Azərbaycan tariXİ (Ən qəDİm zamanlardan – XXI əSRİN İlk oniLLİKLƏRİNƏDƏK) Ali məktəblər üçün dərslik Bakı 2019

Sosial siyasət. Azərbaycanda bütün sahələrdə olduğu kimi, sosial sferada da
Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlməsindən sonra köklü dəyişikliklər baş verdi.
Ölkə vətəndaşlarının sosial müdafiəsinin yaxşılaşdırılması məqsədilə Heydər Əliyev 1994-cü ilin 15 iyun tarixində “Əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi və iqtisadiyyatın maliyyə vəziyyətinin sabitləşdirilməsi tədbirləri haqqında” Fərman imzaladı. 1993-2003-cü illərdə ölkəmizdə bütün sahələrdə olduğu kimi, sosial müdafiə sahəsində də konkret və məqsədyönlü işlər görüldü, ilbəil çevik xarakter alan sosial siyasət kursunun etibarlı əsası qoyuldu. Heydər Əliyev tərəfindən imzalanan 60-dan artıq sənəd müstəqil Azərbaycanda sosial sahədə inkişafın təmi olunmasına xidmət etmişdir.
Səhiyyə sistemində islahatlara start verən H.Əliyev ölkəmizdə yeni özəl klinikaların açılmasına dəstək verdi. Bunun nəticəsidir ki, indinin özündə də əhalinin maddi imkanı aşağı olan təbəqələri pulsuz səhiyyə xidmətlərindən yararlanmaqdadırlar. Yeni özəl tibb müəssisələrinin yaradılması isə sosial sferada rəqabət bazarının formalaşmasına imkan yaradıb.
Əsası H.Əliyev tərəfindən qoyulmuş sosial siyasət bu gün də öz nəticələrini verməkdədir. 2003-cü ildə 1,5 milyard dollar olan dövlət büdcəsi 2013-cü ildə 25
milyard dollara çatdırılıb. Ölkədə bir milyondan çox iş yeri yaradılıb, əhalinin işsizlik səviyyəsi 5,1 faizə salınıb. 2003-cü ildə Azərbaycanda yoxsulluq səviyyəsi 49 faiz təşkil edirdisə, 2012-ci ildə bu rəqəm 6 faizə endirilib. “Azərbaycan-2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında 2020-ci ildə Azərbaycanda sosial-iqtisadi sahələrin inkişafına kompleks yanaşma prinsipləri rəhbər tutulur. Nəticədə, Azərbaycan sosial rifah baxımından inkişaf etmiş ölkələrin sırasında əhəmiyyətli yer alacaqdır.
Prezident İ.Əliyevin fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan dünya birliyində öz mövqelərini daha da möhkəmləndirdi, yeni müttəfiq ölkələr qazandı, beynəlxalq və regional təşkilatlarda iştirakını, onlarla əməkdaşlığını daha da intensivləşdirdi, inkişaf sürətinə, iqtisadi potensialına görə Cənubi Qafqazın lider dövlətinə çevrildi. Bu gün Azərbaycan dünya birliyinin sayılan dövlətlərindən biri olmuşdur.
Müstəqillik illərində mədəniyyətin inkişafı daim Azərbaycan dövlətinin diqqət mərkəzində olmuşdur və bu dövr ərzində mədəniyyətin bütün sahələrində uğurlar əldə edilmişdir. 1991-ci ilin oktyabrın 18-də Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən bir neçə gün sonra ilk qəbul olunan qanunlardan biri “Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpası haqqında” qanun oldu. Azərbaycan Prezidentinin 2001-ci il 18 iyul tarixli fərmanına əsasən həmin il avqustun 1-dən bütün sahələrdə latın qrafikalı yeni əlifbaya keçildi və Prezidentin 2001-ci il 9 avqust tarixli fərmanına əsasən, avqustun 1-i Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü oldu.
