AZƏrbaycan respublġkasi əMƏK


Əlilliyin ekspert (peĢəkar) modeli



Yüklə 0,58 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/7
tarix28.04.2017
ölçüsü0,58 Mb.
#16079
1   2   3   4   5   6   7

Əlilliyin ekspert (peĢəkar) modeli (Expert or professional model of disability)  - 

əlilliyin  tibbi  modelindən  törəmə  model.  Bu  model  çərçivəsində  peşəkar  

mütəxəssislər    tibbi    modeldən    istifadə  edərək  əlilliyi  olan  şəxsin  əlilliyini  və 

məhdudiyyətlərini  müəyyənləşdirirlər,  daha  sonra  həmin  şəxsin  mövcud 

vəziyyətini  müsbətə  doğru  dəyişmək  məqsədilə  zəruri  fəaliyyətləri  həyata 

keçirirlər.  Bu  modelə  əsasən  peşəkar  və  əlilliyi  olan  şəxs  arasında  "hökmranlıq-

tabeçilik"  münasibəti  yaradılır,  peşəkar  əlilliyi  olan  şəxsin  adından  və 

mənafeyindən çıxış edir və onun əvəzinə müdaxilələri təyin edir. 



Əlilliyin faciə (xeyirxahlıq) modeli (Tragedy  and/or charity model of disability) - 

əlilliyi  olan  şəxslərin  mərhəmətə  ehtiyacı  olan  hadisələrin  şəraitin)  qurbanı  kimi 

qəbul  edilməsi  ilə  bağlı  konsepsiya.  Əlilliyin  tibbi  modeli  ilə  yanaşı,  bu  model 

əlilliyi  təsvir  etmək  məqsədilə  əlilliyi  olmayan  şəxslər  tərəfindən  ən  çox  istifadə 

edilir. 

Əlilliyin  günah  (qəbahət)  modeli  (Moral  model  of  disability)  -  insanların  düçar 

olduğu  əlillik  vəziyyətlərinə  görə  mənəvi  məsuliyyətin  daşınması  ilə  bağlı 

konsepsiya.  Misal  üçün,  irsi  yolla  keçən  və  ya  anadangəlmə  xəstəliklərə  görə 

həmin  şəxslərin  valideynləri  və  ya  əcdadları  günahkar  sayılır,  həyat  boyu 

qazanılmış əlilliyə görə insanların bəd əməlləri ittiham edilir, Bu model bəzi dini 

fundamentalistlər tərəfindən paylaşılır və qədim təriqətlərdə zəif və məhdudiyyətli 

körpələrin öldürülməsini normal hal kinıi qəbul edirdi. 

Əlilliyin iqtisadi modeli (Economic model of disability) - əlilliyi olan şəxsin əmək 

prosesində  iştirak  etmək  qabiliyyətinə  malik  olmaması  ilə  bağlı  konsepsiya.  Bu 

model şəxsin məhdudiyyətinin onun məhsuldarlığına təsirinin qiymətləndirilməsini 

və  əmək  qabiliyyətinin  itirilməsinin  əlilliyi  olan  şəxs,  işəgötürən  və  dövlət  üçün 

fəsadlarını  təsvir  edir.  Fəsadlar  sırasında  gəlirlərin  azalması  və  müvafiq 

xidmətlərdən  yararlanmaq  üçün  əlavə  ödənişləri  (əlilliyi  olan  şəxs  üçün),  aşağı 

səviyyəli  rentabellik  göstəricilərini  (işəgötürən  üçün)  və  sosial  müdafiə 

ödənişlərinin azalmasını (dövlət üçün) qeyd etmək olar. 



Əlilliyin  qanuni  modeli  (Legitimacy  model  of  disability)  -  əlilliyin  dəyərlərə 

əsaslanan anlayış kimi  qəbul  edilməsi  və  atipikliklə bağlı izahatların və  təriflərin 

fərdin müəyyən əlillik kateqoriyasına aid olunmasına zəminin yaradılması. 

Əlilliyin modeli  (Disability model)  - insanların rastlaşdığı məhdudiyyətlərin tərif 

olunması və əlilliyi olan şəxslərin ehtiyaclarının qarşılanması ilə əlaqədar qurulan 

dövlət  və  cəmiyyət  strategiyaları  və  yanaşmaları.  Hər  bir  əlillik  modeli  əlillik 

məsələlərinə  cəmiyyət  tərəfındən  münasibətini  izhar  edir  və  bu  sahədə 

müdaxilələrin çərçivələrini müəyyənləşdirir. 

