AZƏrbaycan respublġkasi əMƏK
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Patologiya (Pathology, abnormity, abnormality) -xəstəliklərin ortaya çıxmasında effektiv və ehtimal olunan faktorları araşdıran elm sahəsi. PeĢə xəstəliyi (Occupational disease, workrelated disease, industrial malaise) - uzun müddətdə zərərli əmək şəraitində əmək fəaliyyətinin və ya istehsal mühitinin zərərli amillərinin təsiri nəticəsində sağlamlığın itirilməsi, orqanizmin normal fəaliyyətinin pozulması. Hər hansı bir xəstəliyin peşə xəstəliyi olub-olmamasının müəyyənləşdirilməsi zamanı həmin xəstəliyin kliniki forması və xəstənin konkret əmək şəraiti nəzərə alınmalıdır. Peşə xəstəliyi səbəbindən əziyyət çəkən işçilər bir sıra imtiyazlara, o cümlədən müavinət almaq hüququna malikdir. Peşə xəstəliyinin fəsadları ilə üzləşən insanlar onlara dəymiş zərərin müqabilində təzminat alınmasını tələb edə bilərlər.
şəxsin peşə seçməsinə, işə düzəldilməsinə, əvvəlki, yaxud yeni peşə üzrə əmək qabiliyyətinin bərpası məqsədi ilə zəifləmiş, yaxud itirilmiş funksiyasının reabili- tasiyasına və ya onun yeni peşəyə uyğunlaşdırılmasına yönəldilmiş tədbirlər sistemi.
ya kəskin ola bilən və şəxsin ətraflarının izafi ifrat dərəcədə işlədilməsi sayəsində yaranan ağrıla xarakterizə olunan patoloji vəziyyət.
peyvəndlər nəticəsində sağlamlığın müxtəlif dərəcədə pozulması. Pozitiv ayrı-seçkilik (Positive discrimination) -bərabər imkanları təmin etmək və sosial həyatda tam iştirak etmək üçün xüsusilə əlillik kimi özəl vəziyyətlərə görə sosial yöndən qorunması lazım olan dezavantajlı qruplara məqbul səviyyədə verilən imtiyazların məcmusu. Prenatal diaqnostika (Prenatal diagnostics, prenatal diagnosis) - hamiləlik dövründə həyata keçirilən tibbi müayinə üsulların məcmusu (döldən götürülmüş müvafıq toxumaların genetik üsullarla analizi).
bərpa olunması üçün istifadə olunan nexniki vasitə. Psixi ləngimə (Mental retardation) - insanın psixi inkişafında gecikmə, o cümlədən nitq qüsurları, emosional-iradi mühitin pozuntuları və autizm halları. Psixi pozuntu (xəstəlik) (Psychiatric disorder, abalienation, mental disorder, thought disorder) -sosial uyğunlaşmanın və səhhətin pozulması ilə müşayiət olunan, kliniki ifadə olunmuş psixopatoloji davranış forması. Psixiatriya (Psychiatry, mental medicine, mental science) - davranış pozuntularının, əqli və ruhi xəstəliklər səbəbindən davranış və uyğunlaşma pozuntularının üzərində araşdırmaların aparılması, belə xəstəliklərin və əlamətlərin diaqnozun və müalicəsinin öyrənilməsi ilə bağlı məşğul olan tibb sahəsi. Ruhi və sinir xəstəliklərindən qaynaqlanan narahatlıqları və uyğunsuzluqların tibbi və ruhi sağlamlıq proqramları çərçivəsində qarşısını alma, ortaya çıxan əqli-ruhi və psixo- sosial vəziyyətləri və xəstəlikləri təyin edən və bunların müalicəsi ilə məşğul olan elm sahəsidir. Psixiatriya müəssisəsi (psixonevroloji müəssisə) (Psychiatric facility (psychoneuro-logical establishment, psychoneurological institution)) - psixiatriya yardımı sahəsində qanunvericilikdə müəyyən olunmuş qaydada fəaliyyət göstərən tibb müəssisəsi və ya onun bölməsi.