1991-ci ildə SSRİ-nin parçalanması və süqutu ilə 5 yeni müstəqil türk dövləti (Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və Türkmənistan) yarandı və dünya birliyində öz layiqli yerlərini tutdu. Bir sıra türk xalqları (tatarlar, başqırdlar, çuvaşlar və b.) Rusiya Federasiyası tərkibində qalmaqla milli-ərazi muxtariyyəti hüquqlarını xeyli genişləndirdilər. Bu isə, öz növbəsində türk dövlət qurumları arasında daha sıx mədəni-ədəbi, elmi, iqtisadi əlaqələrin yaradılamsı zərurətini irəli sürdü. Yaranmış yeni əlverişli şəraitdə 1993-cü il iyulun 12-də Türk mədəniyyəti və incəsənətinin inkişafı üzrə Beynəlxalq Təşkilat (TÜRKSOY) yarandı. Təşkilatın Nizamnaməsinə görə, o, türkdilli dövlətlərin mədəniyyət nazirlərinin Daimi Şurasının qərarlarına əsasən fəaliyyət göstərir. Sonralar TÜRKSOY haqqında Müqaviləyə müşahidəçi ölkələr qismində Başqırdıstan, Tatarıstan respublikaları, Şimali Kipr Türk Respublikası, Xakasiya, Tuva, Çuvaşiya və Qaqauz respublikaları da qoşulmuşlar. Beləliklə, hazırda TÜRKSOY-a 6 üzv və 7 müşahidəçi ölkə daxildir. TÜRKSOY təşkilatı türkdilli ölkələrin daxili və xarici siyasətindən, dövlət strukturlarının siyasi yönümündən asılı olmayaraq, onların mədəniyyət və incəsənət sahəsində regional birliyini həyata keçirir.
1998-ci il 9 oktyabrda “Şəhidlər xiyabanı”nda “Əbədi məşəl” kompleksinin açılışı oldu. 1996-cı ildə YUNESKO ilə əməkdaşlıq haqqında memorandum imzalandı. 2002-ci ildə ilk dəfə Şirvanşahlar saray kompleksi və Qız qalası da daxil olmaqla İçərişəhər Dövlət tarix-memarlıq kompleksi YUNESKO–nun “Dünya mədəniyyəti irsi” siyahısına daxil edidi.
2001-ci ildə Azərbaycan Dünya Turizm Təşkilatının tam üzvü oldu. 2003cü ildə H.Əliyev vəfat etdi. 2005-ci ildə “Heydər Əliyev ordeni” təsis edildi və
Respublika sarayının qarşısında H.Əliyevin heykəli qoyuldu.
Təhsil. 1990-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan məktəbləri ən çətin dövrlərini yaşayırdı. Məktəblərin maddi-texniki bazası lazımi səviyyədə deyildi, məktəblərdə müəllim çatışmırdı, çünki erməni işğalı ilə bağlı yüzlərlə yüksəkixtisaslı müəllim cəbhəyə yollanmışdı, bir qismi isə maddi vəziyyətlə bağlı başqa əmək sahələrinə keçmişdi. Erməni işğalçıları 855 məktəbəqədər uşaq müəssisəsini, 693 ümumtəhsil məktəbini, 85 musiqi məktəbini, 4 texnikumu, 1 ali məktəbi dağıtmış, onların şagirdləri, tələbələri, müəllimləri Respublikanın müxtəlif rayonlarına səpələnmişdilər.
Atəşkəs rejimi imzalandıqdan sonra dinc quruculuq üçün şərait əldə edən Azərbaycan Respublikası öz maarif sistemini və təhsil konsepsiyasını yenidən yaratmağa başladı. Bununla əlaqədar, 1998-ci il martın 30-da Prezident Heydər Əliyev Təhsil Sahəsində İslahatlar üzrə Dövlət Komissiyasının təşkili haqqında sərəncam imzaladı. Azərbaycan Respublikasının Təhsil İslahatı Proqramı hazırlandı və Prezident tərəfindən 1999-cu il iyunun 15-də təsdiq edildi. Proqramda
Azərbaycan milli təhsil sisteminin strategiyası və konsepsiyası müəyyənləşdirildi. Prezident Heydər Əliyev 2000-ci il iyunun 13-də “Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında” Fərmanı ilə yeni ali məktəblər yaradıldı, mülkiyyət formasından və tabeçiliyindən asılı olmayaraq, bütün təhsil müəssisələrinə tədris-metodik rəhbərlik səlahiyyətləri Təhsil Nazirliyinə verildi.