Əlilliyin  nozoloji  strukturu  (Nosology  stvucture  of  disability)  -  əlillik  qrupları 

üzrə  əlilliyin  yaranmasına  səbəb  olan  təsnifat  olunmuş  xəstəliklər  və 

patologiyaların məcmusu. 

Əlilliyin reabilitasiyası (Disability rehabilitation) - əlilliyin aradan qaldırılmasına 

yaxud  kompensasiyasına  yönəldilmiş  tibbi,  psixoloji,  pedaqoji,  idman,  sosial-

iqtisadi  və  digər  tədbirlər  sistemi  vasitəsilə  əlilliyi  olan  şəxslərin  müstəqilliyinin, 

fıziki, əqli, məişət, sosial və peşə  kabiliyyətinin tamamilə və ya qismən bərpası. 



Əlilliyin səlahiyyətlərin verilməsi modeli(Empowering model of disability)  - bu 

model  çərçivəsində əlilliyi olan şəxs və onun yaxinları tibbi müayinə (müalicə) və 

istifadə edəcəyi sosial xidmətlərlə bağlı qərarları özləri verir. Bu modeldə  peşəkar 

mütəxəssislər  xidmət  göstərən  rolunda  çıxış  edirlə  və  əlilliyi  olan  şəxsləri  yalnız 

istiqamətləndirərək onların  verdiyi  qərarları  icra  edirlər. Başqa  sözlə, bu  modeldə 

əlilliyi olan şəxs öz hədəf va ınəqsədlərini özü müəyyənləşdirir. 



Əlilliyin sosial adaptasiya modeli (Social adapted model of disability) - bu model 

əlilliyi olan şəxslərin məhdudiyyətlərinin əlilliyin özündən yaranıdığını qəbul etsə 

də,  əksər  məhdudiyyətlərin  şəxsin  sağlamlıq  statusundan  daha  çox  ətraf  sosial 

mühit tərəfindən yarandığını etiraf edir. 



Əliliiyin sosial modeli (Social model of disability) - əlilliyin cəmiyyətin yaratdığı 

problem  kimi  müəyyən  edilməsi  və  bu  problemin  həllinin  şəxsin  cəmiyyətə  tam 

inteqrasiyası  və  inklyuziyasında  görülməsi  ilə  bağlı  konsepsiya.  Model 

çərçivəsində əlillik şəxsin ayrılmaz xüsusiyyəti kimi qəbul olunmur, onun müxtəlif 

vəziyyətlərin  mürəkkəb  məcmusu  sayılır.  Hesab  edilir  ki,  bu  vəziyyətlərin  çoxu 

sosial mühit tərəfındən yaradılıb. 



Əlilliyin spektral modeli (Spectrum model of disability) - insanın müxtəlif görmə, 

eşitmə və hissiyyat məhdudiyyətliliyinin nəzərdən keçirilməsi ilə bağlı konsepsiya. 

Modelə  əsasən,  əlillik  funskiyaların  və  əməliyyatların  aşağı  səviyyədə  həyata 

keçirilməsini nəzərdə tutmur. 



Əlilliyin  tibbi  modeli  (Medical  model  of  disability)  -  insanın  xəstəlik,  zədə  və 

ümumi  sağlamlıq  vəziyyətinin  mənfiyə  doğru  dəyişməsi  səbəbindən  yaranan 

əlilliyin  nəticəsində  fərdin  rastlaşdığı  və  peşəkar  tibbi  mütəxəssislərin 

müdaxiləsinin  tələb  olunması  ilə  bağlı  konsepsiya.  Tibbi  modeldə  əlilliyi 

"sağaltmağa" və ya əlilliyi olan şəxslərin davranışlarında və həyat tərzində sağlam 

insanların  həyat  tərzinin  tətbiq  olunması  naminə  dəyişiklik  yaratmağa  çalışırlar. 

Tibbi  model  çərçivəsində  əlillik  probleminin  həlli  mövcud  səhiyyə  siyasətinin 

islahatlarında görülür. 



