AZƏrbaycan respublġkasi əMƏK
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ĠCĠDH-10 - "İnternational Classifıcation of Ipairments, Disabilities and Handi caps"əlililliyin, sağlamlıqda çatışmazlıqların BeynəlxalqTəsnifatı. Dünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfındən 1980-Cİ ildə əlilliyin qiymətləndirilməsinə yönəlik sınaq məqsədilə yaradılan bir təyin etmə və kodlama sistemi. Ġflic (Palsy, paralysis, apoplexia) - beyin, mərkəzi və periferik sinir sisteminin hərəki mərkəzlərinin zədələnməsi nəticəsində iradi hərəkətlərin itməsi. İflic keçirən insanların təqribən üçdə biri adatən bir aya sağalır, lakin iflic keçirən xəstələrin əksəriyyəti uzun müddətli problemlərlə üzləşir. Səhhətlərində əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşma müşahidə olunması üçün bir il və daha artıq müddət tələb oluna bilər. Təəssüf ki, əksər kəskin hallarda iflic ölümcül ola bilər və uzun müddətli əlilliklə nəticələnə bilər.
yəni xəstəliyin əlamətləri olmadığı ilkin mərhələsində, həmçinin immun sisteminin dərin zədələnməsi mərhələsində olan insanlar.
qidalandırma zamanı İİV-in anadan uşağa keçməsinin qarşısnın alınmasına yönəldilmiş kompleks profılaktik tədbirlər sistemi.
sənədi təqdim etmədən və ya şəxsi məlumatları bildirmədən tibbi diaqnostikanın aparılması.
ĠĠV-in konfidensial müayinəsi (Confıdential HIV testing) - müayinə və onun nəticələri barədə məlumatın məxfı saxlanılmasına zəmanət verməklə tibbi diaqnostikanın aparılması.
təsdiq edən İİV-in və ona qarşı anticisimlərin olması. Ġkinci qrup əlillik (Disahility group II) -xəstəük, travma və ya anadangəimə məhdudiyyətlər nəticəsində orqanizmin həyat fəaliyyətinin (təhsil-alma, ünsiyyət, uyğunlaşma, öz davranışna nəzarət etmə, hərəkət etmə, özünə xidmət etmə, əmək fəaliyyəti) kəskin məhdudlaşması və ya əmək fəaliyyətinin mümkün olmaması. Eyni zamanda əlilliyi olan şəxs digər insanın yardım və ya qulluğuna ehtiyac duymur.
Ġlkin əlillik (Primary disability) - müəyyən inzibati ərazidə təqvim ili ərzində ilk dəfə rəsmən əlil kimi qeydə alnan şəxslərin sayının ümumi əhalinin sayına nisbəti. Ġmmobilizasiya (Immobilization, fixation, bracing) - bədənin hər hansı bir xəstə və ya zədələnmiş hissəsinin hərəkətsizliyinin təmin olunması. İmmobilizasiya zamanı zədələnmiş və yaralanmış ətraflar ağrısızlaşdırılır, şokun və infeksiyanın qarşısı alınır. Ġnfrastruktur (infrastructure)-sistemin fəaliyyəti üçün bir-biri ilə bağlı olan struktur və obyektlərin məcmusu. Məsələn, təhsildə- tədrisi təşkil edən idarə və təşkilatlar; hərbidə - hərbi qüvvələr və onların fəaliyyətini təşkil edən idarə və təşkilatların birgə sitemi. Ġnklyuziv qərar qəbul etmə (Inclusive deci-sion-making) - qərarın birbaşa təsir etdiyi şəxslərin fəal şəkildə iştirakı ilə seçimlərin nəzərdən keçirilməsi və qərar verilməsi üsulu.
