Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İqtisadiyyat İnstitutu

Mövzuya aid suallar

1. 
   Turizm nədir?
   
2. 
   Turizmin yaranma tarixi hansı ölkənin adıyla bağlıdır?
   
3. 
   “Turizim haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanuna görə turizm dedikdə nə başa düşülür?
   
4. 
   Turist dedikdə kim başa düşülür?
   
5. 
   Dünyada turizmdən ən çox gəlir götürən ölkə hansıdır?
   
6. 
   Sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə ümumi məşğulluqda turizm sahəsinin payı neçə faiz təşkil edir?
   
7. 
   Azərbaycan Respublikasının turizm potensialını necə qiymətləndirirsiniz?
   
8. 
   Ölkəmizdə turizmin inkişafı üçün hansı islahatlar zəruridir?
   

Tövsiyə olunan ədəbiyyat siyahısı

1. В.А.Квартальнов. Теория и практика туризма: Учебник. М.: Финансы и статистика, 2003, 672 ст.
2. Məmmədov C.A., Bilalov B.Ə. Azərbaycanda gəlmə turizm və onun inkişaf yolları.-Bakı: Mütərcim, 2004.-212 səh.
3. “Azərbaycan Respublikasında 2002-2005-ci illərdə turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı”
4. Azərbaycanda sahibkarlığın inkişafının bazar mexanizmləri. – Bakı: “Elm”, 2008. – 300 səh.
5.А.П.Дурович. Маркетинг в туризме. Минск 000 «новое знание» 2001, 496 ст.
6. İlqar Huseynov, Nigar Əfəndiyeva. Turizmin əsasları. Dərslik. Azərbaycan dilində.
7.Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Xəbərləri. Humanitar və ictimai elmlər seriyası. İqtisadiyyat. Bakı “Elm”. 2-2007.