Əmək qabiliyyətinin müvəqqəti itirilməsi 

(Temporary  incapacitation, Reversible  incapacitıition, temporary  loss  of  capacity 

to  labour)  nibətən  qısa  vaxt  müddətində  sağlamlıq  vəziyyətindəki  problemlər 

səbəbindən əmək funksiyalarının yerinə yetirilməsi iqtidarında olunmaması. Daimi 

və  ya  uzunmüddətli  əmək  qabliliyyətinin  itirilməsi  halında  olan  şəxsə  əlillik 

stalusu verilir. 



Əmək qabiliyyətli yaĢda olan əmək qabliliyyətli əhali (Able-bodied population 

at  active  working  age)  -  Azərbaycan  Respublikasının  qanunvericiliyi  ilə  nəzərdə 

tutulmuş  aşağı  və  yuxarı  yaş  həddi  arasında  olan  və  hər  hansı  əmək  fəaliyyətini 

həyata keçirmək iqtidarında olanlar. 

Əmək  reabilitasiyası  potensialı  (Labour  rehabilitation  potential)  -  əlilliyi  olan 

şəxsin aşkarlanmamış əmək qabiliyyətlərinin, o cümlədən bacarıq və vərdişlərinin 

məcmusu. 

Əsa (Hanıdstiek)  - əlliyi olan şəxslərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların 

hərəkətlərini asanlaşdiran yardımçı vasitə. 



Əsas  həyat  fəaliyyətləri  (Major  life  activities)  özünüidarəetmə,  əl  hərəkətlərinin 

edilməsi, gəzmə, görmə eşitmə, nəfəs alma, öyrənmə, cəmiyyətin əmək və ictimai 

həyatında iştirak etmə kimi əməllərin (hərəkətlərin) məcmusu. 

Əzələ hipotonusu (Muscular hypotonia) -əzələlərin boşalması, yumşalması. 

Əzələnin hipertonusu (Muscular hypertonia) -əzələnin yüksək dərəcədə sıxılması, 

gərginliyi. 

 



 

Fəaliyyət  məhdudiyyəti  (A

ct

ivity  limitations)  -gündəlik  fəaliyyətləri  yerinə 

yetirərkən, insanın qarşılaşacağı çətinliklər və maneələrin məcmusu. 



Fəaliyyət  sahəsi  (Activity  fıeld,  scope)  -  gündəlik  normal  həyatın  axınını  təmin 

etmək üçün insanın müxtəlif sahələrdə həyata keçirməli olduğu vəzifə və əməllərin 

məcmusu.  Fəaliyyət  sahələrini  dörd  əsas  qrupda  təsnif  etmək  mümkündür:  1) 

bədən təmizliyi; 2) qidalanma; 3) hərəkət edə bilmə; 4) ev administrasiyası. 



Fəallıq  (Activity)  -  şəxsin  gündəlik  normal  həyatın  axarında  həyata  keçirilmiş  və 

icrası vacib olan vəzifələrin yerinə yetirə bilməsi. 



Fərdi  xidmət  planı  (Individual  service  plan)  -evdə  və  ya  xidmət  mərkəzində 

yaşayan  və  qayğıya  möhtac  olan  insana  veriləcək  standart  sosial  qayğı 

xidmətlərinin növünü, məzmununu və sıxlığını müfəssəl izah edən, həmin insanın 

və ya ailə üzvlərinin istəklərini də nəzərə alan sosial işçi tərəfindən sistemli şəkildə 

hazırlanmış tədbirlərin siyahısı. 

Fiziki  çatıĢmazlıq  (Corporal  defect,  physical  affliction,  physical  handicap)  

insanın  fıziki  inkişafında  və  ya  bədən  üzvünün  (üzvlərinin)  fəaiyyətində  xroniki 

somatik  və  ya  yoluxucu  xəstəliklər nəticəsində  yaranmış  müvəqqəti, yaxud  daimi 

xarakterli pozuntular. 



Fiziki  sağlamlıq  (Physical  health)  -  orqanizmin  fizioloji  sistemlərinin  əsas 

göstəricilərinin  fizioloji  normalar  daxilində  olması  və  onların  insanın  xarici 

mühitlə  qarşılıqlı  fəaliyyət  zamanı  adekvat  dəyişilməsi.  Fiziki  sağlamlıq  insanın 

fizioloji orqanların mövcud vəziyyəti ilə ölçülür. Fiziki  sağlamlığa təsir edən əsas 

amillər: sistemli qidalanma, tənəffüs, fıziki fəaliyyət, gigiyena və s. 

