Azərbaycan Resublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dillər Universiteti
Yüklə 2,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. 3. "Nibelunqlar nəğməsi"nin bəzi linqvistik xüsusiyyətləri haqqında
- Ədəbiyyat və qeydlər
|
Ədəbiyyat və qeydlər 1. Dr.M.Ergin. Dede Korkut Kitabı. Giriş, mətn və faksimle. - Ankara, 1958, s. 206 -215. Bu məqalədə biz hazırkı nəşrə istinad edirik. 2. Bu sifarişi mənə görkəmli tarixçimiz, əməkdar elm xadimi, pro- fessor, mənim əziz dostum mərhum S.Əlyarlı vermişdir. Eyni zamanda mən görkəmli dilçimiz, əməkdar elm xadimi, AMEA-nın həqiqi üzvü, professor, mənim əziz dostum K.Abdullanın təşəbbüsü ilə alman xalqının mötəbər eposu “Nibelunglar nəğməsi”ni Azərbaycan dilinə tərcümə et- mişəm. Hər iki dostuma bu ideyaları mənə verdikləi üçün dərindən təşəkkür bildirir və ölənə rəhmət, qalana can sağlığı diləyirəm. Bu Фяхряддин Вейсялли. СЕЧИЛМИШ ЯСЯРЛЯР. 3-cü cild 360
tərcümələr üzərində işləyərkən mən hər iki xalqın möhtəşəm eposlarında oxşar və fərqli cəhətlərin olduğuna rast gəldim. Bu məqalə həmin məsələlərlə bağlı məndə oyanan fikirlərin yığcam şərhidir. 3. Buna münasibət bildirən F.fon Diiets tərcüməsində sətiraltı qeyddə yazır ki, Məhəmməd adının çəkilməsi o demək deyil ki, əsər İslam dövründə yaranıb və qələmə alınıb. Bunu o islamçıların çox şeyi islama bağlamaq adətilə izah edir. Hətta dünyanın yaranışının əvvəlində bəzi hallarda, müəyyən şəxslərdə islamçılığın olmasını da iddia edirlər. Ondan bir səhifə sonrakı qeydində isə yazır ki, dastanda yer alan ifadə “Məhəmməd Allahın rəsuludur” kimi kəlamları anaxronizm kimi dəyərləndirir. Bax: Dədə Qorqud aşiqi. Redaktor prof. Dr.H.İsaxanlı. “Xəzər Unuversiteti, 2002, s. 41-42. 4. Das Nibelungenlied. Mittelhochdeutsch/Neuhochdeutsch. Nach dem Text von K.Bartsch und Helmut de Boor. İns Deutsche übersetzt von S.Grosse. Stutgart, 999, s. 972 -975. 5. Dr.M.Ergin. Dede Korkut Kitabı. Giriş, mətn və faksimle. Anka- ra, 1958, s. 206 -215. 6. H.Achmed Schmiede. Türk mədəniyyətinin bilgi aşiqi. Heinrich Friedrch von Dietz (1751-1817). “Kitabi-Dədə Qorqud aşiqi”, Xəzər uni- versiteti, 2002, s. 13. 7. F.Veysəlli. “Kitabi Dədə Qorqud”un Avropa səfəri. “Dil, cəmiyyət və syasət.”, Bakı, 2004, s. 177-185. 8. K.Abdulla. Yarımçıq əlyazma. Bakı, 2004, s. 9. Bu məqalə Bakı Slavyan universitetinin Elmi əsərlərində Dil və ədəbiyyat seriyası çap olunmuşdur. Bakı, 2010, s.254-258.