ümumi təhsil müəssisələrində digər uşaqlarla birgə bilik və vərdişlərin qazanılması prosesi.
dərəcəsindən asılı olmayaraq, yaşadığı yerdə layiqli həyat sürməsi üçün iş, təhsil və digər sosial mühitin və infrastrukturun əlilliyi olan şəxsə müyəssərliyinin təmin edilməsi. Ġnsan orqan və (və ya) toxumalarının transplantasiyasi (human organ and tissue transplantation) - insan həyatının xilas edilməsi və sağlamlığının bərpası üçün cərrahiyə əməliyyatı aparmaqla xəstədə olmayan və ya zədələnən orqan və (və ya) toxumaların donorun və ya insan meyitinin orqan və (və ya) toxumaları ilə əvəz edilməsi. Ġnteqrasiya (Integration) - əlilliyi olan şəxslərin cəmiyyətin həyatında iştirakı və qəbulu. Əliliyin növündən, formasından və ağırlıq dərəcəsindən asılı olmayaraq əlilliyi olan şəxslərin digərləri ilə bərabər səviyyədə cəmiyyətin həyatında tam və səmərəlı iştirakı, onların cəmiyyətə inteqrasiya etməsinə şərait yaradılmasını nəzərdə tutur. İnklyuziyadan fərqli olaraq, əlilliyi olan şəxsiərin "qarışıq" şəkildə deyil, digər insanlarla paralel inkişafını nəzərdə tutur. Ġnteqrasiya təlimli təhsil müəssisəsi (Integrative educational institution) - sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərlə sağlam şəxslərin birgə təhsil alması üçün xüsusi şərait yaradılmış ümumi təyinatlı təhsil qurumları.
ĠĢ qabiliyyətinin itirilməsinə gətirib çıxardan zədələrin, pozuntuların və xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı (International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps) - Dünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən işlənib hazırlanan və reabilitasiya tədbirlərinin müəyyənləşdirilməsi və keçirilməsi üçün nəzərdə tutulan beynəlxalq təsnifat sistemi. Təsnifat vahidləri kimi pozuntular (əqli, görmə, eşitmə, nitq, motorika), 9 funksional pozuntu (davranış, kommu- nikasiya, vərdişlər) və 9 zədə (oriyentasiya, mobillik, sosial inteqrasiya) müəyyənləşdirilib. Hər bir vahid, öz növbəsində daha aşağı vahidlərə bölünür. Ən son vahid üçrəqəmli kodlarla təsvir olunan alt kateqoriyalardır.
məhdud olan insanların ünsiyətini asanlaşdırmaq üçün istifadə olunan mimika və əl-qol işarələrinin məcmusu. Hər jest müəyyən bir anlayışı, yəni sözü ifadə edir. Jest sözlə sıx bağlıdır, fikri əhatə edir.
formada meydana çıxan, təhrif olunmuş hərəkətlərlə ifadə olunan oyanma halı. Şəxsin xarici görünüşü qeyri-təbii, nitqi isə anlaşılmaz olur. Fikrin əksinə ifadə edilməsi, həmçinin neqativ mövqeyin nümayiş olunması nəzərəçarpan əlamətlərindəndir.
asanlaşdırılması üçün sivri bucağı kəsilmiş yol hissəsi. Kompulsiya (Compulsion) - insanın "qeyri-adi, fövqəltəbii" şəkildə onu qorxudan hadisənin, sarışan fıkirlərin qarşısını almaq və ya həyəcanı, gərginliyi azaltmaq üçün etməyə ehtiyac hiss etdiyi fıziki və ya psixi hərəkətlərdir (rituallar).
sosial müdafıəyə xüsusi ehtiyacı olan və işə düzəlməkdə çətinlik çəkən şəxsləri işlə təmin etmək üçün müəyyən edilmiş iş yerlərinin (işçilərin) minimum sayı.
Qanqrena (Mortifıcation, sphacelation, gangrene) - travma, infeksiya nəticəsində insan orqanizmində baş verən və toxumanın, orqanın və ya bədənin bir hissəsinin çürüməsi.
nəticəsində müxtəlif fıziki, ruhi və zehni məhdudiyyətlər və maneələr səbəbindən öz həyat və fəaliyyət sahəsində başqalarının sosial xidmətinə və dəstəyinə daimi ehtiyacının olması. Qayğıya ehtiyac duyan əliliyi olan Ģəxs (Care recipient with disability) - ağır yaralanma, xəsarət alma, doğuşdan gələn və ya daha sonra ortaya çıxan hər hansı bir əliliik səbəbilə başqalarının müxtəlif dərəcələrdə və sıxlıqda davamlı olaraq xidmətinə ehtiyac duyan insan. Qayğıya ehtiyac riski (Care requirement risk) -insanın əlillik, qocalıq, xəstəlik kimi səbəblərdən başqalarının fıziki və sosial xidmətinə davamlı olaraq ehtiyac duyması riskini göstərən həyati təhlükə.