Fizioterapevt  (Physiatrist,  physical  therapist)  –xəstələrin  düzgün  hərəkət 

etməsinə,  gücünün  və  çevikliyinin  artırılmasına  kömək  edən,  xüsusi  məşqlər 

vasitəsilə yaraları, tarazlıq və hərəkət probiemlərini müalicə edən tibb mütəxəssisi. 

Fizioterapiya  (Physiotherapy,  physical  medicine,  iatrophysics)  -  fıziki,  təbii 

vasitələrlə (ultra səs, işıq, elektrik cərəyanı, lazer və s.) sistemli şəkildə müalicə. 



FM  səs  gücləndiricisi  sistemi  (FM  Sound  Amplification  System)  -  üç  ünsürdən 

(mikrofon və ya ötürücü (transmitter), birqulaqlı FM qəbuledicisi və enerji yığımı 

cıhazı) ibarət olan və natiqin dediyini eşitmə məhdudiyyəti olan şəxsə simsiz FM 

yayımı vasitəsilə çatdıran elektron qurğu. 



Funksional  pozğunluq  (Functional  disorder)  -bədən  funksiyalarında  və 

quruluşunda əhəmiyyətli bir itki və ya uyğunsuzluğun olması. 



Funksiyaların kompensasiyası (Functional compensation) - tam inkişaf etməmiş, 

pozulmuş  və  ya  itirilmiş  orqanizm  funksiyalarının  bədənin  qoruyucu 

funksiyalarının tam istifadə olunması sayəsində əvəzlənməsi. 




 

Görmə  qabiliyyəti  məhdud olan  insan (Visually impaired person, person with 

visual impairment)- tək və ya hər iki gözündə tam və ya qismən görmə itkisi və ya 

məhdudluğu olan şəxs. 



Görmə  qabiliyyəti  məhdud  olan  Ģəxslərlə  ünsiyyətin  etik  prinsipləri  (Ethical 

principles  of  communication  with  persons  with  visual  impairment)  -  görmə 

qabiliyyəti  məhdud  olan  insanlarla  ünsiyyətin  qurulmasının  müxtəlif  qaydaları. 

Buna  əsasən,  müşahidə  olunmasından  öncə  görmə  qabiliyyəti  məhdud  olan  şəxsə 

əli  uzatmaq  lazımdır,  bu  zaman  onun  əlini  sıxmaq  və  onu  istiqamətləndirmək    

qətiyyən        məsləhət  görülmür  ;  həmin  insanlarla  danışanda  özünü  adla  təqim 

elmək  lazımdır;  görmə  qabiliyyəti  məhdud  olan    insanlarla  bir  məkanda  olduqda, 

həmin  məkanı  sözlərlə  ona  təqdim  edib,  məkanda  olan  əşyalar  və  maneələr  və 

onların yerləşməsi haqqında məlumat vemək lazımdır; nəyisə təsvir edəndə səsləri, 

ətirləri,  məkanı  əks  etdirən  sözlərdən  istifadə  etmək  zəruridir;  görmə  qabiliyyətli 

məhdud  olan  insan  üçün    mətn  oxunduqdan  əvvəl  mətn  haqqında  qısa  məlumat 

vermək lazımdır və s. 

Görmə qabiliyyətinin məhdudiyyəti (Visual impairment) - anadangəlmə faktoru 

daxil olmaqla, müxtəlif səbəblərdən, o cümlədən, zədələr və ya xəstəliklər fonunda 

yaranan tam və ya qismən görmə qabiliyyətinin itirilməsi. 

Gözdən əlillər günü (Day of the Blind) - 13 noyibr  1745-ci ildə məhşur Fransız 

pedoqoqu,  gözdən    əliliyi  olan    şəxslər  üçün    məktəb  və  müəssilərin  əsasını 

qoymuş  Valentin  Haüynun  anadan        olan        günü.        Ümumdünya        Səhiyyə 

Təşkilatının qərarına əsasən 13 noyabr Beynəlxalq gözdən  əlillər günü kimi qeyd 

olunur. 

Gözə görünməyən  əlillik  (Invisible disability)  -əliliyi  olmayan  şəxslər  tərəfındən 

birbaşa  zahiri  baxış  vasitəsilə  aşkar  oluna  bilməyən  əlillik.  Gözə  görünməyən 

əlillik  misalları  autizmi,  hiperaktivlik  səbəbindən  diqqət  çatışmasızlığını,  bəzi 

xroniki ürək-damar xəstəliklərini və s. ehtiva edir. 