vəziyyətinin müayinəsini, psixi pozuntusunun diaqnostikasını, müalicəsini və profilaktikasını, psixo-sosial reabilitasiyasını özündə birləşdirən ixtisaslaşdırılmış tibbi yardım növü. Psixo-analiz (Depth psychology, psychoanalysis, psychoanalytic therapy) - psixologiyada şüur altını açmaq, əqli və ruhi xəstəliklərin səbəblərini ortaya çıxarmaq və bu cür xəstəlikləri müalicə etmək üçün istifadə olunan metod. Bu metodun əsasında zehinlə bağlı bəzi əsəb pozuntularını, xəstəliyə səbəb ola biləcək şüuraltı narahatlıqları, arzuları və ya keçmişdə yaşananları şüur üstünə çıxararaq müalicə etmək mümkündür. Psixo-fiziolojĠ pozuntular (Psychophysio-logical disorders) - psixoloji stresə bir reaksiya olaraq ortaya çıxan və bədənin müxtəlif üzvlərinə mənfi istiqamətdə təsir edən dəyişikliklər.
özünün tələbatlarına, motivlərinə və maraqlarına uyğun olaraq cəmiyyətdə bir şəxsiyyət kimi mövcud olmasına uyğunlaşma. Psixoloji adaptasiya insan tərəfindən yaşadığı cəmiyyətin normalarının və dəyərlərinin mənimsənilməsi vasitəsilə həyata keçirilir. Psixoloji adaptasiyanın əsas təzahürləri şəxsiyyətin ətrafdakı insanlarla ünsiyyət qurması və onun aktiv fəaliyyətləridir. Psixoloji sərbəstlik (Psychological freedom) -xarici təzyiqlərə baxmayaraq, öz fıkrini saxlamaq, öz hərəkətini və emosional reaksiyalarını tənzimləmək, özünüidarəetmə, özünütəsdiqetmə bacarığı,
məsuliyyəti üzərinə götürməyə meylliliyi. Bu cür sərbəstük psixo-emosional vəziyyəti yaxşılaşdırmaq, narahatlıq və aqressiyanı azaltmaq, qorxu və sinir gərginüyini aradan götürmək, normal yuxunu bərpa etmək, psixoloq və pasiyent arasında etibarlı kontakt yaratmaq məqsədi daşıyır. Psixoloji-pedaqoji reabilitasiya (Psychological and pedagogical rehabilitation) - əlillik xüsusiyyətinə uyğun olaraq əlilliyi olan şəxsin müxtəlif tədris metodlarından istifadə olunmaqla inklyuziv təhsil almasına, ünsiyyət, özünə xidmət və öz davranışına nəzarət qabiliyyətinin bərpasına yönəldilmiş tədbirlər sistemi. Psixoloji-tibbi-pedaqoji komissiya (Psychomedical andpedagogic comission) - uşaqlarda fiziki çatışmazlıqların, əqli və psixi ləngimələrin diaqnostikasının aparılmasını, bunun əsasında onların xüsusi təhsilə cəlb olunması barədə qərar qəbul edilməsini, valideynlərinə və ya digər qanuni nümayəndələrinə müvafiq məsləhətlər verilməsini, mübahisəli məsələlərə baxılmasını həyata keçirən müvafıq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən yaradılan və daimi fəaliyyət göstərən mütəxəs- sislərdən ibarət qurum.
öyrəndiyi bilik və bacarıqları müəyyən ölçüdə tətbiq edən mütəxəssis. Psixososial məsləhətləĢmə (Psychosocial counselling, psychosocial consultation) - psixo-emosional stresin aradan götürülməsi və İİV-lə əlaqədar düzgün davranış qaydalarının müəyyən edilməsi məqsədilə müayinə olunan (müayinə olunmuş) şəxslə tibb işçisi və ya sosial işçi arasında testdən əvvəl və sonra aparılan konfıdensial dialoq.
Reabilitasiya (Rehabilitation) - şəxsin müəyyən mühitdə həyat fəaliyyətinin bərpasına yönəlmiş tədbirlər məcmusu. Reabilitasiya mərkəzi (Rehabilitation center) -əlilliyi olan şəxslərə və xəstələrə kompleks tibbi-sosial və peşə reabilitasiyasının aparılması üçün nəzərdə tutulan, əlilliyi olan şəxslərin əməyə və sosial həyata qatıla bilmələrinə kömək olan müxtəlif sahələrdə ixtisaslaşmış dövlət və ya özəl müəssisə. Reabilitasiya standartları (Rehabilitation standards) - əlilliyi olan şəxslərin reabilitasiyasını keyfiyyət və effektivlik baxımından qiymətləndirən normativ sənədlər.