əlillik səbəbilə gündəlik həyatın fəaliyyət sahəsinə aid olan əsas tələblərini əhəmiyyətli dərəcədə yerinə yetirə bilmədiyi üçün başqalarının sosial nəzarət xidmətinə və dəstəyinə daim ehtiyac duyan, reabilitasiya xidməti alması vacib olan insan.
hakimiyyəti orqanlarında qeydiyyatda olan əlilliyi olan insan. Qeyri-könüllü hospitalizasiya (Involuntary admission, coercion hospitalization, compulsory hospitalization) - ağır psixi və ya fiziki pozuntusu (xəstəlik) olan şəxsin onun iradəsindən asılı olmayaraq Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən olunmuş qaydada məhkəmənin qərarı əsasında tibbi müayinə və müalicə məqsədi ilə yerləşdirilməsi. QIÇS (AIDS) - qazanılmış immunçatışmazlığı sindromu (İİV infeksiyasının son mərhələsində insanın immun sisteminin dərin zədələnməsi nəticəsində yaranan xəstəlik).
səbəbindən davamlı olaraq sosial və tibbi qulluq xidmətlərinə ehtiyac duyan şəxs.
uşaqlara, həm də böyüklərə xas olan nitq qüsurlarının aradan qaldırılması məqsədilə zəruri metodikaları müyyəniəşdirib tətbiq edən mütəxəssis. Loqoped pasiyentlərə səslərin düzgün tələffüz edilməsində, səslərin fərqləndirilməsində və loqonevrozdan (pəltəklikdən) müalicədə yardım göstərir.
loqopediya yunan sözü olub düzgün nitq tərbiyəsi mənasını bildirir. Nitq qabiliyyəti məhdud şəxslərin təlim-tərbiyəsi, inkişafı və təhsili ilə məşğul olan elm sahəsidir. Loqopediya nitq fəaliyyətinin pozulmasının səbəbini, mexanizimini, simptomatikasını və quruluşunu öyrənir.
M Meynstriminq (yanaĢma) (Mainstreaming (approach)) - əlilliyi olan və əlilliyi olmayan uşaqların sosial və öyrədici yöndən birləşməsinə kömək edən təhsil strategiyası. Bunun məqsədi uşağın tam sağalması deyil, onun maraq və qabiliyyətlərini ən yaxşı formada istifadə etməsinə,cəmiyyətdə sərbəst hərəkətinə kömək etməkdən ibarətdir.
və ya cinayət törətdikdən sonra psixi xəstəliyə tutulmuş, yaxud psixi pozuntu vəziyyətində olan şəxslərin Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi və Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsi ilə müəyyən olunmuş qaydada məhkəmənin qərarı əsasında psixiatriya müəssisəsinə müayinə və müalicə məqsədi ilə yerləşdirilməsi. Məsləhət psixologiyası (Counselling psychology) - insanın daha fəal davramşlarla sosial mühitə uyğunlaşması məqsədi ilə istifadə edilən məlumatları əhatə edən psixologiya sahəsi.
problemlərlə üzləşən insanlara problemlərin həllində yardımçı olmaq və lazımi məlumat və çıxış yollarını təqdim etmək məqsədilə həyata keçirilən fəaliyyətlərin məcmusu. MəsləhətləĢmə mərkəzi (Counselling center, consultation center) - insanın ictimai və şəxsi həyatında qarşılaşdığı sosial xarakterli suallarının cavabını tapmaq və ya problemlərinin həllini axtarmaq üçün müraciət etdiyi mövzu ilə bağlı sosial məsləhətçilərdən ibarət olan qurum. Mobillik (Mobility) - əlilliyi olan şəxslərin müstəqilliyinə şərait yarada biləcək vasitələrə uyğunlaşma və onların köməyilə hərəkət etmə bacarıqların məcmusu. Məsələn, qoltuq altı.