 



 

Hemiparez (Hemiparesis) - bədənin yarı hissəsinin əzələlərində olan qüvvətsizlik, 

iradi hərəkətlərin tamamilə itirilməsi vəziyyəti. 



Hemofiliya  (Hemophilia,  haemophilia,  angiostaxis,  bleeding  sickness)  -  qanın 

laxtalanma  xüsusiyyətinin  pozulması  ilə  xarakterizə  olunan  irsi  qan  xəstəliyi. 

Xəstəlik  zamanı  oynaqlara,  əzələlərə  və  daxili  orqanlara  öz-özünə  zədə  və  ya 

cərrahi müdaxilə nəticəsində qanaxma baş verir. Adətən xəstəlikdən kişilər əziyyət 

çəkirlər,  qadınlar  isə  hemofiliyanın  daşıyıcısı  kimi  çıxış  edirlər  və  xəstəliyə 

tutulmurlar. 



Həkim-psixiatr 

(Psychiatrist, 

mental 

physician, 

mental 

specialist) 

qanunvericiliklə  müəyyən  olunmuş  qaydada  psixiatriya  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olan 



mütəxəssis. 

Həndikəp (Handicap) - digər şəxslərlə bərabər cəmiyyətin həyatında iştirak etmək 

imkanın  itirilməsi  və  ya  məhdudlaşmasnı  ifadə  edir,  əlilliyi  olan  şəxslərlə  ətraf 

mühit arasında ziddiyyəti təsvir edir. 

Hərəkət  məhdudiyyəti  olan  Ģəxs  (Mobility  impalred,  person  with  mobility 

impairment)  –yerimə  kimi  ümumi  vərdişlərdən  tutmuş  əl  hərəkətlərinə  kimi 

hərəkətləri məhdudlaşmış insan. Bu şəxslərin məhdudiyyətləri ya anadangəlmə, ya 

da yaş xəstəliklər və zədələr nəticəsində inkişaf edə bilər. 

Hərəkət  məhdudiyyəti  olan  Ģəxslərlə  ünsiyyətin  etik  prinsipləri  (Ethical 

principles  of  communication  with  persons  with  mobility  impairment)  -  hərəkət 

məhdudiyyəti olan insanlarla ünsiyyətin qurulması qaydaları. Burada əsasən,təkərli 

oturacaq  hərəkət  məhdudiyyətli  insanların  şəxsi  məkanının  bir  hissəsi  kimi  qəbul 

olur,  odur  ki,  ona  söykənmək,  onu  itələmək  və  yaxud  üzərinə  nəyisə  qoymaq 

qətiyyən  olmaz;yardımın  göstərilməsindən  öncə  hər  zaman  təkərli  oturacaq 

istifadəçisindən həmin yardıma ehtiyacı olub- olmamasını soruşmaq lazımdır; əgər 

təkərli  oturucağı  idarə  edirsinizsə,  o  zaman  bunu  ehtiyatla  və    yavaş  etmək 

lazımdır;  təkərli  oturacaq  istifadəçisinin  getdiyi  məkanın  müyəssər    olub-

olmamasını  soruşmaq  lazımdır;  mümkün  olduğu  halda  təkərli  oturacaq 

istifadəçisinin sifəti həmsöhbəti ilə bir səviyyədə olmalıdır və s. 



Hipodinamiya       (Hypodinamia,       physical inactivity, sedentary lifestyle) - bu 

və  ya  digər  səbəbdən    fiziki    fəaliyyətin    məhdudlaşması    ilə  müşayiət  olunan 

vəziyyət. Oturaq  həyat  tərzi  və  oturaq  peşə  fəaliyyəti  uzun  sürən, kosmik  uçuşlar 

zamanı çəkisizlik vəziyyəti nəticəsində inkişaf edə bilər. 



Hipoksiya (Hypoxia, oxigen deficiency, oxyden deprivation, anoxia) - toxumalarda 

oksigen miqdarının aşağı olması, çatışmazlığı, tənəffüs orqanlarının xəstəliyi, ürək 

çatışmazlığı və s. 

Hippoterapiya  (Therapeutic  horse  riding,  adaptive  riding,  hippotherapy,  equine 

assisted  activity)  -  atların  istifadəsini  ehtiva  edən  müalicə  üsullarının  məcmusu. 