itirilmiş funksiyalarının bərpasına kömək edən yardımçı vasitələr (əsalar, qoltuqaltı ağaclar, dirsəkaltı ağaclar və s.).
güdülün anatomik və ya funksional yararsızlığı ilə əlaqədər aparılan təkrar əməliyyat.
xəstəliklərinin diaqnostika və müalicəsi sahəsində ixtisaslaşmış həkim. Ruhi xəstə (Mental patient, mentally unsound, mentally affected, bedlamite) - müxtəlif səbəblərlə ruhi və əqli xüsusiyyətlərində, həyatın tələbinə uyğun gəlməyəcək səviyyədə davamlı olaraq bacarıq və funksiya itkisi göstərən,
normadan kənar əməllər edən, bir-birinə zidd fıkirlər söyləyən, ağrı və məntiqə uyğun gəlməyən danışıq halları ilə seçilən və qayğıya ehtiyacı olan şəxs.
Sağlamlıq imkanları məhdud 18 yaĢınadək uĢaq (tibbi modelə əsasən) (Under- 18 child with health limitations (according to the medical model)) - orqanizmin ümumi inkişafının pozulmasına səbəb olan müxtəüf əqli, ruhi, fıziki qüsurlar və xəstəliklər nəticəsində həyat fəaliyyəti məhdudlaşan, sosial yardıma və müdafıəyə ehtiyacı olan uşaq. Həyat fəaliyyətinin məhdudlaşması sağlamlıq imkanları məhdud uşağın özünəxidmət, hərəkət, səmtlənmək, ünsiyyət, öz davranışına nəzarət, habelə təhsil almaq, əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaq qabiliyyətini və ya imkanlarını tamamilə, yaxud qismən itirilməsində təzahür edir.
müxtəlif sosial fünksiyaların icra olunmasında çətinlik çəkən fiziki çatışmazlığı, əqli və (və ya) psixi ləngimələri olan insan.
əlamətlərə görə zorla aynlması siyasəti. Sensor inteqrasiyasının disfunksiyası (SID) (Sensory processing disorder) - hissiyat orqanlarının çatdırdığı məlumatın baş beyin tərəfindən tam və ya qismən qavranmaması. Sensor inteqrasiyasında disfunksiyası olan şəxslər ətraf mühitin qıcıqlandırıcı faktorlarına, o cümlədən parlaq işıq və ya güclü səsə qarşı həddən ziyadə həssaslıq nümayiş etdirirlər.
ucalığına nəzarət etmək funksiyası olan, səsgücləndirici cihaz quraşdırılmış və eşitmə qabiliyyəti məhdud şəxslər üçün nəzərdə tutulmuş rabitə vasitəsi. Aparat daxil olan səsi gücləndirir. Skolioz (Lateral curvature, scoliosis, curvature of spine) - onurğa ətrafında müşahidə olunan patologiya. Skolioz əsasən 3 formada olur: sadə, qismən əyri, mürəkkəb. Onurğa əyriliyi döş qəfəsinin assimetriyasına səbəb olur və bu da, getdikcə daxili orqanları sıxır. Sosial adaptasiya (Social adaptation) - insanın sosial funskiyalarını həyata keçirmək imkanlarını əks etdirən inteqrativ proses. Sosial funksiyalar dedikdə, ətraf mühitin və öz orqanizminin adekvat qavranılması, adekvat münasibətlər sistemi və ətrafdakı insanlarla ünsiyyət, əmək, öyrənmə, asudə vaxtın və istirahətin təşkili qabiliyyəti, ailədə və kollektivdə özünəxidmət, qarşılıqlı xidmət və s. başa düşülür. Sosial adaptasiyanın bir istiqaməti kimi sosial-məişət adaptasiyasını, yəni fərdin konkret sosial-məişət şəraitinə, ictimai və ailə-məişət rejiminə uyğunlaşmasını fərqləndirirlər. Sosial ayrı-seçkilik (Social discrimination) -cəmiyyət həyında ayrı-seçkilik etməmə prinsipinin pozulması, fərdlərin və ya sosial qrupların sosial sinif, irq, din, dil, siyasi-fəlsəfı görüş, etnik azlıq, əlillik və s. fərqlər səbəbindən cəmiyyətdə bərabər olmayan bir halla üzləşməsi. Sosial xidmət qurumu (Social service institution) - hər hansı bir sosial xidmət müəssisəsinin öz tərkibində peşəkar olaraq sosial təminat xidmətləri göstərən bölmə.