ətraf nayihəsinin iflici. Motorika (hərəkətlilik) (Motility, movements, motor activity) - orqanizmin biomexaniki, fenomonoloji və psixoloji aspektlərdən birləşdirən funksiyası. Mürəkkəb çatıĢmazlıq (Multiple deficiency) -insan orqanizminin fiziki pozuntuların, əqli və ya psixi ləngimələrin məcmusu. Müstəqil həyat (Independent living) - əlilliyi olan şəxsin digər insanlarla münasibətdən, fiziki imkanlardan, ətraf mühitdən və sosial xidmət sahəsinin inkişafından asılı olan psixoloji oriyentasiyası. Müstəqil həyat əlilliyi olan şəxsin cəmiyyətin ayrılmaz hissəsini təşkil etmək, cəmiyyətdə cərəyan edən bütün sosial və siyasi proseslərdə iştirak etmək, seçim müstəqilliyini, yaşayış və digər təyinatlı binalara, nəqliyyat və kommunikasiya vasitələrinə, əmək bazarına və təhsil sisteminə çıxışı ehtiva edən insan haqlarıdır.
Müstəqil həyat konsepsiyası çərçivəsində əlilliyi olan şəxs özü qərar çıxarmaq, seçmək və həyat vəziyyətlərini idarə etmək hüququna malikdir.
o cümlədən qurğular, vasitələr, infrastruktur obyektləri, proqramlar və ya fəaliyyət növləri.
qaydalarına uyğun tərtib olunan və məhdudiyyətləri olan insanların həmin səhifələrdən istifadəsini tam və ya qismən təmin edən dizayn üsulu.
Nevroz (Neurosis, neuroticism, neurotic disorder, kakergasia) - insanın sinir sisteminin geri dönən dönmə ehtimalı olan funksional pozğunluğu. Bu, sinir sisteminə uzun müddət ərzində üzücü təsir edən müxtəlif faktorların təsiri nəticəsində baş verir. Nitq qabiliyyəti (Vocality, verbal ability) - nitq fəaliyyətində müvafıq dilin mənimsənilməsi və ondan istifadə etmə bacarığı. Nitq qabiliyyətinin məhdudiyyəti (Speech impairment) - sadə səslərin təhrifindən tutmuş dildən istifadə qabiliyyətin tam və ya qismən itirilməsi və funksional nitq üçün oral-motor mexanizmin pozulması fonunda şəxsin digər şəxslərlə ünsiyyət imkanlarının məhdudlaşdırılması. Nitq qabiliyyəti məhdud olan Ģəxslərlə ünsiyyətin etik prinsipləri (Ethical principles of commımication with persons with speech impairment) - nitq qabiliyyətinin məhdudiyyətləri və problemləri ilə yaşayan insanlarla ünsiyyət qurulması qaydaları. Buna əsasən, nitq qabiliyyəti məhdud olan insanlarla danışarkən etinasız davranmaq olmaz; nitq qabiliyyəti məhdud olan insanın çıxışını kəsmək olmaz, yalnız onun çıxışı qurtarmasına əmin olduqdan sonra danışmağa başlamaq olar; söhbətin gedişatını süni şəkildə sürətləndirmək olmaz; danışarkən həmsöhbətin düz üzünə baxmaq, səbrli olmaq və adi söhbətlə müqayisədə həmin söhbətin daha çox vaxt aparacağını nəzərə almaq lazımdır və s. Nitq məlıımatının daxil olması və nitqintanınması (Speech input and speech recognition) - kompyuter üzərində nəzarət və mətnin kompyuterdə tərtib olunması üçün istifadə olunan üsul. Nitq məlumatının daxil olması üzrə proqram təminatı mikrofonla təchiz olunur.
olunmasına xidmət edən xəstəliklər haqqında elm. Nozologiya patologiyanın struktur-funksional əlaqələrinin, habelə xəstəliklərin bioloji və tibbi əsaslarının tədqiqi ilə məşğuldur. Nozologiyanın tərkibində etiologiya (xəstəliklərin yaranma səbəblərini öyrənən elm), patogenez (xəstəliklərin yaranma və inkişaf mexanizmləri), patomorfogenez (xəstəliklərin inkişafı fonunda yaranan morfoloji dəyişikliklər), xəstəliklərin nomenklaturası və təsnifatı, diaqnoz nəzəriyyəsi, patomorfoz (müxtəlif amillərin təsiri nəticəsində xəstəliklərin dəyişilməsini tədqiq edən elm), habelə həkim səhvləri və yatrogeniyalar (tibbi personalın fəaliyyəti nəticəsində yaranan xəstəliklər və patoloji vəziyyətlər) kimi sahələr seçilir.