Hippoterapiya  tədbirləri  sayəsində  xəstələrin  tonusu  qalxır,  müvazinət  və 

hərəkətlərin  əlaqələndirilməsində  yaxşılaşma  müşahidə  olunur,  xüsusilə  də 

pasiyentin psixi inkişafında irəliləyiş görünür. 



Hospitalizasiya  (Hospital  admission, stationary  admission, hospital  confınement, 

hospitalization)  -şəxsin  sağlamlıq  vəziyyətində  ciddi  problemlərinin  yaranması 

səbəbindən stasionar tibbi müalicə müəssisəsində yerləşdirilməsi. 

 



 

Xəstələnmə  səviyyəsi  (Morbidity  rate,  incidence  rate,  disease  burden)  -  ümumi 

əhali  və  ya  onun  müxtəlif  qrupları  arasında  xəstəliklərin  yayılma  dərəcəsi.  Bu 

göstərici əhalinin sağlamlıq vəziyyətini əks etdirir və bir il ərzində müvafiq ərazidə 

100, 1000 və 10000 nəfərə düşən qeydə alınmış xəstəliklərin sayı ilə ölçülür. Tibb 

müəssisələrində  ümumi  xəstələnmə  səviyyəsi,  müvəqqəti  iş  qabiliyyətinin 

itirilməsi  ilə  nəticələnən  xəstələnmə  səviyyəsi,  infeksion,      peşə    xəstəliklərinin  

yayılması  kimi göstəricilər qeydə alınır. 

Xəsləliklərin            Beynəlxalq            Təsnifatı    (intcrnational  Classification  of 

Diseases)  -  bütün  elmə  məlum  olan  xəstəliklərin  təsnifat  sistemi.  Təsnifat 


diaqnozun  qoyulması  üçün  zəruri  olan  açar  məlumata  malikdir  (xəstəliklərin 

siyahısı  və  hər  bir  xəstəliyə  verilən  dördrəqəmli  şifrələri  ehtiva  edir).  Təsnifatda 

təsnifatlaşmanın üçrəqəmli və dördrəqəmli vahidləri təsvir edən qlossari (siyahı) də 

daxildir. Təsnifatın nomenklaturasına görə bütün xəstəliklər 17 sinfə bölünür. 



Xidmət keyflyyəti (Service quality) - sosial xidmətlər sahəsində istər evdə, istərsə 

də  xidmət  mərkəzində  olan  və  xüsusi  qayğıya  ehtiyacı  olan  insanlara  qarşı  tətbiq 

olunan  sosial  qayğı  və  xidmətlərin        təşkilati        quruluşundan,        təşkilat 

sistemindən   və   idarəetmə   funksiyasıyalarından məmuniyyətin, razılığın ifadəsi. 



Xidmət  ınərkəzi  (Service  centers)  -  hər  yaşda  qayğıya  ehtiyacı  olan  insanlara 

müddətli  və  ya  daimi  olaraq  təşkilati  sosial  təminat  xidməti  göstərmək  üçün 

yaradılan müstəqil qurum. 

Xidmət  mütəxəssisi  (sosial  xidmət  iĢçisi)  (Social  service  specialist)  -  xüsusi 

qayğıya  ehtiyacı  olan  insana  evdə  və  ya  xidmət  mərkəzində  qulluq  göstərən,  bu 

sahədə professional səviyyədə təhsil almış mütəxəssis. 

Xidmət  sənədi  (Service document)  -  müraciət  edən  şəxsin qayğıya  ehtiyacı olub-

olmadığını,  qayğıya  ehtiyac  dərəcəsini,  xidmət  və  təminat  növlərini  özündə  əks 

etdirən, xidmət heyəti tərəfindən hazırlanmış hesabat. 

Xidmət strukturları (Service institutions, service agencies, service entities) - evdə 

və  ya  xidmət  mərkəzində  xüsusi  qayğıya  ehtiyacı  olan  insanlara  sosial  təminat 

xidmətləri  təqdim  etmək  funksiyasını  daşıyan  hökumət  və  qeyri-hökumət 

qurumları. 



Xroniki  xəstə  (Chronic  patient,  long-term  care  patient)  -  tibbi  müalicə  və 

reabilitasiya  xidməti  almasına  baxmayaraq  öz  fiziki  və  ya  psixi  vəziyyətində 

narahatlığından xilas olmayan şəxs. 