Məktəb sovet təhsil sisteminin müsbət ənənələrini qoruyub saxlamaqla bərabər, onu müasir Avropa təlim texnologiyaları, idarəetmə modelləri ilə zənginləşdirməyə başladı.
XXI əsrin əvvəllərində ümumtəhsil məktəblərinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə, yeni proqram və dərsliklərin hazırlanmasına xüsusi diqqət verildi. Orta məktəblər üçün orijinal dərsliklər, yeni dərs vəsaitləri, fənn proqramları hazırlandı. 2001-2002-ci illərdə alim və pedaqoqların səyi sayəsində qısa müddətdə ümumtəhsil məktəbləri üçün yeni “Azərbaycan tarixi”, “Ümumdünya tarixi”, “Ədəbiyyat”, “Azərbaycan dili”, “Coğrafiya” və digər fənlər üzrə dərsliklər çap olundu. Ali məktəblər üçün ilk dəfə “Azərbaycan tarixi” dərslikləri hazırlandı. Təbiət elmləri üzrə bir sıra yeni dərsliklər nəşr edildi. Dərsliklər və dərs vəsaitləri formaca müasir Avropa standartlarına uyğunlaşdırıldı.
2000-2001-ci dərs ilində respublikada 4548 dövlət ümumtəhsil məktəbi fəaliyyət göstərirdi.
Ümumtəhsil məktəbləri sistemində də dəyişikliklər baş verdi. Liseylər, gimnaziyalar yaradıldı. 2001-ci ilin sentyabr ayında Azərbaycanda ilk Bakı özəl ümumtəhsil kompleksi fəaliyyətə başladı və 2004-cü ildən ümummilli lider Heydər Əliyevin adını daşıyan Müasir Təhsil Kompleksi kimi fəaliyyətini davam etdirir. 2002-ci il oktyabrın 4-də Prezident Heydər Əliyev “Azərbaycan Respublikası ümumtəhsil məktəblərinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi haqqında” Fərman verdi. 2003-2007-ci illərdə məktəb tikintisi, təmiri, məktəblərin müasir tədris avadanlığı ilə təchizi üçün konkret tədbirlər görülməyə başlandı. Prezident İ.Əliyevin 2004-cü ilin 21 avqust sərəncamı ilə “Bilik günü” təsis edildi və bu ildən başlayaraq 15 sentyabr “Bilik günü” kimi qeyd edilməyə başladı. 1990-1995-ci illərdə orta ixtisas və texniki peşə məktəblərində oxuyanların sayı iki dəfə azalmışdı. Respublikanın texnikumlar şəbəkəsi yenidən qurulur, kolleclər yaradılırdı. Maarifin təşkilində mühüm yenilik 1992-ci ildən ali və orta ixtisas məktəblərinə qəbulun test üsulu ilə aparılmasının tətbiqi oldu. Ən ümdə məqsəd qəbul zamanı qeyri-obyektivliyin, mənfi halların qarşısını almaq idi. Qəbul sistemi getdikcə təkmilləşir, abituriyentlərin biliyini aşkara çıxarmağa imkan verən müasir vasitələr tətbiq olunurdu. 1993-cü ildən respublikanın ali məktəblərində (incəsənət, mədəniyyət, tibb və idman ixtisasları üzrə məktəblərdən başqa) çoxpilləli ali təhsil – dördillik bakalavr və ikiillik magistratura sistemi tətbiq olunmağa başlandı. 1997-ci ildə magistraturaya ilk qəbul keçirildi.
Bir çox ali məktəblərin statusu yüksəldildi, daha nüfuzlu ali məktəblərə özünüidarəetmə və maliyyə müstəqilliyi statusu verildi.