məhdudiyyətli insanın sosial kontekstdə dəstək xidmətlərinə ehtiyac duyub- duymadığına dair müşahidənin aparılması istiqamətində müvafıq yerli idarələrinə ünvanlanan istəklər. Sosial xidmət ödəniĢləri (Social service payment) - sosial təminat sistemləri olan ölkələrdə evdə və ya müəssisədə sosial təminat xidmətləri çərçivəsində meydana gələn müvafıq xərclərinin qismən və ya tamamilə bərpasına yönəldilən qayğıya ehtiyacı olan şəxsə və ya onun admdan baxıcıya, mütəxəssis baxıcıya və ya nəzarət orqanına verilən aylıq pul vəsaiti.
xidmətlərin tətbiq olunan sahələrinin məcmusu. Burada sosial işçi və ya sosial xidmətçilər tərəfindən peşəkar səviyyədə müxtəlif sosial qruplara (məsələn, ailə, uşaqlar, gənclər, ahıl insanlar, xüsusi qayğıya ehtiyacı olanlar, əlilliyi olan şəxslər, qaçqın və məcburi köçkünlər və s.) göstərilən xidmətlərin göstərilməsi nəzərdə tutulur. Sosial inteqrasiya (Social integration) - sosial təcrid olunmaya məruz qalan fərd və ya qrupların (əlilliyi olan şəxs və ya qrupların) iqtisadi və sosial fəaliyyətlərinə maneə olan faktorların aradan qaldırılması, onların həyat səviyyələrinin yaxşılaşdırılması və cəmiyyətdə digər insanlarla bərabər səviyyədə iştraknın təmin edilməsi istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlər sistemi.
əlilliyi olan və xüsusi qayğıya ehtiyacı olan şəxslərin ehtiyaclarını müəyyən edən, ehtiyaclarla resurslar arasında əlaqəni təmin edən, bu resurslar haqqında insanları məlumatlandıran və onların bu resurslardan istifadə etməsini əlaqələndirən şəxs. Sosial iĢtirak (Social participation) - əlilliyi olan və xüsusi qayğıya ehtiyac duyan şəxslərin cəmiyyətdə tamyararlı üzv kimi yaşaması və sosial fəaliyyətlərdə mümkün qədər aktiv olaraq iştirak edə bilməsi.
şəxsə sistemli, planlı və mütəşəkkil bir şəkildə təqdim olunan tibb qulluğu, psixo- sosial (mənəvi) dəstək və evin idarə olunmasına yönələn xidmətlərin məcmusu.
yaxınlıq və ya özgəninkiləşdirmə dərəcəsini əks etdirən anlayış. İnsanla ictimai qurum arasında sosial məsafənin artması sosial qurumların qruplara və digər təbəqələrə ayrılmasının meyarını təşkil edir. Sosial müavinətlər (Social benefıts) - qanunla müəyyən edilmiş qaydada ayrı-ayrı kateqoriya şəxslərə sosial yardım göstərilməsi məqsədilə aylıq və ya birdəfəlik ödənilən pul vəsaiti.
əlilliyi olan şəxsin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasını, onlara cəmiyyətin həyatında müstəqil iştirak etmək üçün digər şəxslərlə bərabər imkanlar yaradılmasını təmin edən tədbirlər sistemi. Sosial sığorta (Social insurance) - peşə, fizioloji və ya sosial-iqtisadi risklərə görə gəlirinin və ya qazancının davamlı və ya müvəqqəti olaraq itirilməsi halında insanların yaşamaq və dolamşıq ehtiyaclarını qarşılayan sistem.
qrupu nüfuzdan salan sosial atribut. Subtitr (Caption, subtitle) - eşitmə qabiliyyəti məhdud insanlara video çəkiliş materialında səsləndirilən nitqin çatdırılması məqsədilə kadrlarda yerləşdirilən mətn.