Xroniki  xəstəlik  (Chronic  ailment,  chronic  disease)  -  tibbi  müalicə  və 

reabilitasiyaya  baxmayaraq,  xəstəliyin,  əlilliyin  aradan  götürülməməsi.  Şəxsin 

əmək fəaliyyətinə maneə olan, mütəmadi nəzarət və müalicə tələb edən xəstəliklər 

(qan xəstəlikləri, ürək-damar xəstəlikləri, həzm sistemi xəstəlikləri, sidik yolları və 

çoxalma orqanı xəstəlikləri, dəri xəstəlikləri, xərçənglər, endokrin xəstəliklər, ruhi 

davranış pozğunluqları, sinir sistemi xəstəlikləri). 



Xüsusi  Ģərait  (Special  conditions)  -  sağlamlıq  imkanları  məhdud  şəxslərin 

pedaqoji-psixoloji, tibii, sosiai və digər xidmətlərdən yararlanması məqsədilə təşkil 

olunmuş xarici mühitin əlamətlərinin məcmusu. 

Xüsusi  təhsil  (Special  education)  -  xüsusi  şərait  yaratmaqla  sağlamlıq  imkanları 

məhdud şəxslərin məktəbəqədər, ümumi və peşə-ixtisas təhsilinin alınması prosesi. 



Xüsusi təhsil bölməsi (Special educational branch - sağlamlıq imkanları məhdud 

şəxslərin  təhsil  alması  üçün  ümumi  təyinatlı  təhsil  müəssisəsində  yaradılmış 

struktur hissə. 

Xüsusi  təhsil  müəssisəsi  (Special  educational  institution)  -  sağlamlıq  imkanları 

məhdud şəxslərin təhsil alması üçün yaradılmış təhsil qurumu. 



X

ÜSUS

i

 

t

ƏHSILƏ

  ehtiyacı  olan  Ģəxs  (Person  in  need      special  education)  -  zehni 

qavrama səviyyəsi

     

müxtəlif    səbəblərə    görə,    şəxsi xüsussiyyətləri    və təhsil 

attestasiyaları  baxımından  yaşıdlarından  gözlənilən  orta  göstəricidən  aşağı  olan 

insan. 


 

Xüsusi   təhsilə   ehtiyacı   olan   uĢaqlar (Children in need for special education) 

fərqli zehni xüsusiyyətləri və bacarıqları səbəbindən xüsusi təhsilə ehtiyacı olan 

uşaqlar. 

 

Ġ 

 

ĠCF  -  "International  Classification  of  Functioning,  Disability  and  Health" 

operativliyin,  çatışmazlığın  və  sağlamlığın  beynəlxalq  təsnifatı.  Dünya  Səhiyyə 

Təşkilatı  tərəfindən  2000-ci  ildə  əlilliyin  təsnif  edilməsi,      reabilitasiya  

xidmətlərinin      fəallığının  artırılması  istiqamətində  inkişaf  etdirilən,  ictimai 

baxımdan çox ölçülü bir təyin etmə və kodlama sistemi. İCF beş əsas elementdən 

və bunların təzahürlərindən ibarətdir: 1) bədən quruluşu və bundan doğan əlillik; 2) 

bədən  funksiyası  və  bundan  doğan  funksional  pozğunluqlar  (disorder);  3)  fəallıq 

(hərəkət)  vəziyyəti  və  bundan  doğan  narahatlıqlar;  4)  sosial  fəaliyyətin  vəziyyəti 

və  bundan  doğan  əlillik;  5)  mürəkkəb  amillər  (ətraf  mühit,  ailə,  insan  və  bundan 

doğan şəxsi, ailəvi və ekoloji problemlər). İCF və ICIDH-10 arasında üç mühüm 

fərq  var:  1)  əlillik  (impairment.)  əvəzinə  bədən    quruluşu    və    funksiyası;    2)  

çatışmazlıq  (disability)  əvəzinə  fəallıq;  3)  sosial  və  ekoloji  əlillik  yerinə  ictimai  

işlirak    anlayışları    istifadə  edilir.  Beləliklə,  İCT  modelində  əlilliyinin  əsas 

istiqamətlərini      müəyyənləşdirməkdən      daha    çox  mövcud  potensialları    (güc  

mənbələri)  və  bu potensialların    sosial    və    ekoloji    aspektləri  vurğulanır. 


Yüklə 0,58 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin