Azərbaycanın geologİyası I mühazİrə

Kembriyəqədər kompleks. Bünövrəni əhatə edən bu kompleks əsasən cənu­bi-xəzər çökəkliyinin ətrafında qeyd olunan Qafqaz, Koxetdağ qırışıqlıq sistemlər nin və İran massivinin əsasında verilir. Kembriyəqədr kompleks özü də iki yarım­komp­leksə ayrılır.bunlardan ən aşağıda yatan kompleks ən qədim olub, bayka­la­qə­dər (Proterozoy yaşlı) qırışıqlığa müvafiq gəlir. Üst tektonik kompleks isə Baykal tek­togenizə müvafiq gəlir. Rifey-erkən Kembri yaşlı bu kompleks ərazidə bünövrəni ortür.

Baykal kompleksi Paleozoy və Kaynazoy yaşlı qranitoid intruziyaları ilə yarıl­mışdır. Veid kompleksi Rifeydən metamorfizm dərəcəsinə və uyğunsuzluqla ayrı­lır. Böyük Qafqazda Veid-Alt Kembri yaşlı terrigen formasiya qeyd olunur.

Zaqafqaziya mikroplitəsinin bünövrəsi metamorfik və maqmatik törəmə­lər­dən ibarətdir. Bu kompleks Dzirul, Xram, Lok və şəmkir qalxımlarında müəyyən olun­muş­dur. Burada Kembriyəqədər və Alt Kembri kompleksi qneys və kristalik şist­lər­dən, bir sıra sahələrdə aşılmış Kembriyəqəd bünövrənin üzərində üst Paleo­zoy yaşlı az qalınllı turş tuffiritlər yatır. Belə ehtimal olunur ki, Zaqafqaziya mikroplitəsində Orta Kembri-Triasa qədər kompleks iştirak etmişdir. Kembriyə­qədər kompleksin Ki­çik Qafqazda Misxan sahələrində də olması ehtimal olunur. Zaqafqaziya, İran və Misxan massivlərində konsolidasiya olunmuş qabığın kəsi­liş­lərinin müqayisəsi Mis­xan metamorfikləşmiş seriyasının Devonaqədər yaşlı olmasını söyləməyə əsas verir.

Qərbi-türkmenistan rayonunda yerləşən və Qodin bloku kimi ayrılan tektonik elementin Zaqafqaziya plitəsinin şərq davamı olduğu hesab edilir. Qalınlığı 10-15 km-ə çatan nisbətən cavan süxurlarla ortülmüş Qodin blokunun da bünövrəsi müxtə­lif dərəcədə metamorfinizin Kembriyəqədər və Paleozoy kompleksindən təşkil olunmuşdur.

Cənubi-Xəzər çökəkliyində bünövrə kompleksi çoxmərtəbəli quruluşa malik­dir.

Böyük Qafqazda Paleozoy çöküntüləri bilavasitə onun mərkəzi hissəsinin şimal yamacı boyunca uzanar (qərbdə Belıy, şərqdə Çeqam çayları arasında). Burada Paleozoyun (Kembriyəqədər) qalınlığı 17 km-ə çatır. Böyük Qafqazda hələ Vendə baş­layan terrigen və karbonatlı çöküntülərin toplanması Kembri-Ordovikdə də da­vam etmişdir. Zaqafqaziya plitəsində Kembri əhəngdaşı təbəqəli gilli şistlərdən iba­rətdir. Kiçik Qafqazda Zəngəzur qalxımında qalınlığı 1100 m-ə çatan əlvan rəngli terrigen formasiyada alt Kembriyə aid olunur. Buna uyğun olan formasiyanın qalınlığı Dzi­rul blokunda 700 m-ə çatır.

Qafqazda Ordrvinin paleolitoloji qalıqlarına rast gəlinir. Mərkəzi Qafqazda ön silsiləsi zonasında örtük səthinin quruluşunda da olistromlu Silur şistlərinə rast gəli­nir. Olistromların arasında Ordrvikəqədər yaşlı ofiolit materialları aşkar edil­miş­dir. Bundan əlavə plaqioqranitlərə, metamorfik şistlərlə də rast gəlinir.

Koxetdağ sistemində Paleozoy çöküntüləri Triasla tektonik kontaktda yerləşir və metamorfikləşmiş əhəngdşı və kobud konqlomeratlardan ibarətdir. Kiçik Qafqaz­da alt Paleozoy kompleksi müxtəlif ərazilərdə yayılmışdır.

İran plitəsində başqa ərazilərdən fərqli olaraq alt Paleozoy çöküntüləri çökmə örtüyünün bünövrəsini təşkil edir və əsasən qırıntı materiallardan, turş vulka­nit­lə­r­dən, dolomit və evaporitlərdən təşkil olunmuşdur. Burada kəsilişdə orta Kembrinin karbonat və üst Kembri alt Ordovinin terrigen formasiyası ayrılır. Bu çöküntülər cə­nu­bi-xəzər çökəkliyinin cənub qurtaracığında da təyin olun­muş­dur. Ordovik-Silur yaşlı alt yarımkompleksi Qərbi Qafqazqarşısında müəyyən edil­mişdir.

Mərkəzi Qafqazda Simur çöküntüləri ilə tektonik kontaktda üst pavleozoy yaşlı ultrabazitlər yer üzərinə çıxır. Böyük Qafqazın şimal yamacı boyunca Devon yaşlı ofio­lit qurşağının olması müəyyən edilmişdir. Ön silsilədə Kyafar çayının hövzə­sin­də Devon çöküntüləri yer üzərinə çıxır və litoloji tərkibdə tuflardan, əhəngdaşı, fillit və yaşıl şistlərdən ibarətdir. Pşekiş-Tırnauz tikiş zonasının da kəsilişində üst Paleozoy kompleksi müəyyən edilmişdir.

Böyük Qafqaz Permdə orogen maqmatizmin geniş yayıldığı qeyd olunur. Mər­kəzi silsilədə turş tərkibli maqmanın əsas kütləsi cəmlənmişdir.

Zaqafqaziya plitəsində ümumiyyətlə kontinental rejim hakim rol oynamış­dır, la­­kin ayrı-ayrı qraben-sinklinallarda terrigen, terrigen-karbonat və çökmə-vulka­no­gen mənşəli Paleozoy çöküntüləri toplanmışdır.

Hazırda üst Paleozoy kompleksi şəmkir Lok Xram, Dzirul massivlərində qeyd olunur. Burada karbon-Perm yaşlı subplatforma tipli, az qalınlıqlı tuffit­lərə rast gəlinir. Zaqafqaziya plitəsində Xram Lok və Dzirul massivlərində bu vaxt orogen maq­matizm hakim oynamışdır. Burada qabbroid və qratitoid intruziya­ları, eləcə də ef­fuziv süxurlara rast gəlinir.

Cənubi-Xəzər çökəkliyinin cənub hissəsində üst Paleozoy kompleksi yer üzə­ri­nə çıxır. Xəzər dənizinin cənubi-şərq küncünün qarşısında yerləşən Qorqan qalxı­mın­da vend-Trias kompleksi müəyyən olunmuşdur. Bu kompleksdə Devon-karbon yaş­lı vulkanitlər və dəniz mənşəli çöküntülər ayrılır. Burada metamorfik­ləşmiş ofio­litlər də rast gəlinir ki, onun da yaşının Devon olduğu ehtimal olunur. Cənubi-xəzər çökəkliyində Paleozoy kompleksinin də olması məsələsi hələlik tam həll olun­ma­mış­dır.

Kimmeri-Alp tektonik stratiqrafik kompleksi erkən Triasda paleoqafqazda Hersin inkişaf mərhələsi başa çatır. Böyük Qafqazda Tris çöküntüləri örtük komplek­sin­də ayrılmışdı. Trias çöküntüləri həm üst Paleozoydan həğ də Yuradan fasilə ilə ayrılır.

Örtük kompleksi Hersin qırışıqlığının zəif kömürlü molass formasiyasından iba­rət­dir. Böyük Qafqazın baş qalxımının cənub yamacında da örtük kompleksi mo­lass formasiyasından ibarətdir. Burada Trias molass kompleksi qırmızı rəngli konti­nen­tal mənşəli kobuddənəli qırıntı süxurlarından ibarətdir.

Konetdaq sistemində Trias kompleksi əhəegdaşından ibarətdir və bünövrə­nin tərkiğinə daxildir.

Kiçik Qafqazın Misxan blokunda Trias ayrı kompleks kimi ayrılmır və üst Paleozoy-Mezazoy kimi ayrılan kompleksin tərkibinə daxildir. Böyük Qafqazda alt-orta Yura çöküntüləri mitoloji tərkibcə argillit, numdaşlarından, üst Yura isə əhəngdaşı, dalamit, və qipsdən ibarətdir.

Alp inkişaf mərhələsində şimali Qafqaz miogeosinklinal zona olmuşdur. Yura­nın əvvəllərində şimali Qafqaz və Zaqafqaziya plitələri arasında şərqi Qafqazın tər­kibinə daxil olan Bzıbek-Kazbek geosinklinal torqu yaranır. Bu torq qalınlığı 8 km-ə çatan, üst Leyas-Dokkerin tolsit tipinə yaxın bazalt, diabazları ilə yarılmış aspid şist­ləri ilə dolur.

Cənubi-şərqi Qafqazda Yura çöküntüləri Beş-barmaq dağında müşahidə olunur.

Zaqafqaziya plitəsinin örütüyü və azqalınlıqlı leyas-aalenin terrigen çökün­tü­lə­ri ilə başlayır.

Aşağı Küryanı çökəklikdə Yura kompleksi quyular vasitəsi ilə Carlı (quyu N1) sahəsində 4820 m, Muradxanlı (quyu N11) sahəsində 3450-5350 m interva­lında, Saatlıda 4850-5250 m dərinlikdə açılmışdır. Saatlı istinad quyusunda (SQ-1) 3,5 km dərinlikdə açılmış vulkanogen-klastik formasiyalı süxurlar (mütləq yaşı 146+6 mln. il) Yura kimi ayrılır və yuxarıdan aşağıya bazalit, andezit, dasit, riolit tərkibli vul­ka­nit­lərdən ibarətdir. Bu quyuda açılmış çöküntülər Kür çökəkliyinin cənubi-qərb sa­hilində (kiçik Qafqazda) yer üzərinə çıxan süxürlarla çox yaxşı müqayisə olunur. Yuranın vulkanogen qatının qalınlığı 7 km-dən çoxdur.

Kiçik Qafqazda Yura çöküntüləri geniş yayılmışdır. Kiçik Qafqazqarşısı sahədə (rayonda) alt Yura əsasən vulkanogen-çökmə və metamorfik törəmələrdən ibarətdir. Regional batım istiqamətində (Kür çökəkliyi istiqəmətdə) vulkanogen çöküetülər təd­ri­cən çökmə süxurlarla əvəz olunur.

Qalınlığı 1,5-3 km-ə çatan orta Yura çöküntüləri kvars porfirlərindən, porfi­rit­lə­rindən, tufogenbrençiyalardan və müxtəlif təbəqəli linzalı gilli şistlərdən pis çeşid­lən­miş kobuddənəli qumdaşlarından ibarətdir. Vulkanogen-çökmə, çökmə mən­şəli fasiyalardan ibarət olan üst Yura da geniş yayılmışdır, qalınlığı 450-500 m-ə çatır.

Mərkəzi İranda Yura qalınlığı bir neçə yüz metrə çatan kontinental törəmə­lər­dən ibarətdir.

Konetdaqda alt və orta Yura terrigen qumlu-gilli çöküntülərdən ibarət olub, cənub istiqamətində (İrana tərəf) karbonat fasiyası ilə əvəz olunur. Dağ sistemlə­rin­də alt və orta Yura çöküntüləri yer üzərinə çıxır. Danatada qazılmış quyunun (1N-li) mə'lumatlarına görə burada üst Trias-leyas (Y₁) orta və üst Yura yaşlı çöküntülər açılmışdır və böyük qalınlığa malik argillit və qumdaşı araqatlarına malik kristallik tünd-boz rəngli massiv əhəngdaşından ibarətdir. Üst Yura gilli alevrolit qatından iba­rət olan (1284-1480 m) kellovey mərtəbəsi ilə başlayır. Oksford mərtəbəsi üzvi mən­şəli əhəngdaşı qatından, kimmeric-Tinton isə tünd-boz massiv əhəngdaşından ibarətdir.

Ə.Ş.Şıxəlibəylinin məlumatlarına görə cənubi-xəzər çökəkliyinin şimal hissə­sin­də Mezazoy kompleksi 8 km-dən çox dərinlikdə yatır. Qodin, Bakı arxipelaqı blok­­larında maqmatik tərkibə malikdir.

Cənubi-şərqi Qafqazda Təbaşir çöküntüləri Valanjin mərtəbsi ilə başlayır və Yuranı transqressiv örtür. Təbaşir tam kəsilişə malik olub, qalınlığı 2650-3200 m. Lito­loji tərkibcə terrigen-karbonat litofasiyasına malikdir.

Aşağı Küryanı çökəkliyində carlı sahəsində quyularla açılmış (Quyu N 1,4) Təbaşirin kəsilişi andezit porferitlərindən və eyni tərkibli tuflardan ibarətdir. Kəsi­lişin üst hissəsi qalınlığı 1000 m-ə çatın argellitdən, qumdaşı, əhəngdaşı, araqatlı gillər­dən ibarətdir. Alt Tərtəbəsi qalınlığı 100-140 m-ə çatan tuffogen qumdaşı və tuffo­genalevrolitlərdən ibarətdir. Alb çöküntüləri müəyyən olunmamışdır.

Alb çöküntüləri Qobustanda və Abşeronda geniş yayılmışdır və qalınlığı 300 m-ə çatan qumdaşı, mergel və əhəngdaşı araqatlı gill qatından ibarətdir.

Senoman çöküntüləri aşağı-Kür çökəkliyinin sor-sor sahəsində (Quyu N 2), Turon Muradxanlı sahəsində, konyak mərtəbəsi isə Darlı sahəsində (Quyu N 1,4) öy­rənilmişdir və uyğun olaraq qalınlığı 200 m-ə çatan tuffogen qumdaşı, əhəng­daşı və dolomitin növbələşməsindən; maksimal qalınlığı 70 m olan effuziv törəmə­dən (əsasən korfirit, andezit); qalınlığı 125 m-ə qədər olan tuffitli və allevritli gillərdən iba­rətdir (cədvəl 1).

Santon mərtəbəsi Zərdəb, Muradxanlı (Quyu N 8), Mil (Quyu N1), Uvarlı (Qu­yu N1, 4) və digər sahələrdə öyrənilmişqdir. Kəsilişi dalamit, tuffogen qumda­şı və tuffogen əhəngdaşından ibarət olub, qalınlığı 150-180 m.

Aşağı-Kür çökəkliyindən Kampan-Maastrixt mərtəbələri çoxlu miqdarda quyu­larla açılmışdır. Danimarka mərtəbəsi qalınlığı 50 m–ə qədər olan tuffogen-allevrit və gill-əhəngdaşı qatından ibarətdir. Təbaşir kompleksi qərbin Konetdağ­da kiçik və böyuk balxanda, Kubadağda yer üzərinə çıxır. Qərbi-türkmənistan şelfində tək-tək quyularla axmaya, boyadağ, sırtlanlı, suydan şorğa, Kum-Daq, Kobek və digər sahə­lərdə açılmışdır. Danatada qazılan 1N-li quyu Təbaşirin tam kəsilişini öyrənməyə imkan vermişdir.Şərq sahədə qərb sahədən fərqli olaraq, Təbaşir kompleksi çökmə mənşəli süxurlardan ibarətdir, qalınlığı çatır.

(cədvəl 1).

Şöbə	Mərtəbə	Qalınlığı (m)	Litoloji tərkibi	Öyrənildiyi sahə
K1	Neakom	600	Əhəngdaşı, mergel	Danata
	Art Alb	1000	Terrigen fasiya	Kobek (quyu 58), Kakra tərə (quyu 23), İzat-Qızıl-Atrek
K2	Senoman	1800	Gilli litofasiya	Komadçıkun
	Turon Konyak	500	Gil, alevrit, əhəng­daşı, qumdaşı	Boyadağ (quyu 15), Kumdaq (qu­­yu 807), Kobek (quyu 58)
	Santon	1200	Mergelli gil və alev­rit	Boyadağ (quyu 15), Sırtlanlı (quyu 1), Karatənd (quyu 23)

Üst Təbaşirin üst hissəsi təsdiq olunan kəsişlərində qeyd olunmur.

Cənubi-şərqi Qafqazda Paleogen sisteminin paleosen şöbəsi (Sumqayıt dəstəsi) əksər halda (budaq və azimutdan uyğunsuzluqla) transqressiv formada Təbaşir çö­kün­tüləri üzərində yatır (hətta alt Təbaşirin). Nəzərə almaq lazımdır ki, üst Təbaşirdən paleogenə keçiddən əvvəl baş verən fasilə paleosenin də çox hissəsini əhatə edir.

Sumqayıt dəstəsinin aşağı hissəsi boz, açıq-boz, qumlu gillərdən və əhəngdaşı araqatlarından ibarətdir. Cənubi-Şərqi Qafqazın bütün strukturlarında demək olar ki, bütün quyularla açılmışdır və litoloji tərkibcə yaşılmtıl-boz, qonuru-qırmızı rəngli gil və qum araqatlarından ibarətdir. Qalınlığı 80 m-dən (sovetobad) 300-350 m-ə (Ka­bandaq və s.) qədər dəyişir.

Cənubi-şərqi Qafqazda Eosen (Koun dəstəsi) litoloji tərkibcə yaşılmtıl-boz, tünd-boz, bəzən təmamilə ilə təbəqəli (vərəqli) gillərdən ibarətdir. Kəsilişin üst his­səsində gillərin rəngi sarımtıl və qonuru-boz olub, açıq-boz mergellərə keçir. Koun dəstəsinin qalınlığı 100 m-dən (Kurkaçidağ) 200 m-ə (Kabandağ) qədər dəyişir.

Elbrusda eosen çöküntüləri qırmızı rəngli evaporat formasiyası və dəniz əhəng­daşı araqatlarından ibarətdir.

Cənubi-xəzər çökəkliyində paleogen-Neogenin kəsilişi nisbətən tam öyrənil­miş­dir. Bu ərazidə paleogen-Miosen çöküntüləri bir sıra tədqiqatçılar tərəfindən öy­rə­nilmişdir və onun stratiqrafik vəziyyəti onlar tərəfindən müxtəlif qiymət­lən­di­ril­miş­dir. Cənubi-xəzər çökəkliyinin qərb sahilində paleogen-miosn çöküntü­ləri açı­lış­­la­ra və quyu məlumatlarına görə öyrənilmişdir. Bu sahədə M.Q.Ağabə­yov və A.V. Məmmədovun (1960), Ə.Ə.Əlizadənin (1967), H.M.Hüseynovun (1970), T.M.Məm­­mədov və başqaları (1974) tədqiqat işlərini xüsusi ilə qeyd etmək lazımdır.

Oliqosen-alt Miosen (maykon dəstəsi) cənubi-xəzər çökəkliyinin qərb hissə­sin­də əsasən gilli litofasiyaya malikdir. Kəsilişdə qərb və cənub-qərb istiqamətində qumların artması qeyd olunur.

Orta Miosen Çokrakv, Karaqan-Konq horizontları ilə ifadə olunmuşdur. Kəsili­şin aşağı hissəsində (Çokrak horizontu) litoloji tərkibcə yaşılmtıl-boz rəngli əhəngli gillərdən, mergel araqatlarından, üst hissəsində isə (Konq-Karaqan) əsasən, sarımtıl-boz, qonuru qumdaşı və bir neçə metrlik gilli şistlərdən ibarətdir, vulkan küllərinə rast gəlinir.

Üst Miosenin kəssilişinin aşağı hissəsi (sarmat) tünd-boz rəngli qumdaşlı, şist­ləşmiş gillərdən, mergel araqatlarından, mergelli qumdaşlarından və qum laycıqla­rın­dan ibarətdir. Sarmatın qalınlığı 150 m-dən (şurabad dəniz) 350 m-ə qədər (Qərbi Abşeronun mərkəz hissəsində) dəyişir.

Üst Miosenli meotis mərtəbəsi Qərbi Abşeronun mərkəzi hissələrində tam öy­rə­nilmişdir və qalınlğı 200-250 m-ə çatır. Litoloji tərkibcə qonuru, açıq-boz, vərənli gillərdən, bəzən bitumlaşmışdır, vulkan lülü təbəqəsi ilə növbələşir.

Məhsuldar qat (MQ)., İ.S.Çumakov, Ə.V.Məmmədovun məlumatlarına görə (1988) Neogen sisteminin Pliosen intervalı bir qədər qısalmışdır. Beləki, alt Pliosen (pont mərtəbəsi) Miosenin tərkibinə, abşeron mərtəbəsinin orta və üst şöbələri isə S.Ə.Əlizadənin (1987) məlumatlarına görə dördüncü dövr sisteminə (antropogenə) aid edilmişdir. Beləliklə, yeni qəbul olunmuş bölgüyə görə (ümum­dünya konqresi, 1985) məhsuldar qat alt piosen, ağcagil mərtəbəsi və abşeron mərtəbəsinin alt şö­bə­si üst Plioseni təşkil edir və Pliosen kompleksi iki şöbəyə (alt və üst) ayrılır.

MQ qumlu-gilli çöküntülərin növbələşməsindən ibarətdir. Onun kəsilişini iki hissəyə (alt və üst şöbəyə) ayırmaq olar. Üst şöbə Suraxanı, Sabunçu, Balaxanı və «Fasilə» alt şöbə isə Qırmıxan üstü gilli (QÜG), qırmıxan üstü qumlu (QUQ), Qır­makən (QD), Qırmakən alt (QA) və Qala lay (QaD) dəstələrinə ayrılır ki: bu da Potapovun İ.İ. (1954) MQ-ın kəsilişində ayrıldığı ritmlərə müvafiq gəlir. ş.F.Meh­diyev (1984) sonralar İ.İ.Potapovun ayırdığı 6-cı («Fasilə» lay dəstəsi) və 7-ci (Ba­laxanı) ritmləri birləşdirmiş və beləliklə də MQ-ın kəsilişində 6 ritm ayırmışdır. Bu halda MQ-ın aşağı hissəsinə Zirə lay dəstəsi də daxil olunmuşdur.

Üst Pliosenə daxil olan Ağcagil mərtəbəsi Abşeron və Bakı arxipelağı əra­zi­sin­də geniş yayılmışdır, burada qeyd olunan bütün qalxımları əhatə edir və gilli fasi­ya­dan (gil, qum və vulkan külü qatlarından) ibarətdir. Ağcagil mərtəbəsinin qalınlığı Ab­şeron arxipelaqının şimal hissəsində 30-60 m, Bakı arxipelaqının cə­nub hissə­sin­də isə 60-70 m ararsında dəyişir.

Abşeron mərtəbəsi cənubi-xəzər çökəkliyinin qərb sahilində tam kəsilişə ma­lik­dir. Onun üst yarammərtəbəsi əhəngdaşdan: orta yarımşöbəsi qumlu gillərin, qum­ların və əhəngdaşı laylarının növbələşməsindən; alt yarımmərtəbə mərtəbəsi isə sıxlanmış gil və qumdaşı təbəqələrindən ibarətdir. Abşeron mərtəbəsinin qa­lın­lığı 570-625 m arasında dəyişir.

Dördüncü dövr çöküntüləri cənubi-xəzər çökəkliyində geniş yayılmışdır və Tar­xan, Bakı, Xəzər və Xvalın mərtəbələrinə ayrılır.

Cənubi-xəzər çökəkliyinin şərq hissəsində paleogen-Neogen çöküntüləri kifa­yət qədər tam öyrənilmişdir. Qalınlığı 2000 m-ə çatan paleogen (paleosen, eosen, oli­qosen) çöküntüləri qərbi Konetdaqda yer üzərinə çıxır və litoloji tərkibcə əsa­sən ya­şılmtıl-boz, əhəngli gillərdən, mergel, alevrolit və qumlu gillərdən ibarətdir. Bu çö­küntülərin çıxışlarına böyük və kiçik Balxanda da rast gəlinir.

Cənubi-qərbi türkmənistanda Paleogen çöküntüləri bir neçə quyuda İzətku­lu, Qaratəpə, Rüstəm-qala, Boyadaq, Sırtanlıda açılmışdır.

Boyadaqda paleogen çöküntüləri 2225 m dərinlikdə açılmışdır və qalınlığı 420 m-ə qədər çatan gillərdən ibarətdir.

Neogen çöküntüləri nisbətən dəyişkən qalınlığa və litofasiyaya malikdir.

O.Uzanov (1965) Qərbi türkmənistanda Neogeni iki hissəyə (alt və üst) ayırır. Alt hissə cənubi-xəzər çökəkliyinin şərq hissəsində olduğu kimi Miosenə uyğun gəlir. Onun tam kəsilişi Qərbi Konetdağda yer üzərinə çıxır.

Alt Miosen Konetda qalınlığı 80 m-ə çatan yaşılmtıl-boz, qonuru, vərəqli gil­lərdən ibarətdir. Qərbi-türkmənistan ərazisində alt Miosen çöküntüləri qeyd olun­ma­mışdır. Bu isə onların yuyulması ilə izah oluna bilər.

Orta Miosen Konetdaqda və Qərbi-türkmenistan çökəkliyində müəyyən edil­mişdir və tarxan, Çokrax, Karaçan, Konq horizontlarına ayrılır. Ümumiyyətlə, Orta Miosenə yaşılmtıl-boz, vərəqli gil, qumdaşı, mergel və əhəngdaşından ibarətdir, qa­lın­lığı 50-520 m arasında dəyişir.

Üst Miosen çöküntüləri (Sarmat və Pont mərtəbələri) Qərbi Konetdaqda yer üzərinə çıxır (Sarmat mərtəbəsi) Aladaq-Messedian, Qoqrandağ-Okarem və Bal­xan­yanı qalxım zonalarında quyular vasitəsi ilə açılmışdır. Litoloji tərkibcə gil, alevrolit və əhəngdaşı, qumdaşı araqatlarından ibarət olan Sarmat mərtəbəsinin qalınlığı 100-500 m arasında dəyişir.

Pont çöküntülərinin cənubi-xəzər çökəkliyinin şərq sahilində ilk tədqiqatçı­la­rın­dan biri Ə.Ə.Əlizadə hesab olunur (1953). Paleontoloji cəhətdən səciyyə­lən­di­ri­lən Pont çöküntüləri Kuyjik, Boyadaq, Sırtlanlı, Kum-daq, Kobek, Karatəpə, Kızıl­Kum, Buqdaylı, Monjuklı sahələrində öyrənilmişdir və qalınlığı 100-2220 m ara­sın­da dəyişən müxtəlif rəngli gillərdən, alevrolit, əhəngdaşı, qumdaşı və mergel ara­qat­larından ibarətdir.

Pliosen çöküntülərinin qalınlığı cənubi-xəzər çökəkliyinin şərq sahəsində 4,5-5,0 km-ə çatır. Qərb sahilində olduğu kimi alt (Qırmızı qat) və üst (Abşeron, Ağcagil mərtəbələri) şöbələrinə ayrılır Qırmızı qat (QQ) alt və üst şöbələrinə ayrılır. O.Uzanov üst şöbəni Çələkən, Kelkör, Alt şöbəni isə Dağaçik, Nebitdağ, Qoturtepe dəstələrinə ayırır. QQ litoloji tərkibcə yaşılmtıl boz, boz-qonuru, zəifqumlu gillər­dən, alevrolit və ayrı-ayrı qum, müxtəlif dənəli qumdaşı və gips qatlarından ibarət­dir. Üst Pliosenin Ağcagil mərtəbəsi mergellərlə başlayır. Üst isə yaşılmtıl-boz gilər, çəp laylanmış qumdaşı və alevrit yatır. Ümumi qalınlığı 50-500 m arasında dəyişir.

Abşeron mərtəbəsi burada əsasən gilləri, alevrolit, qum və qumdaşlarından iba­rətdir. Qoqrandaq-Okrem və Aladaq-Messerian rayonlarında qalınlığı 600 m-ə çatır. Dövdüncü dövr çöküntüləri bəzi sahələrdə Abşeron üzərində qeyri-uyğun yatmışdır. Dəniz strukturlarında onun qalınlığı 2000 m-ə çatır, əsasən iridənəli qırıntı material­lar­dan ibarətdir. Qərb sahilində olduğu kimi cənubi-xəzər çökəkliyinin şərq sahi­lində də bu sisiteminin daxilində Bakı, Xəzər, Xvalın, Yenixəzər hhrizontları çox aydın seçilir.