Azərbaycan türkləRİNİN

k onk ret
işkuzay etnonimi antik 

---

102 
mənbələ rdə 
ümumi
skif (skut) etnoniminə çevrilmişdir. Herodotun Midiya ça rı 
Kiaksarın hakimiyyəti illərində şimaldan Midiyaya köçüb gələnlərin ―skif‖ 
adlandırılması bununla əlaqədardır.
2. İşku zar etnonimi o lmuşdurmu? Tədqiqatçılarıb ir məsələ ço x 
maraqlandırır: semit mənşəli asur dilində İşku zay (həm də Aşquzay) kimi yazılmış 
bu etnonim həqiqətən də bu adı daşıyanlar içərisində belə səslənirdi, yo xsa asur 
dilində fonetik dəyişikliyə uğramış addır? Ümu mi fikir belədir: bu etnonim guya 
əslində ―skutay‖ kimi səslənmişdir, onun işkuzay və aşquzay şəklinə düşməsi asur 
dilinin xüsusiyyətləri ilə əlaqədardır: adın əvvəlinə ―i‖ (―İşku zay‖ formasında) və 
―a‖ (―Aşquzay‖formasında) səslər əlavə olun muş, ―s‖ səsi ―ş‖ kimi, ―t‖ səsi isə ―a‖ 
kimi yazılmış və beləliklə, ―skutay‖ adı işku zay, ―aşquzay‖ formasını kəsb etmişdir 
(88). La kin bu fikir s əhvdir. ― İşkuzay‖ etnonimin in əvvəlindəki ― i‖ səsi kö klüdür, 
əlavə olunma deyil. ―Avesta‖ da bu etnonimin ―İskata‖ kimi yazılması sübutdur. 
Bu ab idə də İskata Zərdüşt peyğəmbərin fəa liyyət göstərdiyi ö lkə lərdən b iri kimi 
qeyd olunmuşdur (170).
De mə li, asurların işku zay, yunanların və latın ların ―skit‖ və ―skut‖ kimi 
yazdıqları etnonim əslində elə ―işkutay‖dır. Buradan belə sual yaranır: Qara 
dənizin şima l şöllərində yaşayan və antik müəlliflərin skif (skit) və skut kimi 
adlandırdıqları tayfalar da özlərinin iskutay adlandırırd ılarmı? Xeyr. Həmin skiflər 
haqqında hamıdan ço x məlu mat verən Herodot açıq yazır ki, onları ―skif‖ adıyla 
ellinlə r (yəni yunanlar) ad landırırlar, əslində isə skiflər özlərinə skolot deyirlər 
(Herodot, IV, 6).
De mə li, Mannada və Midiyada işkuzayların – iskutayların mənşəyi 
məsələsi aydın laşdırılma mış qa lır. Təkcə burası şəksizdir ki, A zərbaycan xa lqın ın 
etnogenezində iştirak et miş işku zaylar Qara dənizin şimal çö llə rində yaşayan 
skiflərlə mənşə birliyinə mənsubdurlar. Ona görə tədqiqatçıların İrandilli saydıqları 
işkuzayların etnik mənsubiyyətlərinin təyin etmək üçün Qara dənizin şimal 
çöllərindəki skiflərin kimlər olduğunu araşdırmaq lazımdır.
Azərbaycan xalq ının mənşəyi haqqında konsepsiyamızda işkuzay lar və
skiflər türkdilli etnoslar sayılırla r.
3. Skiflə rin etnik mənsubiyyətləri. Herodot yazır ki, skif-aqrippilər 
yastıburun və enli bu xaqlıdır (Herodot, IV, 23). Antik müəllif İsidor qeyd edir ki, 
skiflərdə elə ada mla r var ki, burunları yo xdur, gözlərindən və ağızlarından başqa 
üzləri hamard ır (İsidor, Etimologiya, IX, II, 65). Bu iki məlu matda skiflərin 
monqoloid irqə mə xsus əla mətlə ri verilmişdir. Belə o lduqda skiflə rin İrandilli 
sayılması fikri havadan asılı qalır.
Skif tayfa larının adla rı da onların türkmənşəli o lduğunu göstərir. Herodot 
skiflərdə bir tayfanın y irk adlandığ ını yazır (Herodot, IV, 22). İlk d əfə P.İ.Şafa rik 
bu etnonimi ―türk‖ hesab etmişdir (bax: 122, 365). Bu fikri sonra E.Ey xvald, 
İ.Pototski və A.Herman qəbul etmişlər. Azərbaycanda bu fikri Z.M .Yampo lski 
əsaslandırmışdır (190, 5-6). Bununla belə qədim türk tayfalarından birin in irk 

---

103 
adlanması da məlu mdur. Altayda yaşayan türk tayfalarından biri irkin, d ig əri irkit 
(158, 159; 159, 23) ad lanır. Sib irdə İrkutsk şəhərinin adı da bu etnonimi əks etdirir. 
Bir skif tayfası Aqatirs (bu etnonimin sonundakı ―s‖ s əsi yunan dilində 
əlavə olunmuşdur) adlanırd ı. Erkən orta əsrlərdə cənubi rus çöllərində bu tayfa 
Akatsir kimi mə lu mdur (97). Yunan dilində ―c‖ səsi olmad ığına görə müəlliflər 
onu ―ts‖ ilə ifadə etmişlər. Aydınlaşdırılmışdır ki, bu etnonim s əlcuq- oğuzların 
içərisindəki aqacəri tayfasının ad ı ilə eyni mənşəlid ir.
Herodot skiflərin bir tayfasının adın ı arimaspi kimi qeyd edir (Herodot, 
IV,13). Bu etnonim türkcə