Respublikada özəl ali məktəblər yaradılmağa başladı. Yeni yaradılan 121 özəl ali məktəbdən cəmi 18-i dövlət lisenziyası ala bildi. Onların da 10-u sonralar maddi bazasının zəifliyi, təhsil səviyyəsinin aşağı olması səbəbindən lisenziyadan məhrum edildi. 2014-cü ildə Azərbaycanda 13 özəl ali təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərirdi. Ümumilikdə, 2014-cü ildə Respublikada 44 ali məktəb fəaliyyətdə idi ki, onlarda da 130 mindən artıq tələbə təhsil alırdı. Respublikanın ali təhsil ocaqlarında dünyanın qabaqcıl ali məktəblərinin təcrübəsi diqqətlə öyrənilir və tətbiq olunurdu. Təhsil müəssisələrində yeni təsərrüfat sistemi, bazar iqtisadiyyatı ilə bağlı tətbiqi elmlərin, xarici dillərin, informatikanın tədrisinə, kompüter savadının geniş yayılmasına diqqət artırılmış, beynəlxalq münasibətlər, beynəlxalq hüquq, politologiya, menecment, marketinq kimi ixtisaslar üzrə kadr hazırlığı başlanmışdı.
Gənc nəslin ümumi mədəni, siyasi səviyyəsinin yüksəldilməsinə diqqət artırıldı. 1997-ci ildən başlayaraq ali və orta ixtisas məktəblərində təşkil olunan “Heydər Əliyev məktəbləri” bu işdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu məktəblərdə gənclərə ölkədə müstəqil siyasi kursun, dövlətçiliyin, tərəqqinin təmin olunmasında Heydər Əliyev siyasət sənətinin incəlikləri, xarakterik cəhətləri öyrədilir.
2009-cu ilin iyun ayında Milli Məclis tərəfindən “Təhsil haqqında” Qanun qəbul olundu. Avropada vahid ali təhsil sisteminə inteqrasiya məqsədini qarşıya qoyan Azərbaycan Respublikası 1999-cu ildə başlayan Boloniya prosesinə 2005ci ildə qoşulmuşdur.
Respublikada qaçqın və məcburi köçkünlərin təhsil alması üçün münasib imkanlar yaradıldı. Prezident Heydər Əliyev 2001-ci ilin sentyabr ayında əlaçı ali məktəb tələbələrinə Prezident təqaüdü təsis etdi. Müasir dövrdə Respublikamızda 46 ali, 4600 ümumtəhsil məktəbi, 57 orta ixtisas təhsil müəssisəsi var.
Elm. Azərbaycan elmi müstəqilliyin ilk illərində yeni ciddi çətinliklərlə üzləşdi. Vəsait çatışmazlığı, ənənəvi elmi əlaqələrin qırılması elmin inkişafını xeyli ləngitdi.
Heydər Əliyevin ölkə rəhbərliyinə qayıdışından sonra elm sahəsində mühüm dəyişikliklər baş verdi. Elmə dövlət qayğısı artdı, 1997-ci ildə “Elmin strateji inkişafı və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında islahatların konsepsiyası” hazırlandı.
Elmlər Akademiyasının Azərbaycan elm və mədəniyyətinin inkişafında rolu yüksəlməyə başladı. 1990-cı illərin ortalarında təkcə Elmlər Akademiyası sistemində 35 elmi-tədqiqat institutu fəaliyyət göstərirdi.
Prezidentin 2001-ci il 15 may tarixli Fərmanına əsasən Azərbaycan Elmlər
Akademiyasına “Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası” statusu verildi.
Milli Elmlər Akademiyasına elm və texnikanın inkişafı, elmi-tədqiqat işlərinin əlaqələndirilməsi, beynəlxalq elmi əməkdaşlığın təmin olunması sahəsində elmi-təşkilati status verildi. 2002-ci ilin əvvəllərində Azərbaycan MEA-da 60 akademik, 175 müxbir üzv, 3899 elmi işçi, 451 elmlər doktoru və 1924 elmlər namizədi çalışırdı. Naxçıvanın tarixi, arxeologiyası, etnoqrafiyası və təbii sərvətlərinin öyrənilməsi üçün daha əlverişli şərait yaratmaq məqsədilə Prezident Heydər Əliyevin “Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsinin təsis edilməsi haqqında” 7 avqust 2002-ci il tarixli sərəncamına əsasən 500 əməkdaşı olan Azərbaycan MEA-nın Naxçıvan Bölməsi yaradıldı.
Elmi və elmi-pedaqoji kadrlar hazırlanması işini nizama salmaq üçün 1992ci il aprelin 23-də Azərbaycan Ali Attestasiya Komissiyası (1994-cü ildən Azər-
baycan Prezidenti yanında Azərbaycan Ali Attestasiya Komissiyası) təşkil edildi.
Respublikada ictimai elmi birliklər, müxtəlif elmi fondlar, mərkəzlər, klublar təşkil olundu. Onlar müstəqil elmi-tədqiqat işləri aparır, elmi konfranslar keçirir, xarici ölkə alimləri ilə əlaqələr yaradır, elmin təbliğində fəal rol oynayırdılar. Elmin əsas sahələri üzrə tədqiqatlar davam etdirildi. Bu illərdə Azərbaycan elmi bir sıra mühüm uğurlar qazandı. Riyaziyyat, fizika, neft kimyası, geologiya və biologiyanın müasir sahələri üzrə yaradılmış elmi məktəblər daha da inkişaf etdirilmişdi. Azərbaycanda fiziki-kimyəvi biologiyanın tədqiqatlarını genişləndirməklə, Cəlal Əliyev molekulyar biologiyanın, molekulyar genetikanın, gen və hüceyrə biotexnologiyasının, riyazi biologiyanın və bioinformatikanın inkişafının əsasını qoymuşdur. Azərbaycan Milli Aerokosmik Agentliyi Xüsusi Kosmik Cihazqayırma Konstruktor Bürosunda Rusiya Kosmik Tədqiqatlar İnstitutunun sifarişi ilə yerin maqnit sahəsinə günəş küləkləri təsirini öyrənən nadir aerokosmik cihaz yaradıldı.
Azərbaycan astronomlarının tədqiqatları dünya səviyyəsində yüksək qiymət aldı. Mühüm əhəmiyyəti olan kəşflərin müəllifi, AMEA-nın müxbir üzvü Əyyub Quliyev Günəş sistemində hələ kəşf edilməmiş azı üç planetin olduğunu bildirmişdi. Azərbaycanlı alimin proqnozu özünü doğrultdu və Neptun-Pluton sistemində yeni səma cismi aşkar olundu.
Azərbaycanın neft sənayesinə geniş xarici investisiyalar cəlb olunması, neft, neft-mkimya, neft-qaz quyularının qazılması və istismarı sahələrində elmi tədqiqatların inkişafına imkanlar açdı. Neftçi alimlərin bu sahədəki tədqiqatları böyük elmi və əməli əhəmiyyətə malikdir.
Azərbaycan alimləri informatika, riyaziyyat, fizika, geologiya, kimya, coğ-
rafiya, biologiya, genetika elmləri sahəsində də mühüm nailiyyətlər əldə etdilər.
İctimai və humanitar elmlər “sovet dövrünün hakim” ideologiyası təzyiqindən xilas olaraq azad yaradıcılıq dövrünə başladı.
Bazar iqtisadiyyatı problemləri və Azərbaycanda onların xüsusiyyətləri iqtisadçı alimlərin tədqiqat obyektinə çevrildi. Bu sahədə iqtisadçı alimlərin yaradıcılığı mühüm elmi və əməli əhəmiyyət kəsb edir.
Bu dövrdə Azərbaycan tarixinin ən mürəkkəb və mübahisəli problemlərinə həsr olunan, tarix sahəsində elmi fikri daha da zənginləşdirən əsərlər yazıldı.
Prezident Heydər Əliyev tarixçi-alimlər qarşısında fundamental “Azərbaycan tarixi”nin yazılması kimi mühüm vəzifə qoydu, Azərbaycanın siyasi, iqtisadi və mədəni tarixində çox mühüm dövr olan XIX və XX əsrlərin tarixinin əhatəli tədqiqi və nəşri üçün xüsusi qrant ayırdı. Respublikanın ən görkəmli tarixçi alimləri bu işə cəlb olundu və onların səyi nəticəsində 1998-2003-cü illər ərzində Azərbaycan tarixinin 7 cilddən ibarət akademik nəşri reallaşdı.
Şərqdə ilk demokratik respublika olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi geniş şəkildə öyrənilməyə başlandı. Tarix İnstitutunda “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi” şöbəsi təşkil edildi.
Tarixi mənbələrin toplanması və araşdırılmasına diqqət artırıldı. Respublikada 7 respublika dövlət arxivi, onların 15 filialı, Naxçıvan MR və 56 rayon dövlət arxivi fəaliyyət göstərir. 1999-cu ilin iyun ayında “Milli arxiv fondu haqqında” Qanun qəbul edildi. Baş Arxiv İdarəsinin bazasında Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsi yaradıldı. Arxivlərin maddi-texniki bazası möhkəmləndirildi və arxiv işçilərinin sosial vəziyyəri yaxşılaşdırıldı.
Azərbaycanın tarixi inkişaf prosesinə təkan verən ümummilli liderimiz Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurucusu kimi hər bir azərbaycanlının taleyində müstəsna rol oynamışdır. Bu böyük şəxsiyyətin zəngin irsinin dərindən və hərtərfli öyrənilməsi müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Bu məqsədlə 10 may
2004-cü ildə Azərbaycan xalqının ümummilli liderinin irsinin öyrənilməsi və təbliği ilə məşğu olan qurum – Heydər Əliyev İrsini Araşdırma Mərkəzi yaradıldı. Heydər Əliyev İrsini Araşdırma Mərkəzi “Heydər Əliyev irsi” Beynəlxalq Elektron Kitabxanası, Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində fəaliyyət göstərən regional bürolar, siyasətçilər, politoloqlar, diplomatlar və tarixçilər üçün ən müxtəlif dillərdə kitablar nəşr edən nəşriyyat qrupundan ibarətdir. Mərkəz həmçinin, orijinal tədris proqramları əsasında gənc müəllimlər və ali məktəblərin magistrantları və tələbələri üçün
“Heydər Əliyev irsini öyrənirik” interaktiv kursları və yay məktəbləri təşkil edir, eləcə də planetin mühüm elmi mərkəzləri ilə internet körpülər yaradır.
Şərqşünaslıq İnstitutunda “Ümumi türk tarixinə giriş”, “Cənubi Azərbaycan tarixinin qısa oçerkləri”, “Güney Azərbaycan” kitabları, Dilçilik İnstitutunda “Azərbaycan dilinin orfoqrafik lüğəti” (80 min söz), “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”, “Azərbaycan dilinin işgüzar üslubu” kitabları hazırlandı və çap edildi. 2004cü il 12 yanvarda ölkə başçısı “Azərbaycan Respublikasının Milli Ensiklopediyasının nəşri haqqında” və “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” sərəncam imzaladı.
Azərbaycan filosofları, hüquqşünasları Azərbaycan fəlsəfi fikrinin və hüquq elminin inkişafında mühüm rol oynamışdılar. Filosofların əsərlərində müasir cəmiyyətdə baş verən mürəkkəb proseslər dərindən təhlil olunur, fəlsəfi baxımdan mənalandırılırdı. Azərbaycan memarlıq və sənətşünüslıq elmlərinin inkişafında da böyük uğurları olmuşdur.
4 noyabr 2008-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti “Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılması haqqında” sərəncam imzaladı və Sərəncama uyğun olaraq 2009-cu il avqustun 17-də Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı qəbul edildi.
Elm sahəsində nailiyyətlər respublikada iqtisadiyyatın, mədəniyyətin inkişafını və mənəvi həyatın zənginləşməsini sürətləndirdi.