xüsusiyyətlərinin komparativ təhlili.
6.
Çinin iqtisadi tərəqqi fenomeni.
22-ci mühazirə. Bələdiyyələri və qeyri-hökumət təşkilatlarını idarəetmə
mədəniyyəti
Bələdiyyə idarəçiliyi. Yerli özünüidarə orqanlarında idarəetmə mə-
dəniyyətinin əsas prinsipləri. Bələdiyyə idarəçiliyinin funksiyaları, formaları,
resursları və modelləri. Qeyri-hökumət təşkilatlarının fəaliyyətinin strateji
planlaşdırılması. Qeyri-hökumət təşkilatlarında fandrayzinq. Vətəndaş cə-
miyyətinin inkişafını idarəetmə problemləri. Yoxsulluqla mübarizə proseslə-
rinin idarə edilməsi.
Seminar məşğələləri və sərbəst hazırlıq üçün suallar:
1.
Bələdiyyə idarəçiliyinin əsas prinsipləri və funksiyaları hansı-
lardır?
2.
Bələdiyyə idarəçiliyinin hansı formalarını tanıyırsınız və hansı
resurslarını sadalaya bilərsiniz?
3.
Bələdiyyə idarəçiliyinin daha çox yayılmış modelləri.
4.
Qeyri-hökumət təşkilatlarını idarəetmə xüsusiyyətləri.
5.
Qeyri-hökumət təşkilatlarını əsas maliyyələşdirmə mənbələri və
formaları.
Fuad Məmmədov
654
6.
Vətəndaş cəmiyyətinin inkişafını idarəetmə problemləri.
7.
Yoxsulluqla mübarizənin daha çox məlum olan metodları.
Dostları ilə paylaş: |