Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ «AZƏrbaycan hava yollari» qsc mġLLĠ avġASĠya akademġyasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

142 
VI FƏSĠL. RADĠASĠYASIZ HƏYAT YOXDUR 
 
6.1. Nəzarət 
 
Radiasiyanı insanın duyğu üzvlərinin heç birilə aşkar etmək
mümkün deyil. Müvafiq təlim hazırlığı keçmiş operatorlar 
radioloji axtarış cihazlarından istifadə edərək, radiasiyanı asan-
lıqla və dəqiqliklə aşkar edə bilirlər. Radioloji axtarış cihazlarının 
iki ümumi kateqoriyası mövcuddur. Cihazların bir kateqoriyasının 
təyinatı doza gücünü ölçməkdir, digəri isə mənbəni aşkar etmək 
və çirklənməni müəyyənləşdirmək üçün radioaktiv tez-liklərin 
hesablanmasını yerinə yetirir. Bəzi cihazlar həm doza gücünü 
ölçür və həm də tezliklərin hesablanmasını yerinə yetirirlər. 
Radiometrik cihazlar doza gücünü ölçürlər (

Zv/saat və ya 
mber/saat, yaxud 

R/saat) və çirkləndiriciləri ölçən detektorlar 
tezliklərin hesablanmasını yerinə yetirirlər (bir dəqiqədə aşkar 
edilmə və ya sayma [bds], yaxud bir saniyədə sayma [bss]). 
Nəzarət prosesini yerinə yetirən cihazlar stasionar və davam 
edən çirklənməni fərqləndirmirlər. Təsir göstərə bilən 
çirklənmənin təyin edilməsi radioaktiv materialların saxlanıldığı 
bağlamaların bayır hissəsini əməkdaşlar tərəfindən təmiz parça ilə 
silməklə yerinə yetirilir. Sonra həmin təmiz parça təmiz sahəyə 
aparılaraq orada nəzarət cihazları ilə yoxlanılır. Təsir göstərə bilən 
çirklənməyə malik bağlamalarla müvafiq ehtiyat tədbirləri görül-
mədən işləmək olmaz. Mümkün çirklənməyə rast gələn sərhəd 
əməkdaşları həmin sahəni mühafizə edirlər və bu barədə Mövcud 
Standart qaydalara (MSQ) uyğun olaraq müvafiq orqana xəbər 
verirlər. 
Radiasiya nəzarət avadanlıqlarının aşkar etmə qabiliyyəti 
mənbə tərəfindən buraxılan radiasiyanın miqdarından və 
növündən, habelə detektora çatan radiasiyanı azalda bilən müha-
fizə örtüyü materiallarının mövcudluğundan asılıdır. Radioaktiv 
şüalanma üzrə tədqiqatlar aşağıdakılar üçün faydalıdır: 
-nəzarət sahəsinin hüdudlarını müəyyən etmək; 
-əməkdaşların şüalanmasına nəzarət etmək; 

---

143 
-radiasiya mənbələrinin yerini müəyyən etmək. 
Dozimetrik tədqiqata aşağı səviyyəli radiasiyanı aşkar etmək 
üçün əlverişli olan kiçik radiuslu axtarış funksiyasına malik 
radiometr cihazı ilə başlanılır. İstifadə etməmişdən əvvəl cihaz 
yoxlanılır və kalibrlənir.
Limanda və sərhəd keçidlərində radioaktiv materialların 
nəzarəti üçün müxtəlif növlü avadanlıqlardan istifadə olunur.