FƏSİL 11
MƏNZİL-KOMMUNAL TƏSƏRRÜFATI

§1. Bazar münasibətləri şəraitində əhalinin mənzil təminatı

Mənzil-kommunal təsərrüfatı əhalinin yaşamaq tələbatını, onun sağlamlığını, normal həyat fəaliyyətini təmin edən, sosial və iqtisadi amillərlə bağlı olan sahədir. Təsadüfi deyil ki, əhalinin mənzil təminatı və mənzil şəraiti hər bir ölkədə əhalinin həyat səviyyəsini xarakterizə edən göstəricilərdən biri hesab olunur.
Dövlət qanunvericiliklə hər bir vətəndaşın mənzillə təminat hüququnu, onun fərdi tikinti və ya kooperativ mülkiyyəti formasında mənzillə təmin olunmasını həyata keçirir. Azərbaycan vətəndaşlarının mənzillə təminatı Konstitutsiyada öz əksini tapıb. Yəni dövlət hər bir vətəndaşın mənzilə sahib olmaq hüququnu tanıyır. Bununla yanaşı, mənzil şəraiti kimi formalaşan infrastruktur, hər bir vətəndaşın, ailənin büdcəsi və gəlirləri çərçivəsində yaxşılaşdırıla bilər.
Əhalinin mənzilə olan tələbatı, onların ödənilmə səviyyəsi, yaşayış sahələri, mənzil fondu, mənzillərə göstərilən kommunal xidmətlərin keyfiyyəti bir sıra göstəricilərdən (əhalinin gəlirləri, alıcılıq qabiliyyəti, mənzillərin qiyməti və s.) asılıdır.
Yaşayış sahəsi dedikdə, daşınmaz əmlak hesab edilən və vətəndaşların daimi yaşaması üçün yararlı olan (müəyyən edilmiş sanitariya, texniki norma və qaydalara, qanunvericiliyin digər tələblərinə cavab verən) sahə başa düşülür. Yaşayış sahəsinin genişliyi, sanitariya və texniki normalara cavab verməsi əhalinin yaşayış keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində geniş istifadə olunur.
Təcrübədə istifadəyə verilmiş yaşayış evlərinin ümumi sahəsi anlayışından da istifadə olunur ki, buraya mənzildəki bütün otaqların sahəsi, mətbəxlərin, dəhlizlərin, sani-tar qovşaqlarının, vanna və qarderobların, anbarların, eyvanların, lojaların və s. sahəsi daxildir.
Mənzil fonduna icra hakimiyyətinin, idarə və təşkilatların, ictimai təşkilatların, mənzil və mənzil tikinti kooperativlərinin və vətəndaşların şəxsi mülkiyyətində olan mənzillər daxil edilir. Buraya həmçinin, qeyri-yaşayış binalarındakı (uşaq evlərində, uşaq bağçalarında, səhiyyə və təhsil obyektlərində) yaşayış üçün nəzərdə tutulmuş mənzillər də daxil edilir. Daha konkret desək, mənzil fondu anlayışı altında ölkənin ərazisində yerləşən bütün yaşayış sahələrinin məcmusu başa düşülür.
Mülkiyyət formasına görə mənzil fondu özəl, dövlət və bələdiyyə mənzil fondlarına bölünür.
Özəl mənzil fonduna fiziki və hüquqi şəxslərin mülkiyyətində olan, dövlət mənzil fonduna mülkiyyət hüququ əsasında dövlətə aid olan, bələdiyyə mənzil fonduna isə bələdiyyələrə məxsus olan yaşayış sahələri daxildir.
Əhalinin mənzil təminatının yaxşılaşdırılması dedikdə, mənzillərin ümumi qəbul edilmiş beynəlxalq standartlar səviyyəsində elektrik enerjisi, qaz, su, kanalizasiya, lift təsərrüfatının istismarı və istiliklə təmin olunması, istehlakçılara keyfiyyətli və davamlı kommunal xidmətlərin göstərilməsinə imkan verən şərait başa düşülür.
Ailələr yeni tikilmiş, əsaslı tikintisi, bərpası bitmiş, vətəndaşların və ya ailə üzvlərinin köçməsi hesabına (kommunal mənzillərdə) boşalmış evlərdən mənzil alırlar.
Mənzil təminatı investisiya ilə əlaqədar sahədir. Bu isə öz növbəsində mənzil tikintisi, onun bölgüsü ilə bağlıdır. Mənzil tikintisində sahibkar - sifarişçi, icarədar və mənzil sahibləri olur. Hər bir subyektin maliyyə imkanları, vəsaiti mənzil biznesini təşkil edir. Mənzil tikintisi mənzil bazarı ilə müəyyənləşir, onun əsas meyarı alıcılıq qabiliyyətidir. Alıcılıq qabiliyyəti ərazidə yerli əhalinin tələbatı ilə ölçülür. Alıcılıq qabiliyyətinə təsir göstərən amillər aşağıdakılardır:
- ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsi;
- əhalinin həyat səviyyəsi;
- demoqrafik amillər;
- təbəqələşmə prosesi;
- yoxsulluğun səviyyəsi və s.;
Qeyd etmək lazımdır ki, hazırda mənzil tikintisi siyasəti - tikintinin mərkəzləşdirilmiş maliyyələşmə və dövlət bölgüsü siyasətindən mənzillərin açıq bazarlarda azad alqı-satqı prinsiplərinə keçidi nəzərdə tutur. Mənzil tikintisi siyasətinin əsas məqsədləri: dövlət və bələdiyyə mənzil fondlarının tikilməsi, yenidən qurulmasını həyata keçirmək, büdcədənkənar maliyyə vəsaitlərinin daha çox cəlb olunması üçün şərait yaradılması, xüsusi mülkiyyətin inkişafına nail olmaq, mənzil sferasında çalışan iş adamlarının və mülkiyyətçilərin hüquqlarının müdafiəsini təmin etmək, tikinti, təmir və mənzil fondunun istismarı sahələrində sağlam rəqabətin inkişafına nail olmaqdır.
Bir çox ölkələrdə dövlət mənzil siyasətinin əsas məqsədini - hər bir vətəndaşın iqtisadi imkanlarını və istehlakını nəzərə almaqla onların mənzil təminatının həyata keçirilməsi təşkil edir. Bu zaman tənha yaşayan valideynlərə (Fransa və Hollandiya), subaylara (Fransa və Almaniyada), aşağı gəlirli ailələrə və əlillərə (Danimarka və Hollandiyada) xüsusi diqqət yetirilir.
Bəzi ailələrin mənzillə təminatı adətən dövlət və bələdiyyələr (əsasən də yerli səviyyədə) tərəfindən həyata keçirilir və bələdiyyə evləri adlanır. Bu evlərdəki icarə haqqı xüsusi sahibkar evlərindəkindən xeyli aşağı olur. Keçən əsrin doxsanıncı illərinin əvvəllərində bu sektor ümumi yaşayış fondunun İrlandiyada 50, Almaniyada 18, Danimarkada 22, Fransada 11 faizini təşkil etmişdir. Bu cür evlər aztəminatlı ailələrə verilir və qiymətlər evlərin ərazisindən, ölçüsündən, xidmətin keyfiyyətindən asılı olaraq dəyişir.
Bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə mənzillərin icarəsi haqqında xüsusi qanunlar qəbul edilmişdir. Məqsəd aztəminatlı əhali qruplarının maraqlarını müdafiə etməkdir.
Bəzi ölkələrdə kirayə mənzil tutanlara onların gəlirlərindən asılı olaraq dövlət yardım edir. Fransada 1990-cı ildə qəbul edilmiş (Besson) Qanuna görə heç bir mənzil kirayəşini maliyyə yardımı almadan yaşadığı evdən çıxarıla bilməz. Əgər kirayəşin yeni köçəcəyi evdə mənzil kirayəsini verə bilmirsə, bu yardım müddəti 3 ilə qədər uzadılır. Fransada kirayə mənzillərdə yaşayanların 45 faizi bu cür yardım alır.
Belçikada, ailədəki uşaqların sayından asılı olaraq mənzil kirayəsinin ödənilməsində güzəştlər nəzərdə tutulur. Belə ki, 3 uşaqdan ibarət olan ailədə kirayə haqqının 20,6 və daha çox uşaq olan ailələrdə mənzil kirayəsinin 50 faizi azaldılır.
Böyük Britaniyada bələdiyyə tərəfindən tikilmiş evlər kirayəşinlərə xüsusi sahibkarlara nisbətən 3-4 dəfə ucuz qiymətə verilir.
İsveçdə mənzil problemi həll olunmuşdur. Hər bir ailənin mənzili var. Skandinaviya ölkələrində son illərdə mənzillə təminat dövlət siyasətinin tərkib hissəsidir.