Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ «AZƏrbaycan hava yollari» qsc mġLLĠ avġASĠya akademġyasi

1.2. Radioaktivlik 
 
1896-cı ildə A. Bekkerel rentgen şüa mənbəyi axtarmaq 
məqsədi ilə lüminessensiya hadisəsini öyrənərkən təsadüfən 
uran sulfat duzunun xarici təsir olmadan şüalandığını aşkara 
çıxar-mışdır. Maqnit (şək. 1.1a) və elektrik (şək. 1.1b) 
sahəsində uran şüalarının tədqiqi göstərdi ki, onlar üç 
toplanandan ibarətdir. Onlardan biri müsbət yüklü zərrəciklər 
seli kimi meyl edir. Bu toplanan 

-şüaları adını aldı. 

-şüaları 

---

7 
ikiqat ionlaşmış He atomlarıdır.. Onların kütləsi çox böyük 
olduğundan enerjisi də çox böyük olur. 

-şüalarının sürəti 10
8
m/san-yə yaxındır. İkinci toplanan mənfi yüklü zərrəciklər seli 
kimi meyl edir, üçüncü isə maqnit sahəsində heç bir istiqamətə 
meyl etmir. Bu toplananlar uyğun olaraq 

və 

-şüalar 
adlandırılmışdır. 

-şüaları qısa elektromaqnit dalğalarından 
ibarətdir. 
Başqa sözlə, bir elementin atom nüvəsinin 

, 

- 
zərrəciklər, 

- kvantlar və neytronlar buraxması nəticəsində 
öz-özünə digər elementin atom nüvəsinə bölünməsi prosesi 
təbii radioaktivlik
adlanır (şək. 1.2).
a) b)
Şək. 1.1. Maqnit və elektrik sahələrində uran şüalarının 
meyli 
Şək. 1.2. Radioaktivliyin ümumi təsviri 

---

8 
İki il sonra Pyer Küri və Mariya Küri-Skladovskaya iki 
yeni element-radium və poloniumu tapmışlar. Bunlar urana 
oxşar olub, ancaq daha böyük intensivlikli şüalanma verirlər. 
Bundan başqa, onlar, qabaqcadan məlum olan torium 
elementinin radioaktiv xassəyə malik olduğunu tapmışdır. 
Tədqiqatlar nəticəsində radioaktiv şüalanmanın aşağıdakı 
xassələri müəyyən olunmuşdur:
1) radioaktiv şüalanma bioloji və kimyəvi təsir göstərir. 
Xüsusi halda fotolövhəni qaraldır;
2) qazları ionlaşdırır;
3) bərk və maye cisimlərin çoxynda flüoressensiya
yaradır;
4) böyük nüfuzedicilik qabiliyyətinə malikdir.
Ən böyük nüfuzedicilik qabiliyyətinə 

-şüaları malikdir, 
onlar kifayət qədər qalınlıqlı metallardan keçə bilir. Ən az 
nüfuzedicilik qabiliyyətinə 

-şüaları malikdir (şək. 1.3 a, b).
a) 
b) 
Şək. 1.3. Şüaların nüfuzluğu 
Məlum olduğu kimi hər bir atom nüvədən və elektron 
örtüyündən ibarətdir. Atomun radiusu (2,5

5,5)10
-11
m, nüvənin 
radiusu isə (1,5

10)10
-16
m tərtibindədir. Elektron e=1,6

10
-19
Kl 

---

9 
yükə və m
e 
= 9,1

10
-31 
kq kütləyə malik stabil elementar 
zərrəcikdir. Nüvə protonlardan və neytronlardan ibarətdir. 
Atomdakı elektronların sayı onun nüvəsindəki protonların 
sayına bərabərdir və elementlərin dövri sistemində sıra nömrəsi 
ilə üst-üstə düşür. Elementin sıra nömrəsi onun yük ədədi
adlanır. 
Atomdakı elektronlar K, L, M, N kimi işarə olunan 
elektron örtüklərində qruplaşırlar. Hər bir örtükdəki 
elektronların sayı 2n
2
-dan az olur, harada ki, n-örtüyün 
nömrəsidir və baş kvant ədədi adlanır. Başqa sözlə baş kvant 
ədədi 
n
atomda elektronların enerji səviyyəsini təyin edir və 
n
=1,2,3,... tam qiymətlərini alır. 
Kvant mexanikasında mikrozərrəciyin həm korpuskul, 
həm də dalğa xassələrini nəzərə alan hərəkət tənliyi olan 
Şredinger tənliyinin həllindən alınır ki, elektronun impuls 
momenti və ya elektronun orbital momenti kvantlanır, yəni o, 
ixtiyari qiymət ala bilməz. Orbital moment 
(1.1) 
düsturu ilə təyin olunan diskret qiymətlər alır. Burada