xüsusiyyətləri haqqında
Nibelunqlar nəğməsinin nə vaxt və harada yaranması, bu epik əsərin hansı struktur əlamətlərə malik olması, dastanın daxili bağlılığı, ilk olaraq hansı müəllif tərəfindən qələmə alınması və s. uzun müddətdir ki, mütəxəssisləri düşündürən çox ciddi problemlərdir. Təkcə mətnin nəşri ilə bir sıra görkəmli germanistlər yaxından məşğul olmuşlar 1 . IV HİSSƏ 361
Biz bu məqalədə "Nibelunqlar nəğməsis"ni bəşər tarixinə məlum olan, məs., azərbaycanlıların "Kitabi Dədə Qorqud", Homerin poeması, "Roland haqqında nəğmə", Dantenin "İlahi komediyası", rusların "İqor alayı haqqında dastan" və s.-lə müqayisə etmək fikrindən uzağıq. Heç onu sırf alman xalqının "Nibelunqlar nəğməsi"nin yaranması ilə bir vaxta təsadüf edən digər epik əsərlərlə də (məs., Hartman fon Auenin "Erek" və "İveyn", V.fon Aşenbaxın "Parsifal", Q.Strasburqskinin yarmçıq qalmış "Tristan və İzolda", habelə "Nibelunqlar nəğməsi" meydana gəldiyi dövrdə yaradıcılığının zirvəsində olan V.fon der Foqelvaydenin lirikası və s.-lə) müqayisə etmək istəmirik, çünki bunların hamsının "Nibelunqlar nəğməsi"ndən fərqli olaraq müəllifləri məlumdur. Bizim üçün son dərəcə maraq doğuran bu əsərin bizim monumental abidəmiz "Kitabi Dədə Qorqud"la müqayisəli təhlili olardı. Ancaq bu sonranın işidir 2 . Dastanın struktur - kompozisiya cəhətdən bir bütöv olması heç bir şübhə doğurmur. Formaca iki hissəyə (birinci hissə 19, ikinci isə 20 əhvalatdan ibarətdir) bölünsə də, o sadəcə əhvalatların mexaniki toplusu deyil, yeni, həqiqətən, tamamlanmış bədii əsər təsirini bağışlayır 3 . Bu bütövlük, ilk növbədə, onun arxitektonik cəhətdən bərabər ölçüdə qurulmasındadır. Həm misraların, həm də əhvalatların sayına görə hər iki hissə təxminən eyni ölçüdədir. Birinci hissə 19 avantürdən ibarət olmaqla 1142 bənd, ikinci hissə isə 20 avantürdən ibarət olmaqla 1238 bənd təşkil edir. Birinci hissənin əsasında "Brünhild haqqında nəğmə" durur, ikinci hissə isə burqundların süqutunu təsvir edir 4 . Bu əsərin bütöblüyünə dəlalət edən amillərdən biri də bütün epos boyu hadisələrin əsas obraz kimi çıxış edən Krimhild ətrafında cəmləşməsidir. Məlum olduğu kimi, epos gənc Krimhildin vəsfi ilə başlanır və ölüm səhnəsilə başa çatır. Mütəxəssislər əsəri təhlili edərkən onun süjet bütövlüyünü və arxitektonik tamlığını yalnız V.fon Aşenbaxın "Parsifal"ı ilə müqayisə edirlər 5 .
Фяхряддин Вейсялли. СЕЧИЛМИШ ЯСЯРЛЯР. 3-cü cild 362
Əsərin arxitektonik bütövlüyünə dəlalət edən digər əlamət hadisələrin onda əvvəldən axıra qədər traqik sonluğa doğru inkişaf etməsidir. İlk aventürlərdən başlayaraq əhvalatlar baş verəcək hadisələrə çoxlu sayda cəngavərlərin ölümünə yönəlikli istiqamət alır. Elə Krimhildin yuxusunun anası Ute tərəfindən yozumu bunu bir daha təsdiq edir. Ancaq eposda şən əhval - ruhiyyənin təsvirinə də kifayət qədər yer ayrılır. Ziqfridin Krimhildlə ilk görüşü (onun Burqundiyaya gəlişi səhnəsini təsvir edən VIII avantür və ya burqundların Behleranda istirahətini təsvir edən XXVII avantür, bu səhnədə