Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ «AZƏrbaycan hava yollari» qsc mġLLĠ avġASĠya akademġyasi
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
l-
orbital kvant ədədi adlanır və l=0,1,2,....., n-1 qiymət alır. Orbital kvant ədədi atomda elektronun impuls momentini təyin edir. Eyni zamanda Şredinger tənliyinin həllindən alınır ki, elektronun impuls momentinin vektoru fəzada elə yönəlir ki, onun xarici maqnit sahəsi istiqamətindəki proyeksiyası -ın tam misillərinə bərabər olsun. (1.2) burada m -maqnit kvant ədədi adlanır və n-in verilmiş qiymətində ) , 1 ,..., 1 , 0 , 1 ,..., 1 , ( l l l l m , yəni 1 2 l m qiymət alır. Beləliklə, maqnit kvant ədədi elektronun impuls momentinin maqnit sahəsi istiqamətindəki proyeksiyasını təyin edir. Deməli, atomda elektronun impuls momentinin fəzada ) 1 2 ( l istiqaməti ola bilər. 10 Maqnit kvant ədədindən asılı olaraq, baş kvant ədədi n olan enerji səviyyəsi 1 2 l səviyyəyə parçalanar. Buna uyğun olaraq atomun spektrində spektral xətlərin parçalanması müşahidə olunmalıdır. Doğrudan da maqnit sahəsində enerji səviyyələrinin parçalanması Hollandiya fiziki P. Zeyeman tərəfindən müşahidə olunmuşdur və Zeyeman effekti adlanır. Xarici elektrik sahəsində enerji səviyyələrinin parçalanması isə Ştark effekti adlanır. Elektronun enerjisinin baş kvant ədədindən asılı olmasına baxmayaraq, enerjinin hər bir məxsusi qiymətinə 1 ( E E n -dən başqa) l və m qiymətləri ilə fərqlənən bir neçə məxsusi nlm funksiyası uyğun gələ bilər. Deməli, enerjinin bir qiymətində hidrogen atomu bir neçə müxtəlif halda ola bilər. n - in verilən qiymətində l 0-dan (n-1)-ə qədər dəyişdiyinə görə və l -in hər bir qiymətinə m -in ) 1 2 ( l müxtəlif qiymətləri uyğun olduğuna görə n -nin verilən qiymətinə uyğun olan müxtəlif halların sayı 1 0 2 ) 1 2 ( n l n l (1.3) bərabər olar. Elektronun atomda hərəkəti zamanı onun dalğa xassələri üstünlük təşkil etdiyinə görə kvant mexanikasında klassik təsəvvür olan elaktron orbiti anlayışından imtina edilir. Kvant mexanikasına görə hər bir eberji halına modulunun kvadratı elektronun vahid həcmdə olma ehtimalını təyin edən dalğa funksiyası uyğundur. Elektronun atomun müxtəlif hissələrində olma ehtimalı müxtəlifdir. Öz hərəkəti zamanı elektron elə bil ki, atomun bütün həcmi boyu “yayılmışdır” və elektron buludu əmələ gətirmişdir. Elektron buludunun sıxlığı atomun həcminin müxtəlif nöqtələrində olma ehtimalını xarakterizə edir. Kvant mexanikasında qəbul olunmuşdur ki, n və l kvant ədədləri elektron buludunun ölçüsünü və formasını, m kvant ədədi isə elektron buludunun fəzada istiqamətlənməsini xarakterizə edir. 11 Atom fizikasında elektronun l=0 kvant ədədi ilə xarakterizə olunan halı S -hal adlanır. Bu halda olan elektron S - elektron adlanır. l=1 p -halı, l=2 d -halı, l=3 isə - halı və s. adlanır. Baş kvant ədədinin qiyməti isə simvolun qarşısında yazılır. Məsələn n=2 olduqda l=0 və l=1 olan elektronların halı 2S və 2P simvolu ilə işarə olunur. Əgər oxşar zərrəciklərin kvant ədədləri eynidirsə, onların dalğa funksiyası zərrəciklərin yerdəyişməsinə nisbətən simmetrikdir. Buradan aydın olur ki, sistemə daxil olan iki eyni fermionların dalğa funksiyası antisimmetrik olmalıdır. Təcrübə nəticələrini ümumiləşdirərək V.Pauli aşağıdakı prinsipi vermişdir: fermionlar sistemi təbiətdə yalnız antisimmetrik dalğa funksiyası ilə təsvir edilən kvant halında ola bilərlər. V. Pauli bu prinsipə əsaslanaraq, 1925-ci ildə aşağıdakı “qadağan” prinsipini vermişdir: bir kvant halında eyni zamanda 4 kvant ədədi eyni olan iki elektron ola bilməz. Deməli, elektronun atomdakı halı dörd kvant ədədi ilə müəyyən olunur. 1. Baş kvant ədədi n - (n=1,2,3,...) 2. Orbital kvant ədədi l - (l=0,1,2,...n-1) 3. Maqnit kvant ədədi m - ( m =- l ,...-1,0+1,...,+ l ) 4. Spin maqnit kvant ədədi 2 1 ; 2 1 s m Atomda elektronların enerjiyə görə paylanması Paulinin “qadağan” prinsipinə tabedir. Məlum olduğu kimi, n -in verilən qiymətinə l və m -in qiymətləri ilə fərqlənən n 2 müxtəlif hallar uyğundur. M s kvant ədədi yalnız iki qiymət aldığına görə n kvant ədədinin qiyməti ilə müəyyən olunan enerji hallarında olan elaktronların sayı 1 0 2 2 ) 1 2 ( 2 n l n l (1.4) bərabər olar. 12 Çoxelektronlu atomda baş kvant ədədi eyni olan elektronların məcmusu elektron təbəqəsi adlanır. Verilən l- in qiymətindən asılı olaraq, elektron təbəqəsindəki elektronlar enerji səviyyələrinə görə bölünür. Orbital kvant ədədi 0-dan (n- 1)- ə qədər qiymət aldığına görə enerji səviyyələrinin sayı n-ə bərabər olar. n -nin qiymətindən asılı olaraq, elektron örtükləri aşağıdakı kimi işarə olunur: n=1 olduqda K, n=2- də L, n=3 -də M , n=4 -də - N , n=5 olduqda 0 və s. n -in və l -in qiymətindən asılı olaraq elektron örtüklərinin parçalandığı enerji səviyyələri aşağıdakı kimi işarə olunur: K - 1S L-2S2P M-3S2P3d (1.5) N-4S4P4d4f Örtükdəki elektronların sayının 2n 2 -dan az olduğu hal atomun Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|