«dehqonchilik va meliorasiya asoslari»

Uq ildizli begona o’tlar. Erman, qoqio’t, izen sho’voq, otquloq kiradi.
Qoqio’t, - (Iaraxacum oulgare) murakkabguldoshlar oilasiga kiradi. Hamma yerda tarqalgan. Bargsiz poyasining buyi 15-30 sm. asosan urug’idan qisman ildizbachkisidan ko’payadi. Shamol orqali tarqaladi. Bir tup o’simlik 250-700 urug’ berishi mumkin. Birinchi yili faqat tupbarglar va o’q ildizlar chiqaradi, ikkinchi yili gullaydigan poyalar hosil bo’ladi.
Piyozlilar-bu guruh begona o’tlarning poyasi yer tagida piyozcha bilan tugallanadi. Vegetativ yul bilan ko’payadi. Masalan, yovvoyi piyoz, dala sarimsog’i, gulpiyoz, qumpiyoz, chuchqapiyoz, tog’ piyoz, oshanin piyoz va boshqalar. Yovvoyi piyoz, - (Allium rotundum) piyozguldoshlar oilasiga kiradi. O’zbekistonda asosan bog’larda, tokzorlarda ko’proq, ekinzorlarda kamroq uchraydi. Bu o’simlik piyozchasidan va urug’idan ko’payadi. Poyasi oddiy, yarmigacha barg chiqaradi, buyi 30-60 sm ga yetadi. O’zbekistonda may-iyunda gullaydi.
Sudralib o’suvchi o’tlar – bu biologik guruhga kiradigan o’simliklar ayiqtovondoshlar oilasiga mansub bo’lib, ko’p yillik hisoblanadi. Ular poyasidan, yani palak otib o’sadi. Palagi serbug’im bo’lib, har bir bug’imi yerga tegib, popuk ildiz chiqarib rivojlanadi. Masalan, ayiqtovon, tugmabosh, kuyeno’t, olmoso’t va boshqalar sudralib o’suvchi o’tlardir.
Ayiqtovon, - (Ranunculus repens) ayiqtovondoshlar oilasiga kiradi. Nam tuproqlarni ifloslantiradi. Sholipoyalarda, ariq bo’ylarida uchraydi. Urug’idan va vegetativ yo’l bilan ko’payadi. Yetib, sudralib o’sib, palaklari va navdalari yordamida tez ko’payadi. Ayiqtovon hayvonlar uchun zaharlidir.
3.Tekinxo’r begona o’tlar va ularning turlari.
boshqa o’simliklar hisobiga oziqlanadi, yani geterotrof bo’ladi. Ular xaqiqiy tekinxo’rlar va yarim tekinxo’rlarga bo’linadi. Xaqiqiy tekinxo’rlar bir yillik o’simlik bo’lib, ularda barg, ildiz bo’lmaydi, ular boshqa o’simliklarning poyasi, bargi va ildizidagi shira bilan oziqlanadi, yani maxsus so’rg’ich (gaustoriya) lari orqali xujayin o’simliklardan plastik moddalarini so’rib o’zlashtiradi. Ularda xlorofil bo’lmaganligi uchun ular yashil bo’lmaydi. Tekinxo’rlar xujayin o’simlikni surish joyig’a qarab poya tekinxo’ri va ildiz tekinxo’riga bo’linadi. Poya tekinxo’rlari o’z navbatida ingichka poyali va yug’on poyalilarga bo’linadi. Odatada ingichka poyali tekinxo’rlar zarpechak, yug’on poyalilar esa chirmovuq deb ataladi. Chirmovuqning barcha turlari karantin begona o’t hisoblanib O’zbekistonda 17 turi malum (A.Ya.Butkov 1959 y).
Sebarga chirmovug’i (Suscuta epithymum) mayda urug’li. Sebarga va bedaga tushadi, Lekin boshqa ekinlar orasida ham uchraydi. Poyalari qizil juda ingichka ipsimon chirmashadigan so’rg’ichlari yordamida yopishib oladi. Asosan urug’laridan va poya bo’laklaridan ko’payadi. Bir tupda 2500 tagacha urug’ bo’ladi. Tuproqda 12-15 yilgacha saqlanadi. Yangi go’ngda unuvchan urug’lar ayniqsa ko’p bo’ladi.
Tukli zarpechak – kanop, kunjut va boshqa ekinlarni zararlaydi.
Zig’ir zarpechagi- C.yepilinum wyeihye zigir, beda, sebarga, lavlagi va boshqa ekinlarni hamda begona o’tlarni zararlaydi.
Devpechak (C.Lehmanniana Bunge) iyun-sentyabr oylarida gullab urug’laydi. Asosan daraxtlar va butalarda tekinxo’rlik qilib yashaydi. Shuningdek bir yillik ekinlarda va begona o’tlarda uchraydi.