burqundların ən kiçik şahzadəsinin markqraf Rüdegerin qızı ilə nişan səhnəsi təsvir olunur) eposdakı faciəli və tragik səhnələri kölgədə qoyur. Dastanın süjeti elə düşünülüb ki, onda qəhrəmanlıq səhnələri bir-birini əvəz edir, ancaq faciə ilə qurtaran epizodlar adamı yormur, oxucu nigaranlığını gizlətmədən əsəri axıra qədər oxuyub qurtarmaq istəyir. İkinci hissədə tarixə hunların imperatoru kimi daxil olmuş Atilla (434-453-cü illərdə bunların hökmdarı olub) 6
bütpərəst olsa da, dastanda din zəmnində qarşıdurmadan əsər- əlamət yoxdur. Əksinə din burada çox zəif nəzərə çarpır, insanların həyat düşüncələrinə onların fərqli dini mənsubiyəti təsir göstərmir. Poemada qədim qəhrəmanlıq səhnələrinin təsviri kurtuzian davranışla üzvi bir vəhdət təşkil edir və üslubi cəhətdən kiçik hissələrə parçalanması təsiri yaranmır. "Qəhrəmanlıq nəğməsilə qəhrəmanlıq eposu arasındakı fərq...dil (sintaktik) forması ilə şeir forması arasındakı nisbətlə müəyyənləşir. Dörd vurğulu uzun alliterasiyalı şeir formasından istifadə edən alman qəhrəmanlıq nəğməsi hər birində iki vurğusu olan iki yarımsətirə bölünür, bununla da şeirlə cümlənin sərhədi üst- üstə düşür. Ancaq alman qəhrəmanlıq poemasında şeirlə cümlənin sərhədlərinin üst-üstə düşməsi hallarına da tez-tez rast gəlmək olur: cümlə əsərdə bir şeirdən o birisinə keçir" 7 .
əsl müəllif haqqında saysız-hesabsız versiyaların meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Lakin əsərin bədii strukturunun təhlili IV HİSSƏ 363
belə bir fikir söyləməyə əsas verir ki, o heç qırıq-qırıq parçalardan quraşdırılmayıb, bütöv daxili struktur bağlılığı ilə seçilən bir epik əsərdir və onun meydana gəlməsində Passau keşişi Pilqrimin mirzəsi Konrada burqundlardan bəhs edən bütün əhvalatları bir yerə toplayıb latın dilinə çevrirməsilə bağlı tapşırıq verdiyi tarixə bəllidir
8 . Dil baxımından bizə gəlib çatmış variantlarda mətnin regional çalarlığına işarə edən heç bir fonoloji, morfoloji və ya leksik əlamət nəzərə çarpmır 9 .
Orada ilkin məhəbbət şeirlərində olduğu kimi nibelunqlar dastanına formaca uzun sətirlərə və stroflara (bəndlərə) rast gəlmək olur. 1523-cü ildən Burqundenland Nibelunqlar adlanır və dastanda indi də belə saxlanılır. Nibelunqlar nəğməsi şeir formasında bəndlərlə yazılmış poeziya nümunəsidir. Poemanın arxitektonikası elə tərtib olunub ki, hər bənddə 4 misra var, onların da hər biri iki yerə, iki yarımsətirə bölünür. Onlar ölçü baxımından şeir qəliblərinin təkrarıdır. Kürenberger poeziyası buna misal ola bilər. Sətrirlərdə hecaların sayı müxtəlifdir. Birinci sətir gah 12, gah 13, gah da 15 hecalı olur, özü də sətrin birinci yarımsətri ya 7, ya da 8 hecalı olur. Ancaq ikinci yarımsətir 5, 6 və hətta 8 hecalı da ola bilir. Hər yarımsətirdə 2 vurğulu sözün proklitik və enkilitiklə birliyindən yaranır. Sezur (fasilə) bu yarımsətirləri ayırır və sezurdan qabaq kadenslə (tonun düşməsilə) tamamlanır. Bu isə öz növbəsində yarımsətirin axıcı səslənməsini təmin edir. Son səslənən kadensin əsas vurğusu uzun və ya qısa saitin, ya da diftonqun üzərinə düşür. Məs.: /Ir pflâgen drîe künege edel unde rîch Gunther unde Gêrnôt, die recken lobelîch, Und Gîselher der junge, ein ûz erwelter degen Diu frouwe was ir swester, die fürsten hetens in ir pflegen/ (s. 6)
Bu parçanı hazırkı alman dilinə çevirəndə bir sıra fərqli cəhətlərin şahidi oluruq. İlk öncə bu saitlərə aiddir. Orta alman Фяхряддин Вейсялли. СЕЧИЛМИШ ЯСЯРЛЯР. 3-cü cild 364
dilindəki uzun saitlər yeni alman dilində diftonqa çevrildilər. Deməli, /rîch/, /ûz/ sözlərindəki saitlər müasir dildə müvafiq olaraq /eı/ və / ɑˬɑ/ diftonqlarına çevrilmişdir. Beləliklə, şerin indiki dildə səslənməsi təxminən belə olacaqdır: / Ir pflagen drei Könige edel und reich Günter und Gernot, die Recken löblich, Und Giselher der Junge, ein aus erwelter Degen Die Frau war ihre Schwester, die Fürsten hatten sie zu pflegen/ Beytin birinci sətrində /künege/ sözündə sonda qısa sait gəlir, sonralar isə bu sait bütün vurğusuz hecalarda reduksiyaya uğrayan sait kimi tələffüz olunmağa başladı. İki əlavə edilən təyin isə özündən əvvəlki sözə intonasiya ilə bağlanır. Vurğu baxımından eyni vəziyyəti bəndin o biri sətirlərində də görürük. Birinci və ikinci yarımsətirdə iki vurğulu söz işlənir. Vurğulu sözlər arasında gələn sinsemantik leksemlər vurğusuz və zəif tələffüz olunurlar. Yarımsətirlər vurğusuz heca ilə sona yetir. Bu da əsas tonun tam aşağı düşməsi, kadensiya deməkdir. Vurğusuz söz ya bir, ya da ikihecalı, nadir hallarda isə üçhecalı olur. Bu da tonun qalxıb- enməsini bir növ nizamlayır, şeirin ritmik-melodik strukturu bir axıcılıq əldə edir. İki vurğulu heca dalbadal gələndə və onların arasında tonun aşağı düşməsi olmayanda, ikinci vurğulu heca zəif deyilir. Qeyd edək ki, cəngavərlik romanları üçün səciyyəvi forma 4 vurğulu cütqafiyəli şeirlər idi. Onlar aramsız axın kimi hadisələrin inkişafını nəql etməyə imkan yaradır. V.Q.Admoni yazır ki, "Nibelunqlar dastanı"nda minnezanqdan əxz edilmiş kurenberq strofundan istifadə olunub. Bu da ondan ibarətdir ki, strof 4 misradan, hər misra iki yarım hissədən ibarətdir, özü də bütün 4 sətirdəki birinci yarımsətirlər eyni strukturludur: 4 vurğulu və ya yarımvurğulu hecalar, vurğusuz hecaların isə sayı müxtəlif ola bilər. Axırıncı misranın ikinci yarısı birinci üç sətirin ikinci yarımsətirindən fərqlənir. Onun da birinci yarımsətirlərdə olduğu
IV HİSSƏ 365
kimi 4 vurğusu var, halbuki, birinci üç sətirdə olduğu kimi, ikinci yarımsətirlər vurğuya malikdir. Burada vurğu daşıyıcısı qismində yarımvurğulu hecalar çıxış etsə də, ikinci yarımsətirlərinə nisbətən daha uzun şeir vahidi təsirini bağışlayır. Bəzi hallarda isə bu təəssürat vurğusuz hecaların sayının 4-cü sətirin birinci yarımsətirindən çox olması tendensiyasına görə yaranır. Beləliklə, bəndin axırıncı sətirində ikinci yarımsətir xüsusilə qabardılır, bununla da hər bənddə irəliyə yönəlikli intonasiya bütövlükdə poemanın razvyazkasına xidmət edir. Bu cür arxitektonik süjet bütün əsər üçün səciyyəvidir 10 .
şpilman poeziyasını əks etdirən kobud və bəsit təsvirlər əsərin kurtuaz xislətindən xəbər verir. Dastanda bəzən saray həyatına zidd olan epizodlara da rast gəlmək olur. Bu cür hadisələr və yayınmalar dastanın bir bütöv kimi kəsərini azaltmır. Dramatizimlə dolu hissələr onun struktur-semantik və kompozisiponal-süjet xəttinə qəti xələl gətirmir. Bəzən semiotik formada hansısa əhvalata işarə vurulur, ancaq onu başa düşmək üçün bütün əsəri diqqətlə oxumaq lazımdır. Məsələn, Brünhild qabaqcadan Ziqfirdi tanıyırdımı. Buna birbaşa işarə edilmir. Ancaq qonaqları qarşılayanda Brünhild Ziqfirdə müraciət edir, onu adı ilə çağrır. Düzdür, ümumi anlam baxımından bunun elə bir əhəmiyyəti yoxdur. Ancaq bu epizod bir qədər dərindən düşünməyi vadar edir. Dastanın fonetik-fonoloji təhlili göstərir ki, onun müəllifi çox böyük məharətlə bənddaxili harmoniyanı gözləməyə çalışıb. Misralararası qafiyə bunu aydın göstərir. Birinci aventirin 15-ci bəndinə nəzər salaq: 15 /Was saget ir mir von manne, vil liebiu muoter mîn? âne recken minne, so wil ich immer sîn. Sus scoen ich wil belîeben unz an mînen tôt, Das ich von mannes minne sol gewinnen nimmer nôt/ Bu parçanın təhlili göstərir ki, onun birinci və ikinci misraları və üçüncü dördüncü misralar həmqafiyə yaradır. Birinci halda /min/
Фяхряддин Вейсялли. СЕЧИЛМИШ ЯСЯРЛЯР. 3-cü cild 366
və /sin/, ikinci halda isə /tot/ və /not/ arasında eyni sait və samitlə qafiyə gözlənilib. Bununla yanaşı misradaxili qafiyə də gözlənilib: müqayisə et: /minne/ və /minne/. Axırıncı sözlərin hər ikisi birinci hecasında vurğulu, ikincidə isə vurğusuz, eyni fonem tərkibi və hər ikisində ikinci heca açıq və vurğusuzdur. Beləliklə, təhlildən məlum olur ki, birinci iki sətir bir, üçüncü və dördüncü sətir isə başqa cür qafiyələnmişdir. Sözsüz ki, bunlar hamsı şeirin fonetik cəhətdən təşkilinə, onun arxitektonikasına bir rəvanlıq və şirinlik verir. Bu cəhət özünü bütün dastan boyu göstərir. Məlumdur ki, german dillərində şeir sənətinin linqivistik təhlilində sonor nəzəriyyəsindən çıxış edirlər. Bu nəzəriyyə bütün sait fonemləri birləşdirməyə imkan verir. Sonor nəzəriyyəsindən danışarkən R.Yakobson yazır: "Alliterasiyalı şeir sənətini şərh edən bütün qədim german dillərinə xas olan kipləşmə ilə başlayan ad- hock fərziyyəsi söz başında oxşar olmayan (heterogen) saitlərin alliterasiyasına haqq qazandırmaq üçün irəli sürülmüşdür" 11 . Bugünkü alman dilində knaklaut adında saitlərə xas olan sərt başlanğıcı (fester Einsatz) bəzi dilçilər erkən german dillərinə də aid edirlər. Məsələyə belə yanaşanda aşağıdakı bənddə bütün misraların başlanğıcını sait alternasiyasına aid edə bilərək: 69 /In werten trûureclichen der künec und sîn wip. er tröste minneclîchen dô ir beider lîp. er sprach: "ir sult niht weinen durch den willen mîn; immer âne sorge sult ir mînes lîbes sîn."/ (Kral və arvadı qəmə qərq olmuşdu. Ziqfird hər ikisini də əzizləyib deyirdi: Məndən ötrü narahat olmayın, Mənə görə heç vaxt qorxmayın). Avropada ilk fonetika kitabının müəllifi E.Sivers yazırdı ki, bütün heca əmələ gətirən saitlər eyni sərt başlanğıca görə bir-birilə alliterasiya yaradır 12 .
IV HİSSƏ 367
Qeyd edək ki, saitlərin yaranmasında başlanğıcın keyfiyyəti həmin saitin fonoloji statusu üçün az əhəmiyyətlidir. İsland və ingilis dillərində yumşaq, alman dilində isə saitlərin sərt başlanğıcı əlamətsiz qeyri-gərgin müşayətedici səsdir. O alman fonetik transkripsiyasında saitin əvvəlində bu işarə ilə (>) göstərilir. O, gərgin və əlamətli udlaq samiti /h/-ya qarşı qoyulur. Nəfəsli başlanğıcla yumşaq başlanğıc arasında fərq aydın hiss olunur. Ona görə də o, qafiyənin daşyıcısı kimi çıxış edir. "Hər iki müşayətedici, gərgin və qeyri-gərgin (axırıncının necə əmələ gəlməsindən asılı olmayaraq) səslər arasındakı fərq söz başında prevokal aspirasiyanın mövcudluğu ilə olmaması arasında eyni fonematik oppozisiya yaradır" 13 .
rolunu xüsusi qeyd etmək lazımdır. Sətirin ortasında fasilə məcburi sintaqm sərhədindən başqa bir şey deyildir. Düzdür sezuru bəzən şeirin struktur elementi hesab etmirlər. Guya şeiri deyən daha çox qrammatikaya və sözlərə fikir verir. "Nibelunqlar nəğməsi"ndə sətrin ortasında edilən fasilə bir növ körpü rolunu oynayır. Ola bilsin ki, şpilman və ya minnzenqer hecaların zəifləməsinə, leksik və sintaktik sərhədə, onların distribusiyasına, saitlərin uzunluq və qısalığına və onların sətrin kadensiyasındakı roluna bir o qədər əhəmiyyət verməsinlər. Ancaq onlar intiutiv olaraq bunları yaxşı hiss edirlər. 10 hecalı sətirdə 4-cü hecadan sonra fasilə etməyəndə cənubi slavyan quşları bunu o dəqiqə hiss edir, belə şeiri pisləyir və onu "təmiz şeir" sırasına aid etmirlər. "Müqayisəli metrik" göstərir ki, söz və söz sərhədləri ...əvvəldə və sonda ümumilikdə şeirin fundamental konstituentlərindəndir 14 . Buraya sait alliterasiyasını və assonasını da əlavə etsək, "Nibelunqlar nəğməsi" kimi fundamental epik əsərin arxitektonikası haqqında tam təsəvvür əldə etmək olar. Ümidvarıq ki, dastanın bütövlükdə bu istiqamətdə tədqiqi onun struktur-kompozisiya xüsusiyyətlərinin açılıb göstərilməsi üçün elmi araşdırmalara təkan verəcəkdir. Фяхряддин Вейсялли. СЕЧИЛМИШ ЯСЯРЛЯР. 3-cü cild 368
Ədəbiyyat və qeydlər 1. Dastanın 2001-ci il Ştutqartda Z.Qrosse tərəfindən yeni alman dilinə tərcüməsində və şərhlərlə nəşrində ədəbiyyat siyahısında K.Laxman, F.Sarnke kimi görkəmli germanistlərin adlarına rast gəlirik. Bax: Das Nibelungenlied. Mittelhochdeutsch/Neuhochdeutsch. Nach dem Text von Karl Bartsch und Helmut de Boor ins Deutsche übersetzt und kommentiert von Siegfried Grosse. Reclam, 2001, s. 938-940. Həmin nəşrdə 6 səhifə yarım yalnız bu epik əsərin "Nibelunqlar nəğməsi"nin tərcümələrinin xronoloji ardıcıllığını əks etdirən ədəbiyyat siyahısı verilib. Bu hələ yalnız alman dilli mənbələr və qaynaqlardır. Dünyanın başqa dillərində də bu dastanla bağlı tərcümə və yazıları bunlara əlavə etsək, yəqin ki, "Nibelunqlar nəğməsi" haqqında yazılanların təkcə bibloqra- fiyası bir neçə cildə sığmaz. Heç uzağa getməyək. Elə rusdilli nibe- lunqşünaslıq böyük bir bibloqrafiyadan xəbər verir. Bax: Песень о нибе- лунгах. Издание подготовили В.