insanın səylərinə baxmayaraq xilas olmadığı fıkir. Hər hansı bir fıkir və ya davranışa qarşı, diqqət, həssaslıq və həyəcan niyyətlərinin bir mərkəz ətrafında toplaşmasıdır. Nevroz, həddindən artıq dərəcədə bir aludəçilik, eyni növdən mənasız hərəkətləri etmək vərdişi, səbirsizlik halı və ya davranış qüsurudur. Məsələn, pəncərəni açmadan əvvəl davamlı olaraq stulların yerini dəyişmək; müəyyən günlərin uğurlu olduğunu düşünərək, o günlərdə müəyyən işləri görməmək; müəyyən məsələlərdə danışarkən, müəyyən mimikaları nümayiş etdirmək.
istifadə olunan protez. Oxuma sistemi (Reading system) - görmə və hərəkət məhdudiyyətləri, habelə öyrənmə çətinlikləri olan insanlar üçün çap olunmuş mətnin müyəssərliyini təmin edən kompyuter avadanlığı və ya proqram təminatı. İşarələrin tanınması üzrə proqram təminatı çap olunmuş mətnin skanner vasitəsilə şəklinin çəkilməsinə nəzarət edir, həmin şəkildə olan surəti kompyuterlə oxuna bilən mətnə çevirir, sonra isə həmin kompyuter mətnini sintez olunmuş nitq vasitəsilə səsləndirir. Oliqofreniya (Mental retardation, oligophrenia, oligopsychia, feeblemindedness) - əqli gerilik ve ya intelektual inkişaf pozuntusu. Optik həyəcan siqnalı (Visual alarms) - binanın və ya qurğunun təhlükə haqqında xəbərdarlıq sistemində quraşdırılmış və eşitmə məhdudiyyəti olan şəxslərin təhlükə haqqında öncədən xəbərdar olunması məqsədilə istifadə olunan, təhlükə anlarında sayrışan qurğu. Səs həyəcan siqnalı verildiyi halda müyəssərliyin təmin olunması üçün optik həyəcan siqnalı da verilməlidir.
fəsadın olmaması və bədən funksiyalarının sağlam formada öz işini görməsi. Ortez (Orthoses) - müalicəvi və ortopedik texniki məmulat olub, insanın dayaq- hərəkət aparatının pozulmuş və ya itirilmiş funksiyasının bərpasına və hərəkətinə xidmət edir.
(əllərin, ayaqların) sabit deformasiyalarının öyrənilməsi, müalicəsi və profilaktikası ilə məşğul olan tibb sahəsi.
ötürə bilən şəxs.
P Palliativ yardım (Palliative care) - müalicəsi mümkün olmayan şəxslərin və onların ailə problemlərinin müəyyən edilməsi, qiymətləndirilməsi və bu şəxslərə yardımın göstərilməsi üzrə tədbirlər sistemi.
hərəkətini asanlaşdırmaq üçün binalarda, səkilərdə və keçidlərdə pilləkən əvəzinə istifadə edilən maili müstəvi.
xüsusən də ürəyin sürətli döyünməsi, nəfəs ala bilməmək, döş qəfəsi ağrısı, titrəmə, tərləmə, ürəkgetmə hissi, boğazda tıxanma hissi, nəzarəti itirmə və ölüm qorxularının olduğu panika atakları ilə xarakterizə olunan şiddətli bir narahatlıq halı.
beynəlxalq yarışlar. Paranoid (Paranoid, paranoiac) - sayıqlama ideyaları, hallyusinasiya və psixi avtomatizmlə səciyyələnən psixopatoloji sindrom. Paraparez (Paraparesis) - hər iki əlin və ya hər iki ayağın iflici. Pasiyent (Patient) - fıziki və ya psixi pozuntu vəziyyətində olan və tibbi yardım üçün müraciət edən şəxs. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|