şəxslərin filmin və ya video çarxın səs yazmasının mənasını dərk etməsi məqsədilə yazılmış mətnin nümayiş olunduğu video material.
digər insanlarla surdodil vasitəsilə ünsiyyətin təşkil olunmasına yardım göstərən mütəxəssis.
korreksiyası və ya kompensasiyası, habelə eşitmə qabiliyyəti olan şəxslərin ətraf mühitə adaptasiyası üçün nəzərdə tutulan və məxsusi olaraq işlənib hazırlanan cihazlar.
davranışına nəzarət, habelə əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaq qabiliyyətinin və ya imkanlarının tamamilə, yaxud qismən itirilməsinin təzahür forması.
məhdudiyyəti olan şəxslərin brayl sistemi üzrə təlimlə, audio-vasitələr və iri şriftlə təmin edilməsi, əqli məhdudiyyəti olan şəxslərə dilin asan başa düşülməsinin öyrədilməsi sisteminin təşkil edilməsi, nitq məhdudiyyəti olan şəxslərə müasir texniki ünsiyyət vasitələrinin tədqim olunması.
insanın düşüncə, duyğu və davranışında, özünə və ətrafındakılara əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən və bəzi dəyişikliklərə səbəb olan psixi xəstəlik.
Talassemiya (Thalassemia, thalassanemia) -genetik defekt
nəticəsində hemoqlobinin sintezinin pozulması və xroniki anemiya ilə xarakterizə olunan irsi qan xəstəliyi Formalarına görə homoziqot talassemiyanı (pasiyentə hər iki valideyndən iki qüsurlu, mutasiyaya məruz qalmış gen irsən keçir) və heteriziqot talassemiyanı (pasiyent mutasiya məruz qalmış qüsurlu geni yalnız bir valideyndən irsən alır) fərqləndirirlər. Tam dövlət təminatı (Full public assistance, complete public provision) - sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin dövlət tərəfındən təlim, səhiyyə və məişət xidmətləri, yemək, geyim, ayaqqabı, zərari avadanlıq və fərdi texniki vasitələrlə təmin edilməsi. Tetraplegiya (Tetraplegia, pamplegia, quadriplegia, quadriparesia) - yuxarı ətrafların mərkəzi iflici və aşağı ətrafların periferik iflici. Təxirə salınmaz psixiatriya yardımı (Emergency psychiatric care, primary medical health services, emergency psychiatric help) -həkim-psixiatrın (həkim- psixiatr komissiyasının) qərarı əsasında göstərilən tibb prosedurların məcmusu. Təkrar əlillik (Secondary disability) - tibbi-sosial ekspert komissiyasında təkrar müayinədən keçərək əlillik statusunun təsdiqlənməsi. Təlimin Ġnteqrasiyasi (Training integration)-sağlamlıq imkanları məhdud şəxslər üçün xüsusi şərait yaratmaqla, onların digər insanlarla birgə təlimin həyata keçirilməsi prosesi.
yaxud sonradan baş verən xəstəlik və ya zədələr nəticəsində pozulmuş funksional qabiliyyətlərin tibbi və digər metodlarla bərpasına və kompensasiyasına yönəldilmiş tədbirlər sistemi. Tibbi-sosial ekspert komissiyası (Medical and social expert comission, medical and social expert board, disability evaluation board) - tibbi-sosial ekspertiza keçirərək əlilliyi olan şəsxslərin və 18 yaşınadək uşaqların sağlamlıq imkanlarının məhdudluğunu qiymətləndirən, bunun əsasında əlilliyi olan şəxslərin və sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqların sosial müdafiə tədbirlərinə ehtiyaclarını müəyyən edən mütəxəssislərdən ibarət qurum.
əlilliyin səbəbini, dərəcəsini və müddətini müəyyən edən sənəd. Tibbi-sosial ekspert komissiyasının rəyi(Opinion of medical and social expert comission) -tibbi-sosial ekspert komissiyalarının əlilliyi olan şəxsin kliniki- funksional və sosial statusu, fəaliyyətlərinin təbiəti və məhdudiyyətləri, reabilitasiya potensialı, reabilitasiya tədbirlərinin proqnozunu formalaşdıran fıkrin bildirilməsi. Tibbi-sosial ekspertiza (Medical and social expert examination, medical and social expert evaluation) - əlilliyin qiymətləndirilməsi əsasında şəxsin sosial müdafiə tədbirlərinə olan ehtiyaclarının müəyyən edilməsi. Tiflotexniki vasitələr (Blind aid, equipment for the persons with visual impairment) - görmə qabiliyyəti məhdud olan şəxslərin tədrisi, politexnik və istehsalat hazırlığı və xidmətlərdən yararlanması, habelə həmin şəxslərin görmə qabiliyyətinin korreksiyası, inkişafı və bərpası üçün məxsusi olaraq işlənib hazırlanmış cihazlar. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|