Г.Адмони, В.М.Жирмунский, Ю.Б.Корнеев, Н.А.Сигал. Л., изд-во "Наука", 1972. Bu dastanı AMEA-nın həqiqi üzvü prof. K.M.Abdullayevin təklifi və həmmüəllifliyi ilə ilk dəfə Azərbaycan dilinə tərcümə etməyi qərara aldıq. Bu əməkdaşlığa görə mən AMEA-nın həqiqi üzvü prof. K.M.Abdullayevə dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Əminəm ki, bu tərcümə bizim milli-mənəvi soykökümüzün ən monumental abidəsi olan "Kitabi Dədə Qorqud" dastanının bir sıra mübhəm məsələlərinin açılmasına, bizim dastanımızın "Nibelunqlar nəğməsi"nin meydana gəlməsində oynadığı müsbət rol, bu iki dastanın qarşılıqlı-müqayisəli təhlilində çıxarılacaq paralellər və fərqlər müəyyənləşəcəkdir. Müəllifin bu məqaləsi də "Nibelunqlar nəğməsi"nin Azərbaycan dilinə tərcüməsi zamanı yaranan fikirlərin yığcam şərhindən ibarətdir. 2. Qeyd edək ki, bizim "Kitabi Dədə Qorqud"un yunan və başqa xalqların mədəni-mifoloji abidələrilə müqayisəsi sahəsində xeyli təcrübəmiz vardır. Bax: K.Abdulayyev. Bakı Beynəlxalq simpoziumundakı məruzəsi. "Xronika", Türkologiya jurnalı, 1-2, 2002, s.83-84. 3. В.Г.Адмони "Песень о нибелунгах", ее истоки и ее художественная структура. В кн.: "Песень о нибелунгах". Л., изд-во "Наука", 1972, стр.329.
IV HİSSƏ 369
4. А.Хойслер. Германский героический эпос и сказание о нибе- лунгах. Перевод с немецкого Д.Е.Бертельса, под редакцией В.М.Жирмунского. М., 1960, стр.159-174. 5. В.Г.Адмони. Göstərilən əsəri, s.330. 6. 434-453-cü illərdə bunların hökmdarı kimi tanınan bu tarixi şəxsiyyət dastanda Etsel kimi təqdim olunur, birinci dəfə Helxe ilə, ikinci dəfə isə Vyanada böyük toy məclisi quraraq Krimhildlə evlənib. 7. V.Q.Admoni. Göstərilən əsəri, s.323. Qeyd edək ki, V.Q.Admoni bu fikri A.Hoyslerdən əxz elədiyini göstərir. Fikirimizcə, burada söhbət ciddi mənada cümlədən yox, sintaqmdan gedə bilər. Məsələnin sırf linqivistik baxımdan araşdırılması buranın yeri deyil. Sintaqm haqqında ətraflı məlumat almaq üçün bax: F.Yadigar (Veysəlli). German dilçiliyinə giriş. Bakı, "Təhsil", 2011, s.266. 8. Das Nibelungenlied Mittelhochdeutsch/Neuhochdeutsch. Nach dem Text von Karl Bartsch und Helmut de Boor ins Deutsche übersetzt und kommentiert von Siegfried Grosse. Reclam, 2001, s.971. 9. Yenə orada, s.975. 10. В.Г.Адмони. Göstərilən əsəri, s.332. 11. R.Jakobson. Zur sogenannten Vokalalliteration im germanischen Vers. In: R.Jakobson. Semiotik. Ausgewähalte Texte 1919- 1982. Hrsg von E.Holenstein. Suhrkamp, 1992, s.187. 12. E.Sievers. Altgermanische Metrik. Halle, 1893, s.36. 13. R.Jakobson. Yenə orada, s.189. 14. Yenə orada, s.192. Mədəniyyətlərarası dialoq.Simpoziumun materialları. Bakı, 2009, 30 sentyabr, 4 oktyabr. Bd.29 Hrsg von K.M.Abdullayev, H.Boeschoten, S.Hartmann.und U.Störmer-Caysa Wiesbaden. 2001, s.173-181.
|